Maria Mazurkiewicz

Maria Anna Mazurkiewicz z d. Bohdan, I v. Zienkiewicz ps. Irma (ur. 5 grudnia 1903 w Słucku, zm. 1 grudnia 1985 w Warszawie) – szef łączności wewnętrznej KG TOW w Warszawie, od 1944 kierowniczka sieci alarmowej i osobista łączniczka Szefa Kedywu KG AK; w powstaniu dowódczyni zespołu kobiecego Łączności Bojowej Zgrupowania „Radosław”, wieloletnia więźniarka UB, inwalidka^[1].

Urodziła się 5 grudnia 1903 w Słucku w kresowej patriotycznej rodzinie inteligenckiej Mitrofana Bohdana i Marii z Biryczów. W okresie trwającej rewolucji październikowej rodzina przeniosła się w okolice Grodna, gdzie Maria ukończyła w połowie lat dwudziestych gimnazjum w Nowogródku otrzymując świadectwo maturalne. W 1932 poślubiła Stanisława Zienkiewicza, sędziego w Grodnie^[2][1]. Od początku lat trzydziestych razem z mężem należała do tajnej organizacji o nazwie Pogotowie Obywatelskie, współdziałającej ze Związkiem Strzeleckim. Stanisław Zienkiewicz został wcześniej zwerbowany przez pracownika Ekspozytury 2 Oddziału II Sztabu Generalnego por. Władysława Milanowskiego. Celem organizacji było przygotowanie działania wywiadowczo-dywersyjnego na tyłach frontu w wypadku wojny z ZSRR, a jej głównym organizatorem na tym terenie był ówczesny kpt. Jan Mazurkiewicz^[1].

Wojna zastała Marię w Grodnie. W listopadzie 1939 udało się Marii przejść w dramatycznych warunkach granicę dwóch okupacji i dotrzeć do męża w Warszawie. W lutym 1940 przystąpiła do Tajnej Organizacji Wojskowej, którą dowodził mjr. Jan Mazurkiewicz. Organizacja powstała z Pogotowia Obywatelskiego, do której należał także jej mąż. Uczestniczyła jako „Irma” w rozległej działalności organizacji, pełniąc w niej funkcję szefa łączności wewnętrznej KG TOW. Brała również udział w drukowaniu i kolportowaniu tajnej prasy, w produkcji broni i w odbijaniu więźniów^[1]. W jej mieszkaniu znajdującym się przy ul. Smulikowskiego mieściła się jedna z kilku wytwórni termitów i butelek zapalających, które następnie były rozwożone do podwarszawskich miejscowości, a także do Krakowa, Lublina, Siedlec. W marcu 1943, kiedy scalono TOW z AK, Maria przeszła do pracy w Kedywie KG AK. Od lutego 1944 objęła funkcję kierowniczki sieci alarmowej Szefa Kedywu KG AK, ppłk. Jana Mazurkiewicza ps. „Radosław”^[1].

Podczas powstania warszawskiego, początkowo na Woli, później na Starówce pełniła funkcję szefa łączności Zgrupowania „Radosław” jako dowódczyni Kobiecego Oddziału Łączności Bojowej. Organizowała również łączność podczas walk na Czerniakowie, a następnie w nocy 18 września przedostała się kanałami na Mokotów^[1].

Kapitan Maria Anna Mazurkiewicz Rozkazem Dowódcy AK nr 512 z 2 października 1944 została odznaczona Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari za wyróżniające się męstwo w służbie bojowej i walkach Powstania warszawskiego. Nadanie zostało zweryfikowane w 1964 przez GKWO przy ZG ZBoWiD^[1] z nr. zaświadczenia DK-0901/W oraz w 1965 przez Komisję Weryfikacyjną AK w Londynie z nr. Krzyża 13018. Z wnioskiem o nadanie jej Virtuti M1htan wystąpił także w Rozkazie Nr 319 /Zatoka/301/ datowanym na 1 czerwca 1945 Delegat Sił Zbrojnych na Kraj, płk Jan Rzepecki. Była również odznaczona Krzyżem Walecznych (po raz 1 w 1942, po raz 2 i 3 w 1944)^[3].

