Kosmatka

Kosmatka
	; Kosmatka brunatna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	wiechlinowce
Rodzina	sitowate
Rodzaj	kosmatka
	Nazwa systematyczna
	Luzula DC.; Lamarck et A. P. de Candolle, Fl. Franç. ed. 3. 3: 158. 17 Sep 1805 (nom. cons.)
	Typ nomenklatoryczny
	Luzula campestris (L.) DC. (typ. cons.)
Synonimy
	Cyperella J.G.H.Kramer ex MacMill.; Ebingeria Chrtek & Krísa; Gymnodes (Griseb.) Fourr.; Juncoides Ség.; Luciola Sm.; Nemorinia Fourr.; Pterodes (Griseb.) Börner;
	Cyperella J.G.H.Kramer ex MacMill.; Ebingeria Chrtek & Krísa; Gymnodes (Griseb.) Fourr.; Juncoides Ség.; Luciola Sm.; Nemorinia Fourr.; Pterodes (Griseb.) Börner;

Kosmatka (Luzula DC.) – rodzaj roślin z rodziny sitowatych. Należą do niego 124 gatunki^[4]. Występują one na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy, zwykle w klimacie chłodnym, w strefie międzyzwrotnikowej na obszarach górskich. Do flory Polski należy 10 gatunków.

Rozmieszczenie geograficzne

Kosmatki występują w strefie klimatu chłodnego na obu półkulach, w strefie międzyzwrotnikowej głównie na terenach górskich^[5]. Najliczniejsze są w strefie umiarkowanej i chłodnej Eurazji; tylko w Europie rośnie ich 31 gatunków^[6], z czego 10 rośnie w Polsce^[7]. W Ameryce Północnej obecne są 23 gatunki^[8]^[6], w Australii 15, z czego 12 to endemity^[6], w Nowej Zelandii rośnie 13 gatunków rodzimych^[9].

Gatunki flory Polski^[7]

kosmatka blada (Luzula pallescens Sw.)
kosmatka brunatna (Luzula alpinopilosa (Chaix) Breistr., syn. L. spadicea (All.) DC.)
kosmatka gajowa (Luzula luzuloides (Lam.) Dandy & Wilmott, syn. L. nemorosa (Pollich) E. Mey.)
kosmatka kłosowa (Luzula spicata (L.) Lam et DC.)
kosmatka licznokwiatowa (Luzula multiflora (Retz.) Lej.)
kosmatka olbrzymia (Luzula sylvatica (Hudson) Gaudin)
kosmatka owłosiona (Luzula pilosa (L.) Willd.)
kosmatka polna (Luzula campestris (L.) DC.)
kosmatka sudecka (Luzula sudetica (Willd.) DC.)
kosmatka żółtawa (Luzula luzulina (Vill.) Dalla Torre & Sarnth., syn. L. flavescens (Host) Gaudin)

Morfologia

Pokrój: Byliny, zwykle kępiaste, z kłączem najczęściej niemal pionowym, rzadko z rozłogami. Łodyga walcowata^[8]^[5].
Liście: Skupione zwykle tylko u nasady łodygi^[5]. Z pochwą liściową zamkniętą u nasady. Blaszka liściowa płaska lub kanalikowata, bez języczka i poprzecznych przegród, na brzegu z wielokomórkowymi^[8], białawymi włoskami^[5].
Kwiaty: Rzadko pojedyncze, zwykle skupione w wierzchotkach tworzących złożone kwiatostany luźne lub gęste na szczycie łodygi. Podsadki wspierające kwiatostan zwykle dwie, liściopodobne. U nasady gałązek kwiatostanu występują zredukowane 1–2 podsadki, natomiast u nasady szypułek kwiatowych 2–3 przysadki. Kwiaty są obupłciowe, trzykrotne, promieniste i drobne. Okwiat składa się z dwóch okółków po 3 listki. Pręcików jest 6^[8] i zwykle są one krótsze od okwiatu^[5]. Pylniki są dwukomorowe, podługowate do równowąskich. Zalążnia powstaje z trzech owocolistków zrośniętych, jest jednokomorowa, górna, z trzema zalążkami. Szyjka słupka krótka^[5].
Owoce: Kulistawa torebka, zwykle z dzióbkiem na szczycie. Zawiera trzy nasiona kuliste lub jajowate. Nasiona wyposażone są w białawy elajosom, często podobnej wielkości jak samo nasiono^[8].

Systematyka

Kosmatka licznokwiatowa (*Luzula multiflora*)

Rodzaj potwierdzony został w analizach filogenetycznych jako takson monofiletyczny^[10]^[11]. Rodzaj tradycyjnie dzielony był na trzy podrodzaje: Marlenia, Luzula i Pterodes. Podrodzaj Marlenia jest monotypowy (obejmuje tylko L. elegans) i zajmuje pozycję bazalną w obrębie rodzaju. Pozostałe podrodzaje oraz 7 sekcji, na które dzielony był podrodzaj Luzula, nie zostały potwierdzone jako monofiletyczne w analizach filogenetycznych^[11].

