Kościół Najświętszej Marii Panny Wniebowziętej w Śremie

Kościół Najświętszej Marii Panny Wniebowziętej w Śremie
Zabytek: nr rej. 2427/A z dnia 22 grudnia 1932
kościół farny, kościół parafialny
Ilustracja
Kościół NMP Wniebowziętej w Śremie
Państwo

 Polska

Województwo

 wielkopolskie

Miejscowość

Śrem

Wyznanie

katolickie

Kościół

rzymskokatolicki

Parafia

NMP Wniebowziętej w Śremie

Wezwanie

NMP Wniebowziętej

Położenie na mapie Śremu
Mapa konturowa Śremu, u góry znajduje się punkt z opisem „Kościół Najświętszej Marii Panny Wniebowziętej w Śremie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Kościół Najświętszej Marii Panny Wniebowziętej w Śremie”
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Kościół Najświętszej Marii Panny Wniebowziętej w Śremie”
Położenie na mapie powiatu śremskiego
Mapa konturowa powiatu śremskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Kościół Najświętszej Marii Panny Wniebowziętej w Śremie”
Położenie na mapie gminy Śrem
Mapa konturowa gminy Śrem, w centrum znajduje się punkt z opisem „Kościół Najświętszej Marii Panny Wniebowziętej w Śremie”
Ziemia52°05′47″N 17°01′09″E/52,096389 17,019167

Kościół Najświętszej Marii Panny Wniebowziętej w Śremie, zwyczajowo określany jako kościół farny – najstarszy zachowany kościół w Śremie, położony w prawobrzeżnej części miasta, wybudowany w stylu gotyckim, z barokowym i późniejszym wyposażeniem. Kościół jest główną świątynią parafii pw. Najświętszej Marii Panny Wniebowziętej w Śremie[1].

Historia

Widok kościoła NMP Wniebowziętej od ul. Wawrzyniaka

Dokładna data powstania kościoła nie jest znana, wiadomo jednak, że nie był on pierwszą świątynią w mieście. Wcześniej na lewym brzegu Warty (na którym pierwotnie w 1253 r. lokowano Śrem), w okolicach obecnej wieży ciśnień, znajdował się kościół pw. św. Mikołaja, wzmiankowany w 1298 r., obecnie nieistniejący (z powodu złego stanu technicznego został ostatecznie rozebrany na początku XIX wieku)[2].

Obecny kościół farny wybudowano prawdopodobnie po powtórnej lokacji miasta (tym razem na prawym brzegu Warty), która miała miejsce w 1393 r. Na podstawie zachowanych źródeł wiadomo, że w 1421 mieszczanie ufundowali jeden z ołtarzy, w 1504 r. powstała jedna z kaplic, ufundowana przez cech rzeźników (obecnie zakrystia) a w XVI wieku dobudowano kilkukondygnacyjną wieżę zakończoną dwupoziomową, ośmioboczną latarnią i wczesnobarokową iglicą[3]. W 1627 r. powstała druga kaplica z kryptą Chłapowskich i Raczyńskich pod posadzką. Później zasadnicza bryła kościoła pozostawała niezmieniona, zmianom ulegało jedynie jego wyposażenie, obecnie kościół ma wyposażenie barokowe i późniejsze. W nowszych czasach najważniejszą zmianą było zastąpienie dawnego XVIII-wiecznego ołtarza nowym w stylu późnego baroku, co nastąpiło w 1892 r. Do większych zmian w wyposażeniu wnętrza doszło również podczas przebudowy w 1950 r. i później, na skutek dostosowania prezbiterium do wymogów liturgii posoborowej (po II Soborze Watykańskim).

Architektura

Widok na wieżę kościoła NMP Wniebowziętej z Parku Powstańców Wielkopolskich w Śremie

Kościół farny w Śremie jest budowlą późnogotycką, orientowaną, murowaną z cegieł w układzie polskim z użyciem cegły glazurowanej. Jego długość wynosi 45 m, a szerokość 12 m. Jest kościołem jednonawowym, zakończonym od wschodniej strony prostokątnym prezbiterium o szerokości równej nawie.

Po przeciwnej stronie budynku kościoła (od zachodu) przylega do niego wielokondygnacyjna prostokątna wieża o wysokości 62 m, dobudowana w XVI wieku, później nakryta wczesnobarokowym, miedzianym hełmem. Hełm w swojej głównej części składa się z dwupoziomowej, ośmiobocznej latarni z iglicą, kulą i krzyżem, która wieńczy murowaną część wieży. Na wieży zawieszone są trzy dzwony: świętych Michała, Dominika i Kazimierza, pochodzące z 1533, 1749 i 1957 r.

