Łazarz V Henckel von Donnersmarck

Łazarz V Henckel von Donnersmarck

Maria Lazarus Friedrich Carl Alois Anton Vinzenz
Maria Lazarus Henckel von Donnersmarck
hrabia
Rodzina	Henckel von Donnersmarck
Data i miejsce urodzenia	19 stycznia 1902 Drezno
Data i miejsce śmierci	10 października 1991 Lucerna
Ojciec	Edwin Henckel von Donnersmarck
Matka	Wilhelmine Marie Kinsky von Wchinitz und Tettau
Żona	Maria Franziska von Eltz

Maria Lazarus Henckel von Donnersmarck znany też jako Łazarz V Henckel von Donnersmarck^[1] (ur. 19 stycznia 1902 w Dreźnie, zm. 10 października 1991 w Lucernie) – niemiecki hrabia, właściciel pałacu w Nakle Śląskim.

Łazarz V wywodził się z rodu Henckel von Donnersmarck – śląskich magnatów przemysłowych i ziemskich o austro-węgierskich korzeniach. Jego pradziad Hugo I Henckel von Donnersmarck (1811–1890), kuzyn księcia Guido ze Świerklańca, około 1860 r. wybudował neogotycki pałac w Nakle Śląskim jako rezydencję rodową^[1].

Ojcem Łazarza V był hrabia Edwin Henckel von Donnersmarck (1865–1929) – znany przemysłowiec, ziemianin i poseł do pruskiego Landtagu​. Jego matka Wilhelmine Maria Kinsky von Wchinitz und Tettau (1869–1943) pochodziła ze starej arystokracji austriackiej​ (ród książąt Kinsky). Rodzina Łazarza V po I wojnie światowej pozostała na terenie przyznanym Polsce – w odróżnieniu od innych gałęzi rodu przyjęła obywatelstwo polskie i zyskała miano „linii polskiej” Donnersmarcków^[2]​.

Łazarz V poślubił hrabiankę Marię Franziskę von und zu Eltz genannt Faust von Stromberg (1905–1997) dnia 20 października 1927 roku^[3]. Była ona przedstawicielką arystokracji austriackiej (ród hrabiów von Eltz). Małżeństwo to zawarto w posiadłości Traunegg w Karyntii​^[3].

Z tego związku urodziło się dwoje dzieci:^[3]

• Carl (Karl) Josef (1928–2008)
• Maria Wilhelmina (ur. 1932)​.

Syn Karl Josef poślubił później księżniczkę Marię Adelajdę z Luksemburga (1924–2007), łącząc rodzinę Donnersmarcków z rodem wielkoksiążęcym Luksemburga. Córka Maria Wilhelmina wyszła za mąż za księcia Maksymiliana von Khevenhüller-Metsch (1919–2010), arystokratę austriackiego.

Młodość Łazarza V przypadła na burzliwy okres międzywojenny. Dzieciństwo spędził częściowo w rodzinnej rezydencji w Nakle Śląskim, gdzie Donnersmarckowie osiedli na stałe po 1890 roku, oraz zapewne w Austrii i Niemczech, związanych z rodziną matki. Po śmierci ojca w 1929 roku przejął zarządzanie majątkiem w Nakle. Jako dziedzic i właściciel dóbr nakielskich dał się poznać jako aktywny społecznie ziemianin. Najstarsi mieszkańcy Nakła wspominali, że hrabia Łazarz V – posiadający obywatelstwo polskie – osobiście działał w miejscowej Ochotniczej Straży Pożarnej i wspierał ją finansowo, np. fundując sprzęt strażacki​^[4]. Za jego czasów, w 1931 roku, w Nakle Śląskim zbudowano nową remizę strażacką, służącą lokalnej społeczności do dziś​​^[4].

