Kościół Matki Bożej Częstochowskiej w Gościszowie
 nr rej. A/876/857 z 23 lutego 1961[1] | |||||||||||||||||||
| kościół parafialny | |||||||||||||||||||
 Widok od wschodu (2013) | |||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||||||
| Parafia | |||||||||||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Położenie na mapie gminy Nowogrodziec _location_map.png) | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie powiatu bolesławieckiego  | |||||||||||||||||||
 51°09′37,6″N 15°27′24,8″E/51,160444 15,456889 | |||||||||||||||||||
Kościół Matki Boskiej Częstochowskiej[2] – rzymskokatolicki kościół parafialny wzniesiony w stylu romańskim z XIII wieku, z wieżą dobudowaną w XVI wieku, modernizowany w stylu renesansowym w Gościszowie w powiecie bolesławieckim, wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa dolnośląskiego.
Historia
Kościół pojawia się po raz pierwszy w źródłach w 1305 roku (Codex diplomaticus Silesiae, t. XIV)[3]. Jakość robót kamieniarskich stoi na wysokim poziomie i wskazuje na powstanie obiektu po 1233 roku, w 2. ćwierci XIII wieku[4]. Pierwotnie pod on pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny i św. Jana Chrzciciela[5][3]. Kościół był następnie świątynią protestancką[5], mieszkańcy wsi przeszli na luteranizm wraz proboszczem Laurentiusem Wolfsdorfem pomiędzy 1525 a 1530 rokiem[6]. W XVI wieku dobudowano wieżę zachodnią[4]. Prezbiterium przedłużono w XVI lub XVII wieku[5]. Około 1595 do 1615 roku przeprowadzono modernizację wnętrza świątyni w stylu renesansowym[5]. W 1595 roku powstało sklepienie kasetonowe ponad nawą, co poświadcza inskrypcja na stropie[4]. W XVII wieku zbudowano kryptę grobową[4]. Katolicy odzyskali świątynię w 1654 roku[6]. Fryderyk Wilhelm III Pruski przekazał kościół protestantom w 1803 roku[6].
Częściowo zrekonstruowano elementy pochodzące z średniowiecza podczas modernizacji w XIX wieku[5]. W XX wieku przeprowadzono restaurację świątyni, podczas której m.in. wymieniono trzony i bazy kolumienek narożnych w prezbiterium[4]. W latach 1974–1976 kościół przeszedł remont[5].
Architektura
Budowla została wzniesiona w centrum wsi[2] ze starannie obrobionych kamiennych ciosów[4] z piaskowca[5]. Jest to kościół jednonawowy (wymiary nawy: 16,8 na 10 m), orientowany[4]. Nawa pierwotnie nakryta stropem z belek[4]. W ścianie północnej i południowej nawy zachowały się dwa pierwotne romańskie okna, reszta uległa zmianie podczas późniejszych przeróbek[4]. Prezbiterium dwuprzęsłowe[5], (pierwotnie wzniesione na planie kwadratu) wschodnie przęsło prezbiterium nakryte sklepieniem kolebkowo-krzyżowym, natomiast zachodnie – pierwotnym sklepieniem krzyżowo-żebrowym[5][4]. Służki w apsydzie z głowicami z motywami zwierzęcymi i roślinnymi[5]. Apsyda jest udekorowana fryzem arkadkowym z motywami roślinnymi i zwierzęcymi w podłuczach[5]. Apsydę nakrywa sklepienie trójpolowe[5], być może była ona wcześniej nakryta sklepieniem hemisferycznym[4]. Ponad nawą i prezbiterium dach dwuspadowy z dachówki ceramicznej[2].
Wieża wzniesiona na planie prostokąta od zachodu pochodzi z XVI wieku, mógł ją wznieść Hans von Warnsdorf w 1519 roku[5]. Wieża powyżej czwartej kondygnacji jest ośmioboczna, została nakryta hełmem–iglicą[5]. Od zachodu znajduje się polichromowana empora organowa z ornamentem geometrycznym oraz sceną przedstawiającą Ukrzyżowanie Chrystusa z 1595 roku[5]. Wewnątrz kościoła znajduje się późnogotyckie kamienne sakramentarium z baldachimem z XV–XVI wieku[5]. Obok sakramentarium, na północnej ścianie prezbiterium znajduje się gotycka polichromia z XV wieku przedstawiająca Zwiastowanie Pańskie[5]. Ołtarz główny renesansowy z około 1615 roku, znajdują się na nim płaskorzeźby przedstawiające ostatnią wieczerzę, zdjęcie z krzyża oraz złożenie do grobu; na ołtarzu jest także rzeźba Jezusa Zmartwychwstałego[5]. Renesansowa drewniana ambona zapewne fundacji Konrada von Warnsdorfa[2] z ażurowym, trójkondygnacyjnym baldachimem z około 1598 roku, przypisywana warsztatowi Paula Meynera[5][2]. Chrzcielnica kamienna, renesansowa z 1572 lub 1575 roku[5]. Wewnątrz kościoła achował się późnoromański nagrobek z 2. połowy XIII wieku z kamienia z krzyżem na półkolu[6] oraz renesansowe epitafia członków rodu von Warnsdorf[5] (zob. herb Warnsdorf).
W pobliżu kościoła znajdują się ruiny zamku w Gościszowie[7].
Przypisy
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 stycznia 2025, s. 5 [dostęp 2025-05-17].
- 1 2 3 4 5 Piotr Roczek, Kościół parafialny pw. Matki Boskiej Częstochowskiej [online], zabytek.pl, 21 października 2014 [dostęp 2025-05-17] (pol.).
- 1 2 Świechowski 1963 ↓, s. 49.
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Świechowski 1963 ↓, s. 50.
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 Artur Hryniewicz, Gościszów / Giessmannsdorf, [w:] Teresa Szymczyk i inni red., Zabytki sztuki w Polsce: Śląsk, Warszawa: Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, 2006, s. 297, ISBN 978-83-922906-1-2.
- 1 2 3 4 Gościszów - kościół NMP i św Jana Chrzciciela [online], Architektura średniowiecza i starożytności [dostęp 2025-05-17].
- ↑ Gościszów [online], www.palaceslaska.pl [dostęp 2025-05-17].
Bibliografia
- Zygmunt Świechowski, Budownictwo romańskie w Polsce. Katalog zabytków, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1963 (Źródła do historii kultury materialnej).