Od strony północnej znajdują się późnogotyckie zakrystia i kaplica, a od strony południowej dodatkowe (obecnie zazwyczaj używane przez wiernych jako główne) wejście do kościoła, przebite dopiero w latach 50. wieku (pierwotne wejście główne znajduje się pod wieżą).

Cały budynek otoczony jest wielouskokowymi skarpami (przyporami), które wzmacniają jego mury. Od strony wschodniej zachował się widoczny szczyt późnogotycki – kilkukondygnacyjny, schodkowy, ozdobiony tynkowanymi płycinami w obramieniach z profilowanej cegły, okrągłymi przeźroczami i sterczynami. W elewacji wschodniej znajdują się również dwie duże ostrołukowe blendy o dwuuskokowych ościeżach; środkowe okno pomiędzy nimi jest zbarokizowane.

Elewacja zachodnia pierwotnie była ukształtowana w podobny sposób jak wschodnia, obecnie szczyt od strony zachodniej jest jednak niewidoczny, ponieważ został ukryty w wieży. W środkowym oknie od tej strony (obecnie zamurowanym) widać ślady laskowania. Okna od południa są przymurowane, z nowymi laskowaniami z cegły. W ścianie północnej widać dwie wnęki zamknięte łukami półpełnymi.

Świątynia jest przykryta dachem dwuspadowym o jednej kalenicy; więźba dachowa nad prezbiterium jest późnogotycka, nad nawą barokowa[4].

Wnętrze kościoła

Większą część świątyni (prezbiterium i nawę) przykrywa sklepienie gwiaździste z XV/XVI wieku. Ciężar sklepienia we wnętrzu kościoła jest przenoszony na płaskie lizeny (do 1950 r. w miejscu lizen znajdowały się wsporniki), a na zewnątrz budynku na wielouskokowe szkarpy. Zarówno w prezbiterium jak i nawie powierzchnia sklepienia jest podzielona na trzy przęsła. W zakrystii i kruchcie (pod wieżą) występuje sklepienie krzyżowe.

Prezbiterium

Ołtarz główny

Ołtarz główny w prezbiterium został zbudowany w stylu późnobarokowym w 1892 r. (wcześniejszy ołtarz pochodził z XVIII wieku), pewne zmiany niektórych jego elementów (wokół tabernakulum) wprowadzono w 1950 r. Po obu stronach mensy (płyty ołtarzowej) stoją po dwie kolumny, zakończone głowicami i przyozdobione ornamentem roślinnym. Na kolumnach stoją posągi aniołów: św. Michała z tarczą z napisem „Quis ut Deus” (z lewej strony) i św. Rafała z młodzieńcem u boku (z prawej strony). Głowice kolumn połączone są łukiem – fryzem. W centrum ołtarza znajduje się kopia obrazu Tycjana z 1518 r. z weneckiego kościoła Santa Maria Gloriosa dei Frari, przedstawiającego wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny (patronki kościoła). Nad obrazem znajduje się kartusz z napisem „Wywyższona Jesteś Święta Boża Rodzicielko”. Przed kolumnami stoją posągi prawdopodobnie św. Piotra i Pawła[5]. W górnej kondygnacji ołtarza znajdują się dwa pilastry, pomiędzy nimi okno witrażowe z przedstawieniem Serca Pana Jezusa, całość wieńczy rubinowa korona z szarfami, podtrzymywanymi przez dwa aniołki.

W związku z reformą liturgii po II Soborze Watykańskim ołtarz główny już nie pełni swojej funkcji liturgicznej. W 1972 r. prezbiterium przystosowano do liturgii posoborowej i ustawiono nowy ołtarz, ufundowany przez ks. Kazimierza Łaszewskiego. Obecny marmurowy ołtarz pochodzi z 1998 r. Ustawiono go podczas przebudowy prezbiterium i wymiany posadzki z drewnianej na marmurową.