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny sitowatych (Juncaceae) z rzędu wiechlinowców (Poales) stanowiącego jeden z kladów jednoliściennych (monocots)^[2]^[12].

Lista gatunków^[4]

Luzula abchasica Novikov
Luzula abyssinica Parl.
Luzula acuminata Raf.
Luzula acutifolia H.Nordensk.
Luzula africana Drège ex Steud.
Luzula alopecurus Desv.
Luzula alpestris H.Nordensk.
Luzula alpina Hoppe
Luzula alpinopilosa (Chaix) Breistr. – kosmatka brunatna
Luzula antarctica Hook.f.
Luzula arcuata (Wahlenb.) Sw.
Luzula atlantica Braun-Blanq.
Luzula atrata Edgar
Luzula australasica Steud.
Luzula banksiana E.Mey.
Luzula × bogdanii Kirschner
Luzula bomiensis K.F.Wu
Luzula × bornmuelleriana Kük.
Luzula × borreri Bromf. ex Bab.
Luzula brachyphylla Phil.
Luzula brevispicata Knjaz.
Luzula bulbosa (Alph.Wood) Smyth & L.C.R.Smyth
Luzula caespitosa (J.Gay ex E.Mey.) Steud.
Luzula calabra Ten.
Luzula campestris (L.) DC. – kosmatka polna
Luzula canariensis Poir.
Luzula capitata (Miq. ex Franch. & Sav.) Kom.
Luzula caricina E.Mey.
Luzula cascadensis Zika
Luzula celata Edgar
Luzula chilensis Nees & Meyen ex Kunth
Luzula colensoi Hook.f.
Luzula comosa E.Mey.
Luzula confusa Lindeb.
Luzula congesta (Thuill.) Lej.
Luzula crenulata Buchenau
Luzula crinita Hook.f.
Luzula × danica H.Nordensk. & Kirschner
Luzula decipiens Edgar
Luzula densiflora (H.Nordensk.) Edgar
Luzula denticulata Liebm.
Luzula desvauxii Kunth
Luzula divaricata S.Watson
Luzula divulgata Kirschner
Luzula divulgatiformis Bacic & Jogan
Luzula echinata (Small) F.J.Herm.
Luzula ecuadoriensis Balslev
Luzula effusa Buchenau
Luzula elegans Lowe
Luzula excelsa Buchenau
Luzula exspectata Bacic & Jogan
Luzula fallax Kirschner
Luzula × favratii K.Richt.
Luzula flaccida (Buchenau) Edgar
Luzula formosana Ohwi
Luzula forsteri (Sm.) DC.
Luzula × gayana Font Quer & Rothm.
Luzula gigantea Desv.
Luzula glabrata (Hoppe) Desv.
Luzula groenlandica Böcher
Luzula × hasleri Murr
Luzula hawaiiensis Buchenau
Luzula × heddae Kirschner
Luzula × hermannii-muelleri Asch. & Graebn.
Luzula hitchcockii Hämet-Ahti
Luzula × hybrida H.Lindb. ex Kirschner
Luzula ignivoma Kirschner
Luzula inaequalis K.F.Wu
Luzula indica Kirschner
Luzula jimboi Miyabe & Kudô
Luzula × johannis-principis Murr
Luzula johnstonii Buchenau
Luzula kjellmaniana Miyabe & Kudô
Luzula kobayasii Satake
Luzula lactea (Link) E.Mey.
Luzula leiboldii Buchenau
Luzula leptophylla Buchenau & Petrie
Luzula × levieri Asch. & Graebn.
Luzula longiflora Benth.
Luzula lutea (All.) DC.
Luzula lutescens (Koidz.) Kirschner & Miyam.
Luzula luzulina (Vill.) Racib. – kosmatka żółtawa
Luzula luzuloides (Lam.) Dandy & Wilmott – kosmatka gajowa
Luzula macrantha (S.Watson) Zika & B.L.Wilson
Luzula mannii (Buchenau) Kirschner & Cheek
Luzula masafuerana Skottsb.
Luzula mauretanica (Maire & Trab.) Rivas Mart., Molero Mesa, Marfíl & G.Benítez
Luzula × media Kirschner
Luzula mendocina Barros
Luzula meridionalis H.Nordensk.
Luzula modesta Buchenau
Luzula multiflora (Ehrh.) Lej. – kosmatka licznokwiatowa
Luzula nipponica (Satake) Kirschner & Miyam.
Luzula nivalis (Laest.) Spreng.
Luzula nivea (L.) DC.
Luzula nodulosa E.Mey.
Luzula novae-cambriae Gand.
Luzula odaesanensis Y.N.Lee & Chae ex M.Kim
Luzula oligantha Sam.
Luzula orestera Sharsm.
Luzula ostenii (Mattf.) Herter
Luzula ovata Edgar
Luzula pallescens Sw. – kosmatka blada
Luzula papuana M.E.Jansen
Luzula parviflora (Ehrh.) Desv.
Luzula pedemontana Boiss. & Reut.
Luzula pediformis (Chaix) DC.
Luzula peruviana Desv.
Luzula × pfaffii Murr
Luzula philippinensis M.E.Jansen
Luzula picta A.Rich.
Luzula pilosa (L.) Willd. – kosmatka owłosiona
Luzula pindica (Hausskn.) Chrtek & Krísa
Luzula piperi (Coville) M.E.Jones
Luzula plumosa E.Mey.
Luzula poimena W.M.Curtis
Luzula pumila Hook.f.
Luzula purpureosplendens Seub.
Luzula racemosa Desv.
Luzula × romanica J.Dvorák & Vorel
Luzula rufa Edgar
Luzula rufescens Fisch. ex E.Mey.
Luzula ruiz-lealii Barros
Luzula seubertii Lowe
Luzula × sichuanensis K.F.Wu
Luzula × somedana Fern-Carv. & Fern.Prieto
Luzula spicata (L.) DC. – kosmatka kłosowa
Luzula stenophylla Steud.
Luzula subcapitata (Rydb.) H.D.Harr.
Luzula subcongesta (S.Watson) Jeps.
Luzula subsessilis (S.Watson) Buchenau
Luzula sudetica (Willd.) Schult. – kosmatka sudecka
Luzula sylvatica (Huds.) Gaudin – kosmatka olbrzymia
Luzula taiwaniana Satake
Luzula taurica (V.I.Krecz.) Novikov
Luzula traversii (Buchenau) Cheeseman
Luzula tristachya Desv.
Luzula ulei Buchenau
Luzula ulophylla (Buchenau) Cockayne & Laing
Luzula × vinesii Murr
Luzula vulcanica Liebm.
Luzula wahlenbergii Rupr.
Luzula × wettsteinii Buchenau
Luzula × winderiae Murr

