Bazylika kolegiacka Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Środzie Wielkopolskiej
 nr rej. 933/Wlkp/A z 22 grudnia 1932 i z 19 września 2014[1] | |||||||||||||||||||||||||||
| kolegiata, kościół parafialny, bazylika mniejsza | |||||||||||||||||||||||||||
.JPG) Świątynia w 2013 roku | |||||||||||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||||||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||||||||||||||||
| Adres |
pl. Kościelny 2 | ||||||||||||||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||||||||||||||
| Parafia |
Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Środzie Wielkopolskiej | ||||||||||||||||||||||||||
| bazylika • nadający tytuł |
od 2021 | ||||||||||||||||||||||||||
| Wezwanie |
Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny | ||||||||||||||||||||||||||
| Wspomnienie liturgiczne |
15 sierpnia | ||||||||||||||||||||||||||
| Przedmioty szczególnego kultu | |||||||||||||||||||||||||||
| Relikwie |
św. Jan Paweł II, św. Dzieci Fatimskie – Franciszek i Hiacynta, św. Ojciec Pio, św. Jakub Apostoł (prawdopodobnie), | ||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Środy Wielkopolskiej  | |||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie powiatu średzkiego _location_map.png) | |||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie gminy Środa Wielkopolska _location_map.png) | |||||||||||||||||||||||||||
 52°13′48,36″N 17°16′33,42″E/52,230100 17,275950 | |||||||||||||||||||||||||||
| Strona internetowa | |||||||||||||||||||||||||||
Bazylika kolegiacka Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Środzie Wielkopolskiej – zabytkowa bazylika znajdująca się w miejscowości Środa Wielkopolska
Historia
Kościół gotycki z początku XV wieku. Rozbudowany na przełomie XV/XVI wieku przez dobudowanie naw bocznych i wieży. W połowie XVI wieku zwieńczenie wieży attyką renesansową. 1598–1602 dobudowano od południa renesansową kaplicę grobową Gostomskich. W nawach sklepienia gwiaździste, w prezbiterium krzyżowo–żebrowe.
- W późnorenesansowym głównym ołtarzu sześć renesansowych figur świętych (św. św. Piotra, Pawła, Wacława, Kazimierza, Barbary i Katarzyny) i obraz Wniebowzięcia NP Marii nieznanego malarza, oparty na kompozycji Petera Paula Rubensa, w zwieńczeniu obraz Madonny z Dzieciątkiem włoskiego malarza Catharini z XVI wieku.
- Na ścianach prezbiterium dwa obrazy ze szkoły flamandzkiej, XVII wiek: Podniesienie Krzyża i Zaparcie się św. Piotra.
- Stalle późnogotyckie z fundacji biskupa Jana Lubrańskiego wykonane 1519–1522 przez braci Jana i Leona z Wrześni.
- Na belce tęczowej późnogotycka polichromowana grupa pasyjna z początku XVI wieku.
- W ołtarzach bocznych włoski obraz Świętej Rodziny z około 1670 i w rokokowej ramie obraz Michała Archanioła 1654, ze szkoły wielkopolskiej.
- W ścianach trzy renesansowe płaskorzeźby, przypuszczalnie pozostałość ołtarza albo sacramentarium: Bóg Ojciec, Ostatnia Wieczerza i Duch Święty oraz renesansowa płyta nagrobna Ambrożego Pampowskiego, wojewody sieradzkiego (zmarłego 1510).
- w nawie głównej świecznik-pająk z kryształu weneckiego.
- W filarze tablica pamiątkowa księdza Augustyna Szamarzewskiego, mansjonarza średzkiego, 1857–1887, jednego z pionierów ruchu spółdzielczego w Wielkopolsce.
- Renesansowa kaplica Gostomskich, fundacji Hieronima Gostomskiego wojewody poznańskiego, na planie ośmioboku, nakryta ośmiodzielną kopułą. Portal z kratą z brązu, dzieło mistrza gdańskiego Krzysztofa Olendorfa z 1598. W kaplicy znajdują się dwa nagrobki. Pierwszy – przyścienny, wczesnobarokowy, z brunatnego i różowego marmuru, piętrowy nagrobek Anny z Ostrorogów Sieniawskiej (zmarłej 1584); na nagrobku tablica inskrypcyjna jej córki wojewodziny Urszuli Gostomskiej; drugi – nagrobek dziecięcy z brunatnego i różowego marmuru należy do Zygmunta Stadnickiego. Oba nagrobki są puste a zmarli pochowani są w krypcie pod kaplicą. W ołtarzu dwa obrazy szkoły włoskiej: Święta Trójca z XVII wieku i Święta Rodzina z XVI wieku. Kaplica obecnie pełni funkcję Kaplicy Wieczystej Adoracji Najświętszego Sakramentu.
Decyzją Kongregacji ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów 16 grudnia 2021 podniesiono rangę kościoła do bazyliki mniejszej[2].
Organy
Organy wybudowała firma Voelkner w 1910 roku. Instrument przebudował przebudował Bronisław Cepka z Popowa. Posiada elektro-pneumatyczną trakturę gry[3].
Dyspozycja instrumentu:
| Manuał I | Manuał II | Manuał III | Pedał |
|---|---|---|---|
| 1. Flet pomorski 16' | 1. Gedakt 8' | 1. Prestant 8' | 1. Pryncbas 16' |
| 2. Pryncypał 8' | 2. Kwintaton 8' | 2. Flet harmoniczny 8' | 2. Violonbas 16' |
| 3. Holflet 8' | 3. Pryncypał 4' | 3. Flet kryty 8' | 3. Subbas 16' |
| 4. Salicet 8' | 4. Rurflet 4' | 4. Pryncypał 4' | 4. Kwintbas 10 2/3' |
| 5. Oktawa 4' | 5. Flet leśny 2' | 5. Róg 4' | 5. Oktawbas 8' |
| 6. Flet 4' | 6. Kwinta 1 1/3' | 6. Pryncypał 2' | 6. Basflet 8' |
| 7. Kwinta 2 2/3' | 7. Seskwialtera 2 2/3' + 1 3/5' | 7. Piccolo 2' | 7. Chorałbas 4' |
| 8. Oktawa 2' | 8. Szarf 4ch | 8. Tercja 1 3/5' | 8. Rożek 2' |
| 9. Cymbel 2ch | 9. Krzywy róg 8' | 9. Oktawa 1' | 9. Mixtura 3ch |
| 10. Cornet 2-5ch | 10. Mixtura 4ch | 10. Puzon 16' | |
| 11. Mixtura 4ch | 11. Dulcjan 16' | ||
| 12. Trąbka 8' |
Przypisy
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 stycznia 2025, s. 224 [dostęp 2018-07-30].
- ↑ Średzka kolegiata uzyskała tytuł bazyliki mniejszej [online], radiopoznan.fm [dostęp 2022-01-21] (pol.).
- ↑ Maciej Taciak, Środa Wielkopolska ( Kolegiata Wniebowzięcia NMP) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2025-03-20].
Bibliografia
- Bożenna Urbańska, Kolegiata w Środzie Wielkopolskiej, Środa Wielkopolska: Średzkie Towarzystwo Kulturalne, 2008, ISBN 978-83-908000-9-7, OCLC 836441377.
- praca zbiorowa Kolegiata fotografie, Średzkie Towarzystwo Fotograficzne, Środa Wielkopolska 2009, ISBN 978-83-927882-0-1.
- Franciszek Jaśkowiak Wydawnictwo poznańskie. Przewodnik, Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, Warszawa 1967.