Majuskuła
Majuskuła (wersalik, wielka litera, duża litera[1]) – każda z dużych liter alfabetu, tj. większego formatu i/lub innego kształtu w stosunku do małej.
W ortografii polskiej stawiana jest na początku nazwy własnej i wyrazu rozpoczynającego nowe zdanie, a także w skrótowcach i niektórych oznaczeniach (np. jednostek miar).
Nazwa
Stosowane są różne określenia:
- terminu „majuskuła” używają projektanci krojów pisma oraz historycy (łac. maiuscula – nieco większa)
- terminu „wersalik” używają osoby pracujące z tekstem drukowanym (łac. versus – bruzda, linia, rządek, wiersz tekstu)
- terminu „wielka (duża) litera” używa się w języku polskim do wszystkich zastosowań (warto pamiętać, że konstrukcja z dużej/wielkiej litery jest krytykowanym rusycyzmem, a normatywnymi postaciami tego wyrażenia są wielką [dużą] literą i od wielkiej [dużej] litery)[1][2]
- termin „drukowane litery” odnosi się do tekstu pisanego ręcznie, przypominającego kształtem duże litery pisma drukowanego[3].
W kontekście pisania odręcznego funkcjonuje wyrażenie „litery drukowane”, które również określa majuskułę, dokładniej majuskułę antykwy.
Semantyczna funkcja wielkiej litery
Niektóre wyrazy w języku polskim przybierają różne znaczenie zależnie od tego, czy rozpoczynają się wielką, czy małą literą.
| Rozpoczynane wielką literą | Rozpoczynane małą literą |
|---|---|
| Amazonka (rzeka) | amazonka (kobieta jeżdżąca konno; rodzaj papug; rodzaj mrówek; kobieta po mastektomii) |
| Amerykanka (obywatelka Stanów Zjednoczonych) | amerykanka (sofa) |
| Arab (człowiek narodowości arabskiej) | arab (koń rasowy) |
| Belgijka (obywatelka Belgii) | belgijka (taniec towarzyski) |
| Ceres (rzymska bogini; planeta karłowata) | ceres (roślinny tłuszcz jadalny) |
| Chińczyk (obywatel Chin) | chińczyk (gra towarzyska) |
| Cygan (człowiek narodowości cygańskiej) | cygan (włóczęga; krętacz; śniady, ciemnowłosy mężczyzna) |
| Dania (państwo) | dania (potrawy) |
| Daniel (imię męskie) | daniel (ssak z rodziny jeleniowatych) |
| Eldorado (legendarna obfitująca w złoto kraina) | eldorado (kraj lub miejsce opływające w bogactwa) |
| Finka (obywatelka Finlandii) | finka (nóż) |
| Francuz (obywatel Francji) | francuz (klucz; owad) |
| Hel (miasto; półwysep; bogini nordycka) | hel (pierwiastek chemiczny) |
| Hindus (mieszkaniec Półwyspu Indyjskiego, Indus) | hindus (wyznawca hinduizmu, hinduista) |
| Hiszpanka (obywatelka Hiszpanii) | hiszpanka (odmiana grypy) |
| Japonka (obywatelka Japonii) | japonka (wózek do przewozu betonu i piasku; plastikowy lub gumowy klapek) |
| Janusz (imię męskie) | janusz (stereotypowa postać uosabiająca cechy Polaka) |
| Kanada (państwo) | kanada (miejsce obfitujące w jakieś dobra) |
| Kanadyjka (obywatelka Kanady) | kanadyjka (lekka łódź sportowa; kurtka; rodzaj składanego łóżka) |
| Karaim, Karaita (członek grupy etnicznej) | karaim, karaita (członek grupy wyznaniowej) |
| Karolinka (zdrobniałe imię) | karolinka (gatunek ptaka z rodziny kaczkowatych) |
| Katarzynka (zdrobniałe imię) | katarzynka (odmiana gruszy; piernik; zakonnica, gatunek ptaka) |
| Kielczanin (mieszkaniec Kielecczyzny) | kielczanin (mieszkaniec Kielc) |