Kościół posiada też dwa wyrzeźbione z drewna ołtarze boczne. Chociaż oba są w stylu barokowym, zbudowano i ustawiono je dopiero w 1950 r., po usunięciu wcześniejszych ołtarzy murowanych. W ołtarzu z prawej strony znajduje się późnorenesansowy obraz przedstawiający Adorację Matki Bożej przez świętych Wojciecha i Stanisława z ok. 1620 r., prawdopodobnie pędzla Andrzeja Stussa, od lat 70. częściowo przykryty barokową sukienką. W ołtarzu z lewej strony znajduje się obraz przedstawiający Trójcę Świętą z pierwszej połowy XVII wieku[6].

Nawa

Wnętrze kościoła

Na belce tęczowej, w połowie długości kościoła, stoi barokowy krucyfiks z postacią ukrzyżowanego Chrystusa z I połowy XVIII wieku. Pod belką tęczową znajduje się drewniana zabytkowa ambona z rzeźbami czterech ewangelistów, która, podobnie jak zabytkowy ołtarz główny, już nie pełni swojej funkcji (nową, marmurową ambonę ustawiono przy nowym, posoborowym ołtarzu w 1998 r.).

Na ścianie północnej nawy, w miejscu dawnych, zamurowanych okien, znajdują się rzeźby patronów Polski: św. Wojciecha, św. Stanisława i św. Kazimierza, patrona rolników św. Izydora i św. Zygmunta męczennika, wszystkie dłuta Józefa Berdyszaka, wykonane w 1950 r. Autorstwa Józefa Berdyszaka jest również drewniana chrzcielnica ze scenami chrztu w pobliżu prezbiterium oraz stacje drogi krzyżowej, zawieszone po obu stronach nawy.

W ścianie południowej świątyni znajdują się wysokie gotyckie okna ostrołukowe, przebudowane w latach 30. XX i ozdobione wówczas nowymi laskowaniami i maswerkami. Okna te są wypełnione gotyckimi motywami dekoracyjnymi oraz witrażami przedstawiającymi św. Stanisława Biskupa (patrona Polski), św. Leona Wielkiego (papieża) oraz św. Leonarda (patrona misji ludowych)[7].

Chór muzyczny i organy

Zachodnia część nawy jest zakończona chórem muzycznym z prospektem organowym. Pod chórem stoją dwa barokowe konfesjonały z końca XVIII wieku (trzeci, w tym samym stylu, jest w kruchcie pod wieżą) oraz klasycystyczna chrzcielnica. W miejscu tym znajduje się też jeden z cenniejszych zabytków wyposażenia kościoła: manierystyczny nagrobek z piaskowca Jerzego Jączyńskiego, podstarościego śremskiego, z datą śmierci 1597 r. Zmarły jest przedstawiony w zbroi rycerskiej, w pozycji leżącej[8].

Dwumanuałowe 29-głosowe organy o neoromantycznym brzmieniu zostały zbudowane przez firmę Dominika Biernackiego z Włocławka w 1929 r. (w 1999 r. zostały wyremontowane). Z okazji ich oddania do użytku w śremskim kościele odbył się recital kompozytora Feliksa Nowowiejskiego, który wówczas, w okresie międzywojennym, mieszkał w Poznaniu[9].

Dyspozycja instrumentu:

Manuał I Manuał II Pedał
1. Bourdon 16 1. Kwintaton 16 1. Puzon 16
2. Pryncypał 8 2. Klarnet 8 2. Kontrabas 16
3. Gamba 8 3. Obój 8 3. Subbas 16
4. Waltornia 8 4. Prync. Skrz. 8 4. Harmbas 16
5. Salicet 8 5. KoncertFlet 8 5. Prync. bas 8
6. Flet 8 6. Aeolina 8 6. Fletbas 8
7. Flet 4 7. Vox coelestis 8
8. Oktawa 4 8. Trawers Flet 4
9. Kornet 4ch 9. Wiola 4
10. Mixtura 4ch 10. Pikolo 2
11. Trompet 8 11. Sesqui Altera 2ch
12. Progresja 2ch

Kaplice

Kościół farny w Śremie posiada obecnie tylko jedną kaplicę – św. Józefa – dobudowaną do ściany północnej kościoła, w jego zachodniej części. Kaplica została zbudowana w 1627 r. i zawiera między innymi kryptę rodziny Chłapowskich i Raczyńskich (właścicieli pobliskiego Niesłabina). W kaplicy znajduje się ołtarz z obrazem św. Teresy od Dzieciątka Jezus; ściany są przyozdobione wykonanymi techniką sgraffito freskami autorstwa Jana Berdyszaka z 1955 r., przedstawiającymi sceny z życia Jezusa, Maryi i Józefa.