3 października po kapitulacji powstania razem z Janem Mazurkiewiczem wyszła z Warszawy w kolumnie jeńców cywilnych, z której zdołali zbiec w Pruszkowie. Przez cały październik razem z nim przebywała w podwarszawskich miejscowościach, w których „Radosław” odtwarzał Kedyw KG AK. W następnych miesiącach była u jego boku, gdy pełnił funkcję komendanta Obszaru Centralnego „NIE”, a w końcu komendanta Obszaru Centralnego Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj i WiN^[3]. 1 sierpnia 1945 z „Radosławem” została aresztowana przez UB i uwięziona na Rakowieckiej. W trakcie przebywania w więzieniu, dwukrotnie wyprawiono Marię na wolność, z listami „Radosława” do oficerów DSZ pozostających na wolności w sprawie spowodowania ich ujawnienia. Została zwolniona, w ramach akcji ujawniania pełniła funkcję sekretarki Centralnej Komisji Likwidacyjnej AK, na czele której stanął „Radosław”^[3]. Poświęciła się z dużym zapałem pracy społecznej, podczas której została sekretarką Komisji Ekshumacyjnej, która zajmowała się identyfikacją i grzebaniem poległych powstańców i mieszkańców Warszawy. Miała duży udział w urządzaniu Cmentarza Wojskowego na Powązkach. Współorganizowała również opiekę nad sierotami i inwalidami wojennymi, a także rodzinami poległych kolegów^[3]. Po rozwodzie ze Stanisławem Zienkiewiczem, 13 listopada 1948 zawarła związek małżeński z płk. Janem Mazurkiewiczem „Radosławem”. 13 stycznia 1949 została ponownie aresztowana i osadzona w więzieniu mokotowskim, oskarżona z art. 86 § 2 KKWP^[4]. Po długotrwałym, wyjątkowo okrutnym śledztwie w latach 1949-1950, który był prowadzony przez znanych oprawców: Józefa Różańskiego, Adama Humera, Ludwika Serkowskiego i Trutkowskiego, „Irma” krańcowo wyczerpana, próbowała popełnić samobójstwo, a gdy jej w tym przeszkodzono rozpoczęła głodówkę^[3]. 19 maja 1952 wyrokiem WSR w Warszawie skazano Marię na 15 lat więzienia. W więzieniach na Rakowieckiej i w Fordonie przebywała do 4 kwietnia 1956, kiedy to udzielono jej urlopu zdrowotnego. Do więzienia już nie wróciła. Na wniosek Generalnej Prokuratury Sąd Najwyższy przekazał prowadzenie jej sprawy do ponownego rozpatrzenia Sądowi Wojewódzkiemu w Warszawie, który 17 listopada 1957 uniewinnił ją stwierdzając, że czyn przestępczy zarzucany Marii Mazurkiewicz w ogóle nie zaistniał^[3]. 30 stycznia 1957 przyznano jej rentę inwalidzką. Mimo konieczności długotrwałego leczenia, razem z mężem zajęła się niesieniem pomocy kolegom, którzy byli zwalniani z więzień, wyszukiwaniem im pracy, mieszkań oraz możliwości leczenia. Po wyjściu z więzienia utrzymywała się z mężem prowadząc zakład produkcji kapturków przeciwdeszczowych^[3]. W 1958, dzięki pomocy jakiej udzielili im przyjaciele, stali się właścicielami baru kawowego „Wiklina”, znajdującym się przy Marszałkowskiej. Od 1947 była członkinią Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. W 1973 otrzymała z Urzędu do Spraw Kombatantów rentę wyjątkową wynoszącą 1500 zł miesięcznie^[3].

Zmarła w Warszawie 1 grudnia 1985, a pochowana została na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w kwaterze batalionu „Miotła”^[3].

• Słownik Biograficzny Kobiet Odznaczonych Orderem Wojennym Virtuti Militari. Elżbieta Zawacka (red.). T. II: H-O. Toruń: Fundacja „Archiwum i Muzeum Pomorskie AK oraz Wojskowej Służby Kobiet”, 2005, s. 218–219. ISBN 83-88693-08-5.
• Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa Mazurkiewicz Maria [dostęp 2024-10-20]
• Powstańcze Biogramy Maria Anna Zienkiewicz [dostęp 2024-10-20]