Okres II wojny światowej tragicznie zaważył na losach hrabiego i jego majątku. Po wybuchu wojny we wrześniu 1939 r. Nakło Śląskie zostało włączone do III Rzeszy, jednak Łazarz V nie zrzekł się polskiego paszportu – nie przyjął obywatelstwa niemieckiego nawet pod presją okupacyjnych realiów^[1]​. Starał się przetrwać wojenną zawieruchę na uboczu polityki, chroniąc rodzinę i dobra. Na początku 1945 roku, gdy do Górnego Śląska zbliżał się front wschodni, hrabia wraz z rodziną podjęli dramatyczną decyzję o ucieczce. Spakowali najcenniejszy dobytek i opuścili swój pałac w Nakle, emigrując przez Austrię do neutralnej Szwajcarii^[1]. Wiosną 1945 r. wkroczyła do Nakła Armia Czerwona, a następnie władze komunistyczne przejęły całkowicie majątek Donnersmarcków – pałac wraz z dobrami został znacjonalizowany. Rodzina Łazarza V, podobnie jak inne niemieckie rody Górnego Śląska, nie mogła już powrócić do swojej ojczyzny^[1].

Na emigracji hrabia osiadł początkowo w Lugano, gdzie znalazło schronienie wielu arystokratów z Europy Środkowej. Mimo utraty majątku, w Szwajcarii żył na stosunkowo wysokim poziomie, prawdopodobnie dzięki zgromadzonym funduszom rodowym i wsparciu rodzin spowinowaconych. Co znamienne, Donnersmarckowie zachowali przedwojenne polskie paszporty i nadal posługiwali się nimi na obczyźnie​ – podkreślając tym samym swoją odrębną od Niemców tożsamość i lojalność wobec dawnej ojczyzny^[1]. Łazarz V utrzymywał też więź z pozostawionym Śląskiem. W 1960 roku, już jako emigrant, przekazał znaczące środki finansowe na uroczystości 50-lecia istnienia Ochotniczej Straży Pożarnej w Nakle Śląskim^[4]​.

Ostatnie lata życia spędził w Szwajcarii. Przeniósł się do Lucerny, gdzie mieszkał do śmierci. Zmarł 10 października 1991 roku w Lucernie, przeżywszy 89 lat​^[5]. Jego żona Maria Franziska dożyła roku 1997, a oboje zostali pochowani poza rodzinnym Śląskiem.

Hrabia Łazarz V zapisał się w historii jako ostatni przedstawiciel swego rodu na Górnym Śląsku – wraz z jego ucieczką w 1945 r. dobiegło końca kilkusetletnie panowanie Donnersmarcków nad tymi ziemiami, co symbolizuje koniec epoki śląskiej arystokracji w regionie^[1].

Obecnie pamięć o rodzinie Henckel von Donnersmarck i ich wkładzie w rozwój Śląska jest pieczołowicie kultywowana. W odrestaurowanym pałacu w Nakle Śląskim mieści się muzealno-kulturalna instytucja, gdzie prezentowane są pamiątki i dokumenty związane z dziejami rodu, w tym wspomnienia o ostatnich właścicielach pałacu​^[1].

• Krzysztof Gwóźdź, „Nakło Śląskie. Dzieje miejscowości”, Wydawnictwo Muzeum w Tarnowskich Górach, Tarnowskie Góry 2010.
• Marek Gaworski, "Rezydencje Donnersmarcków i ich mieszkańcy", Wydawictwo Matiang, Świerklaniec 2024.
• Tomasz Kandziora, „Donnersmarckowie – arystokraci i przemysłowcy na Górnym Śląsku”, „Kronika Katowicka”, nr 16, Katowice 2007
• Anna Kardasz, „Pałac w Nakle Śląskim – historia i konserwacja”, w: Zabytki Górnego Śląska, nr 8, 2015.
• Genealogisches Handbuch des Adels, Fürstliche Häuser Band XV, C.A. Starke Verlag, Limburg an der Lahn, 1997.

• Strona genealogiczna poświęcona hrabiemu i jego rodzinie