Kościół miał też drugą kaplicę (zbudowaną w 1504 r.), obecnie spełnia ona jednak funkcję zakrystii. Z prezbiterium prowadzą do niej zabytkowe drzwi z kutego żelaza z XVI wieku[10].

Otoczenie kościoła

Na ścianach zewnętrznych kościoła wmurowano pięć tablic epitafijnych, poświęconych pamięci księży pracujących w parafii, m.in. Piotra Wawrzyniaka, działacza narodowego, zasłużonego w walce o zachowanie polskości w zaborze pruskim, który w śremskiej farze przez ponad 20 lat był wikarym. Inna z tablic poświęcona jest Pawłowi Betnerowiczowi, przeorowi klasztoru cystersów w Wągrowcu, zmarłemu w 1810 r[11].

Na cmentarzu przykościelnym znajduje się m.in. grób Pauli Wężykówny, wielkopolskiej pisarki dla dzieci (zmarłej w Śremie w 1963 r.), a także wspólna mogiła ofiar egzekucji, przeprowadzonej przez Niemców 20 października 1939 r. w Śremie i 8 listopada 1939 r. w Zbrudzewie[12].

Przypisy

  1. ↑ Monika Bulińska (red.), Zachowanie lokalnego dziedzictwa - świątki przydrożne, kościoły i cmentarze w regionie śremskim, Śrem: Unia Gospodarcza Regionu Śremskiego - Śremski Ośrodek Wspierania Małej Przedsiębiorczości, 2013, s. 316-318.
  2. ↑ Zbigniew Szmidt: Śrem. Poznań: Wydawnictwo WBP, 1994, s. 50-51. ISBN 83-858111-13-3.
  3. ↑ Zbigniew Szmidt: Śrem. Poznań: Wydawnictwo WBP, 1994, s. 31. ISBN 83-858111-13-3.
  4. ↑ Bernard Scheller: Kościół pw. NMP Wniebowziętej w Śremie. Śrem: Parafia pw. NMP Wniebowziętej w Śremie, 2009, s. 6-8.
  5. ↑ Według wpisu do rejestru zabytków są to św. Jan Kanty i św. Karol Boromeusz.
  6. ↑ Bernard Scheller: Kościół pw. NMP Wniebowziętej w Śremie. Śrem: Parafia pw. NMP Wniebowziętej w Śremie, 2009, s. 8-13.
  7. ↑ Bernard Scheller: Kościół pw. NMP Wniebowziętej w Śremie. Śrem: Parafia pw. NMP Wniebowziętej w Śremie, 2009, s. 14-17.
  8. ↑ Bernard Scheller: Kościół pw. NMP Wniebowziętej w Śremie. Śrem: Parafia pw. NMP Wniebowziętej w Śremie, 2009, s. 17-19.
  9. ↑ Mikołaj Stępczak, Śrem ( Kościół farny NMP Wniebowziętej) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2025-03-26].
  10. ↑ Bernard Scheller: Kościół pw. NMP Wniebowziętej w Śremie. Śrem: Parafia pw. NMP Wniebowziętej w Śremie, 2009, s. 20-21.
  11. ↑ Zbigniew Szmidt (red.), Zachowanie lokalnego dziedzictwa - pomniki i tablice pamiątkowe w regionie śremskim, Śrem: Unia Gospodarcza Regionu Śremskiego - Śremski Ośrodek Wspierania Małej Przedsiębiorczości, 2019, s. 189-195, ISBN 978-83-953504-0-5.
  12. ↑ Monika Bulińska (red.), Zachowanie lokalnego dziedzictwa - świątki przydrożne, kościoły i cmentarze w regionie śremskim, Śrem: Unia Gospodarcza Regionu Śremskiego - Śremski Ośrodek Wspierania Małej Przedsiębiorczości, 2013, s. 416-427.

Bibliografia

  • Zbigniew Szmidt: Śrem. Poznań: Wydawnictwo WBP, 1994, s. 31-34. ISBN 83-858111-13-3.
  • Śrem. W: Zbigniew Szmidt: Atrakcje turystyczne ziemi śremskiej. Śrem: Śremski Ośrodek Wspierania Małej Przedsiębiorczości, 2001, s. 12. ISBN 83-910942-7-8.
  • Bernard Scheller: Kościół pw. NMP Wniebowziętej w Śremie. Śrem: Parafia pw. NMP Wniebowziętej w Śremie, 2009.

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.