Lystrozaur
| Lystrosaurus | |||
 Hipotetyczna rekonstrukcja lystrozaura. | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| Rodzina |
Lystrosauridae | ||
| Rodzaj |
Lystrosaurus | ||
| Gatunki | |||
| |||
Lystrozaur (Lystrosaurus) – bardzo szeroko rozprzestrzeniony terapsyd z wczesnego triasu, żyjący 251–248 milionów lat temu.
Jego nazwa „łopaciasty jaszczur” nawiązuje do wyrastającej z górnej szczęki pary kłów, w które prawdopodobnie zaopatrzone były samce grupy Dicynodontia, do której należał lystrozaur.
Było to zwierzę roślinożerne, wielkości świni (przeciętna długość – 1 m). Miał krótki, baryłkowaty tułów i krępe kończyny. Żył w stadach.
Początkowo myślano, że lystrozaury odznaczały się ziemno-wodnym trybem życia, jak współczesne hipopotamy. Jednak później odkryto, że zamieszkiwały pustynne tereny charakterystyczne dla wczesnego triasu.
Szczątki lystrozaura odnajdywane są na terenach Ameryki Południowej, Indii i Antarktydy, wchodzących w owym czasie w skład superkontynentu Gondwana. Od niedawna naukowcy dysponują poza tym skamieniałościami zwierzęcia z takich krajów jak Rosja czy Mongolia.
Lystrozaur miał „beczułkowatą” klatkę piersiową, żeby zmieścić zwiększone płuca. Mógł mieć też umięśnioną przeponę, żeby efektywniej pompować powietrze oraz serce z czterema komorami, żeby zwiększyć wydajność krążenia krwi. Te przystosowania powstały z powodu małego stężenia tlenu w permie i triasie.[1]
Lystrosaurus jest znany z powodu szerokiego rozpowszechnienia w południowej części Pangaei, przez miliony lat, we wczesnym triasie. Co najmniej jeden niezidentyfikowany gatunek tego rodzaju przetrwał masowe wymieranie pod koniec permu i przy braku drapieżników i roślinożernych konkurentów rozwijał się i wtórnie wyodrębnił się tworząc szereg gatunków[2], stając się najbardziej rozpowszechnioną grupą kręgowców lądowych we wczesnym triasie; przez pewien czas 95% kręgowców lądowych stanowiły Lystrosaurusy[2][3]. Taki rodzaj dominacji jednego rodzaju zwierząt na Ziemi nie ma analogii w żadnym innym okresie[4]. Kilka innych permskich rodzajów terapsydów również przetrwało masowe wymieranie i pojawia się w skałach triasowych – terocefale Tetracynodon, Moschorhinus, Ictidosuchoides i Promoschorhynchus, ale nie wydaje się, by były one liczne w triasie[5][6]; całkowita odbudowa ekologiczna trwała 30 milionów lat, obejmując wczesny i środkowy trias[7].
W kulturze masowej
Lystrozaury pojawiły się w odcinku serialu Zanim przywędrowały dinozaury.
Przypisy
- ↑ Michael J. Benton, Hyperthermal-driven mass extinctions: killing models during the Permian–Triassic mass extinction, „Philosophical Transactions of the Royal Society A: Mathematical, Physical and Engineering Sciences”, 376 (2130), 2018, s. 20170076, DOI: 10.1098/rsta.2017.0076, PMID: 30177561, PMCID: PMC6127390 [dostęp 2025-03-16].
- 1 2 M.J. Benton, When life nearly died : the greatest mass extinction of all time, New York: Thames & Hudson, 2003, ISBN 0-500-05116-X, OCLC 51031684 [dostęp 2023-01-15].
- ↑ The Consolations of Extinction | Orion magazine [online], web.archive.org, 12 października 2007 [dostęp 2023-01-15] [zarchiwizowane z adresu 2007-10-12].
- ↑ BBC: Life Before Dinosaurs
- ↑ Jennifer Botha, Roger M.H. Smith, Lystrosaurus species composition across the Permo-Triassic boundary in the Karoo Basin of South Africa: Lystrosaurus across the PTB, „Lethaia”, 40 (2), 2007, s. 125–137, DOI: 10.1111/j.1502-3931.2007.00011.x [dostęp 2023-01-15] (ang.).
- ↑ Adam K. Huttenlocker, Christian A. Sidor, Roger M.H. Smith, A new specimen of Promoschorhynchus (Therapsida: Therocephalia: Akidnognathidae) from the Lower Triassic of South Africa and its implications for theriodont survivorship across the Permo-Triassic boundary, „Journal of Vertebrate Paleontology”, 31 (2), 2011, s. 405–421, DOI: 10.1080/02724634.2011.546720, ISSN 0272-4634 [dostęp 2023-01-15] (ang.).
- ↑ Sarda Sahney, Michael J Benton, Recovery from the most profound mass extinction of all time, „Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences”, 275 (1636), 2008, s. 759–765, DOI: 10.1098/rspb.2007.1370, ISSN 0962-8452, PMID: 18198148, PMCID: PMC2596898 [dostęp 2023-01-15] (ang.).
Bibliografia
← mln lat temu Lystrozaur | ||||||||||||
| ←4,6 mld | 541 | 485 | 443 | 419 | 359 | 299 | 252 | 201 | 145 | 66 | 23 | 2 |