| Kozak (członek grupy ludności w dawnej Rzeczypospolitej) | kozak (ukraiński taniec ludowy; ktoś śmiały i dzielny albo dufny, pewny siebie; grzyb; but) |
| Księżyc (naturalny satelita Ziemi) | księżyc (ciało niebieskie pochodzenia naturalnego obiegające planetę) |
| Luter (nazwisko, m.in. niemieckiego teologa, inicjatora reformacji) | luter (wyznawca luteranizmu; luteranin, protestant) |
| Mania (zdrobniałe imię żeńskie, Maria) | mania (pasja, obsesja) |
| Mekka (miasto w Arabii Saudyjskiej) | mekka (miejsce, do którego ludzie przyjeżdżają masowo, ponieważ stwarza ono korzystne warunki do określonego działania) |
| Meksykanin (obywatel państwa) | meksykanin (mieszkaniec miasta) |
| Most (miasto w Czechach, w kraju usteckim) | most (przeprawa przez rzekę lub inną przeszkodę, najczęściej wodną) |
| Muzułmanin (przedstawiciel grupy etnicznej w b. Jugosławii) | muzułmanin (wyznawca islamu) |
| Odra (rzeka w Polsce) | odra (choroba zakaźna) |
| Panama (państwo w Ameryce Środkowej i miasto – stolica) | panama (kapelusz; tkanina) |
| Plejada (każda z siedmiu mitologicznych córek Atlasa i Plejony) | plejada (grupa ludzi wybitnych w jakiejś dziedzinie) |
| Pluton (bóg rzymski; planeta) | pluton (pierwiastek chemiczny; pododdział wojska lub straży pożarnej) |
| Polka (kobieta narodowości polskiej) | polka (czeski taniec) |
| Poznaniak (mieszkaniec Poznańskiego) | poznaniak (mieszkaniec Poznania) |
| Ren (rzeka w Europie; imię japońskie) | ren (zwierzę renifer; pierwiastek chemiczny) |
| Rzymianin (obywatel starożytnego państwa rzymskiego) | rzymianin (mieszkaniec Rzymu) |
| Słońce (gwiazda w centrum Układu Słonecznego) | słońce (gwiazda będąca centralnym obiektem dowolnego układu planetarnego; światło wysyłane przez ten obiekt) |
| Sylwester (imię) | sylwester (31 grudnia) |
| Szwajcar (obywatel Szwajcarii) | szwajcar (portier, odźwierny; kotlet) |
| Szwed (obywatel Szwecji) | szwed (klucz szwedzki) |
| Szwedka (obywatelka Szwecji, rzeka w Polsce) | szwedka (rodzaj kuli rehabilitacyjnej, rodzaj bułki[4]) |
| Tatar (członek grupy etnicznej) | tatar (potrawa) |
| Wersal (miasto i pałac we Francji) | wersal (grzeczność i wytworność, często przesadna) |
| Węgierka (obywatelka Węgier) | węgierka (śliwka) |
| Wigilia, Wilia (dzień przed Bożym Narodzeniem) | wigilia, wilia (dzień poprzedzający inny dzień; wieczerza w przeddzień Bożego Narodzenia) |
| Zefir (starogrecki bóg wiatru zachodniego) | zefir (ciepły, łagodny wiatr; cienka, lekka tkanina bawełniana) |
| Ziemia (trzecia planeta Układu Słonecznego) | ziemia (ląd, gleba, podłoże) |
| Żyd (członek narodu żydowskiego) | żyd (wyznawca judaizmu; kleks) |
Zobacz też
Przypisy
- 1 2 duże litery i wielkie litery – Poradnia językowa PWN. poradnia.pwn.pl. [dostęp 2017-11-25].
- ↑ wielka litera – definicja, synonimy, przykłady użycia. sjp.pwn.pl. [dostęp 2017-11-25].
- ↑ drukowana litera, [w:] Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN [dostęp 2023-02-03].
- ↑ Wiśniowski 1963 ↓, s. 329–330.
Bibliografia
- Kazimierz Wiśniowski: Towaroznawstwo piekarnicze i cukiernicze. Warszawa: Wydawnictwo Przemysłu Lekkiego i Spożywczego, 1963.