Kościół św. Stanisława Biskupa w Żelechowie

Kościół w Żelechowie to budowla salowa, wzniesiona na rzucie wydłużonego prostokąta, z trójbocznym zamknięciem od strony wschodniej. Po stronie zachodniej nad korpusem kościoła znajduje się drewniana, czworoboczna wieża osadzona w kalenicy dachu i zwieńczona sześciobocznym hełmem iglicowym^[4][2] pokrytym blachą cynkową ułożoną z romboidalnych płytek. Świątynia z wyjątkiem wieży posiada konstrukcję szkieletową (słupowo-ryglową), gdzie pola szkieletu wypełnione są cegłą i otynkowane. Połączenia elementów drewnianych zostały wykonane metodą czopowania oraz przy użyciu drewnianych kołków. Ściany kościoła opierają się na fundamentach z kamienia polnego, łupanego, posadowionych na głębokości 50–60 cm. Korpus kościoła zamknięty jest dachem wielospadowym^[2], krytym dachówką ceramiczną karpiówką, układaną w podwójną rybią łuskę^[3].

Po stronie północnej znajduje się prostokątne pomieszczenie równe wysokości nawy^[4], wewnątrz którego zlokalizowana jest zakrystia (w przyziemiu) i salka katechetyczna (na piętrze). Pomieszczenie jest zamknięte dachem dwuspadowym, a szczyt oszalowany deskami. Drzwi prowadzące do zakrystii i salki katechetycznej znajdują się w przyziemiu, na osi środkowej^[3]. Główne wejście do kościoła prowadzi przez kruchtę, również zamkniętą dachem dwuspadowym, zlokalizowaną po stronie południowej^[2]. Szczyt kruchty - podobnie jak zakrystii - oszalowany jest deskami, które wraz z oczepem zdobione są snycerskimi ornamentami w formie tzw. fartuszków lub koronek. Ozdobną formę nadano również wystającemu zakończeniu belki oczepu kruchty. Dachy obydwu pomieszczeń, identycznie jak nawy kościoła, kryte są dachówką ceramiczną karpiówką^[3].

W korpusie kościoła (od strony południowej, północnej i wschodniej) zlokalizowane są prostokątne sześciokwaterowe okna doświetlające wnętrze. Nieco inne są okna w ścianach bocznych zakrystii (mniejsze, podwójne, dwuskrzydłowe, sześciokwaterowe umieszczone w drewnianej ramie) oraz jedno okno na południowej elewacji wieży (małe, prostokątne)^[3].

Wśród wszystkich elewacji najbardziej wyróżnia się zachodnia, na której znajduje się wieża kościelna. Elewacja ta, od podmurówki aż po oczep i profilowany gzyms, jest w całości oszalowana. Gzyms oddziela poziom ścian od dachu, a poniżej widoczne są zakończenia belkowania. W przyziemiu, na osi środkowej, zlokalizowane jest wejście prowadzące do wieży i dalej do wnętrza budynku. Drzwi są dwuskrzydłowe, ramowo-płycinowe, z płycinami wypełnionymi listewkami ułożonymi w jodełkę, wyposażone w prostą listwę przymykową. Pozostałe elewacje, wykonane w technologii szkieletowej, składają się z pionowych elementów konstrukcyjnych – słupów, poziomych – rygli oraz, w przypadku elewacji południowej i północnej, skośnych zastrzałów^[3].

Salowe wnętrze otoczone jest emporami zlokalizowanymi przy ścianie zachodniej oraz częściowo przy ścianach północnej i południowej. Empory wsparte są na sześciu prostych słupach, połączonych z balkonami za pomocą mieczy. Posadzka wykonana jest z kwadratowych płytek lastrikowych. Wnętrze kościoła przykryte jest drewnianym stropem belkowym. Przy ścianie wschodniej znajduje się renesansowy ołtarz o charakterze ludowym. Wnętrze oświetlają trzy wiszące, wieloramienne żyrandole^[2][5].