Ksawery Bojanowski

Ksawery Franciszek Bojanowski (ur. 1 grudnia 1795^[1], zm. 24 sierpnia 1866 w Pluskowęsach^[2]) – polski właściciel ziemski, powstaniec listopadowy, brat Konstancji Łubieńskiej.

Urodził się jako syn Bogusława Michała Bojanowskiego i Magdaleny z Kęszyckich Bojanowskiej^[3]. Miał troje młodszego rodzeństwa, w tym Konstancję Łubieńską – literatkę i sawantkę, znaną z romansu z Adamem Mickiewiczem w 1831 r.^[4] W dniu 21 lipca 1824 roku Ksawery Bojanowski ożenił się z Kordulą Sczaniecką i osiadł z nią w majątku Konarzewo pod Rawiczem^[5].

Był zaangażowany w konspiracyjną działalność niepodległościową, m.in. jako członek Towarzystwa Patriotycznego prowincji poznańskiej^[6]. W raportach urzędowych przedkładanych naczelnemu prezesowi Wielkiego Księstwa Poznańskiego Edwardowi Flotwellowi opisywany był jako zdecydowany przeciwnik reżimu pruskiego^[7]. W 1829 r. uczęszczał w Berlinie na wykłady Hegla, gdzie poznał m.in. Adama Mickiewicza^[8]. Brał udział w Powstaniu Listopadowym (służył w Pułku Jazdy Poznańskiej, przywoził z Królestwa instrukcje dla spiskowców wielkopolskich). Na początku powstania dopomógł gen. Janowi Nepomucenowi Umińskiemu w jego słynnej, brawurowej ucieczce z twierdzy Głogów^[9]. W kwietniu 1831 r. groził mu sąd wojenny za próbę pojedynkowania się^[10].

Po upadku powstania powrócił do Konarzewa. Jeszcze w listopadzie i grudniu 1831 r. gościł tam Adama Mickiewicza (w muzeum Mickiewicza w Paryżu znajduje się m.in. list Mickiewicza do brata Franciszka, pisany z Konarzewa w dniu 28 listopada 1831 r.^[11]). Na pamiątkę tego wydarzenia w roku 1963 otwarto w Konarzewie Izbę Adama Mickiewicza (obecnie nieczynna).

W 1838 r. Bojanowscy sprzedali majątek konarzewski. Mieli dwanaścioro dzieci – zachowały się opisy zabaw Adama Mickiewicza z 5-letnią córką Bojanowskiego, Bogusią, którą poeta brał na barana i galopował dookoła stołu^[12].

Ksawery Bojanowski zmarł 24 sierpnia 1866 r. w Pluskowęsach k. Chełmży.

W kronice rodowej został opisany jako wzorowy gospodarz i organizator, zapalony myśliwy. Według tradycji, mickiewiczowski opis sporu Asesora i Rejenta o charty myśliwskie w „Panu Tadeuszu” był inspirowany podobnymi sporami pomiędzy Ksawerym Bojanowskim a jego bratem – Kalikstem Bojanowskim^[13]. 

W serialu telewizyjnym Niepewność (2024, reż. W. Szarek) w rolę Ksawerego Bojanowskiego wcielił się aktor Jan Kwapisiewicz^[14].