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
1 2 Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2016-10-25] (ang.).
1 2 Luzula. Index Nominum Genericorum (ING). [dostęp 2009-10-21]. (ang.).
1 2 3 Luzula DC.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-10-24].
1 2 3 4 5 6 Di yang mei shu: Luzula. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-10-24]. (ang.).
1 2 3 David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 545, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
1 2 ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 111, ISBN 978-83-62975-45-7 .
1 2 3 4 5 Janice Coffey Swab: Luzula. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-10-24]. (ang.).
↑ Luzula. [w:] New Zealand Plant Conservation Network [on-line]. [dostęp 2022-10-24].
↑ Phylogeny Conclusion. Juncaceae Phylogeny Group. [dostęp 2010-11-19]. (ang.).
1 2 ViktorieV. Brožová ViktorieV., JarosławJ. Proćków JarosławJ., Lenka ZáveskáL.Z. Drábková Lenka ZáveskáL.Z., Toward finally unraveling the phylogenetic relationships of Juncaceae with respect to another cyperid family, Cyperaceae, „Molecular Phylogenetics and Evolution”, 177, 2022, s. 107588, DOI: 10.1016/j.ympev.2022.107588 [dostęp 2024-12-10] .
↑ Genus Luzula DC.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-10-24].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] 1 2 Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2016-10-25] (ang.).

[ing-3] 1 2 Luzula. Index Nominum Genericorum (ING). [dostęp 2009-10-21]. (ang.).

[powo-4] 1 2 3 Luzula DC.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-10-24].

[china-5] 1 2 3 4 5 6 Di yang mei shu: Luzula. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-10-24]. (ang.).

[mabb-6] 1 2 3 David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 545, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[checklist-7] 1 2 ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 111, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[america-8] 1 2 3 4 5 Janice Coffey Swab: Luzula. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-10-24]. (ang.).

[9] Luzula. [w:] New Zealand Plant Conservation Network [on-line]. [dostęp 2022-10-24].

[czech-10] Phylogeny Conclusion. Juncaceae Phylogeny Group. [dostęp 2010-11-19]. (ang.).

[brozkova-11] 1 2 ViktorieV. Brožová ViktorieV., JarosławJ. Proćków JarosławJ., Lenka ZáveskáL.Z. Drábková Lenka ZáveskáL.Z., Toward finally unraveling the phylogenetic relationships of Juncaceae with respect to another cyperid family, Cyperaceae, „Molecular Phylogenetics and Evolution”, 177, 2022, s. 107588, DOI: 10.1016/j.ympev.2022.107588 [dostęp 2024-12-10] .

[grin-12] Genus Luzula DC.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-10-24].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]