Marian Pankowski

Marian Pankowski
Marian Jan Władysław Pankowski
Ilustracja
Marian Pankowski (2008)
Data i miejsce urodzenia

9 listopada 1919
Sanok

Data i miejsce śmierci

3 kwietnia 2011
Bruksela

Narodowość

polska

Język

polski, francuski

Dziedzina sztuki

literatura piękna

Ważne dzieła
  • Matuga idzie. Przygody
  • Bukenocie
  • Z Auszwicu do Belsen
Faksymile
Odznaczenia
Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”
Nagrody

Nagroda Miasta Sanoka (1994)
Nagroda Literacka Gdynia (2008)

Marian Jan Władysław Pankowski (ur. 9 listopada 1919 w Sanoku, zm. 3 kwietnia 2011 w Brukseli) – polski poeta, prozaik, dramaturg, krytyk literacki i tłumacz.

Życiorys

Marian Pankowski w rozmowie z Henrykiem Berezą (Warszawa, 21 maja 2006)
Marian Pankowski podczas Jesiennych Spotkań 2008 w Gdyni

Marian Jan Władysław Pankowski urodził się 9 listopada 1919[1]. Był synem Władysława[1] (1884-1951[2], pracownik fabryki maszyn i wagonów w Sanoku[3], zwolennik PPS i radny miejski w Sanoku[4], kupiec[5]) i Marii z domu Zielińskiej (1888-1978)[6]. Miał starszego brata Zygmunta Antoniego (1910-1995)[7][5][8]. Według jednej wersji rodzina Pankowskich zamieszkiwała w Sanoku przy ulicy Kolejowej[5], a według późniejszej relacji poety przy skarpie miejskiej nad Potokiem Płowieckim[9].

W 1937 zdał egzamin dojrzałości w Państwowym Gimnazjum im. Królowej Zofii w Sanoku[10]. Już w okresie nauki gimnazjalnej pisał wiersze, najczęściej w tym celu chodząc samotnie do podsanockich lasów[11]. Jako poeta debiutował w 1938 wierszem „Czytanie w zieleni”, ogłoszonym na łamach lwowskiego lewicowego pisma „Sygnały” i nagrodzonym w tym piśmie[12]. Od młodości przejawiał poglądy lewicowe i pacyfistyczne[13]. Mimo tego po maturze ochotniczo zgłosił się do odbycia zasadniczej służby wojskowej (chcąc odsłużyć ten obowiązek) i przez rok służył w szkole podchorążych piechoty w Jarosławiu (wraz z nim przebywał tam wówczas jako jedyny bliski mu światopoglądowo Franciszek Gil)[13]. W 1938 podjął studia prawa w Krakowie, a po miesiącu porzucił je i zapisał się na studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim[14].

W czerwcu lub w lipcu 1939 został powołany na ćwiczenia wojskowe[15]. W chwili wybuchu II wojny światowej był żołnierzem batalionu piechoty w Jarosławiu[15]. Brał udział w kampanii wrześniowej przez cały okres walk, po czym został wzięty przez Niemców do niewoli, a wkrótce potem przez nich zwolniony[15]. Następnie wrócił do Sanoka, będącym pod okupacją niemiecką[15]. W rodzinnym mieście przystąpił do Związku Walki Zbrojnej[16]. W obliczu wzmagających się aresztowań w Sanoku postanowił wyjechać do brata we Lwowie i tam uniknąć represji, lecz na miejscu okazało się, że w tym mieście pod okupacją sowiecką istnieje zagrożenie łapankami i wywózki na wschód[17]. Wobec tego po 2-3 miesiącach postanowił, że wróci do Sanoka[17]. Został zatrudniony w sanockiej Fabryce Wagonów[18]. Rano 2 marca 1942 w rodzinnym domu został aresztowany przez gestapo wraz ze swoim bratem Zygmuntem[19] (sam poeta poeta po latach przyznał, że aresztowany został w fabyce w masowej wpadce około 200 zatrzymanych[17]). Tego samego dnia zostali osadzeni w więzieniu w Sanoku[20] – formalnie 3 marca 1942[21]. Początkowo obaj trafili do celi przejściowej (umieszczono także innych sanoczan zatrzymanych w ramach fali aresztowań po „wsypie”), a następnie zostali umieszczeni w innych celach[22]. Podczas przesłuchań był torturowany[23]. W sanockim więzieniu przebywał do 12 czerwca 1942, po czym został skierowany do Tarnowa[21][23][17]. Potem w latach 1942-1945 był więźniem niemieckich obozów Auschwitz (otrzymał numer więźniarski 46333), Gross-Rosen (numer więźniarski 8495), Nordhausen-Dora i Bergen-Belsen, gdzie został wyzwolony w ostatnim roku wojny[24].

Z ostatniego obozu dzięki znajomym udał się do Brukseli i osiadł w Belgii[25][26]. Tam zapisał się na drugi rok studiów slawistycznych na Université Libre de Bruxelles[27]. Już po roku w 1946 z propozycji prof. Claude'a Backvisa został studentem-lektorem języka polskiego na tej samej uczelni[28]. Otrzymał obywatelstwo belgijskie i pracował jako wykładowca współczesnej literatury polskiej oraz lektor języka polskiego i slawistyki na Université Libre de Bruxelles[29].

Wydał m.in. kilka zbiorów wierszy (Sto mil przed brzegiem, 1958), tom prozy poetyckiej (Smagła swoboda, 1955, nagrodzona przez paryską „Kulturę”), opowiadania, powieści (m.in. Matuga idzie. Przygody, Granatowy goździk, Rudolf, Z Auschwitzu do Belsen) oraz utwory sceniczne. W 1964 uzyskał stopień naukowy doktora za dysertację o Leśmianie pt. La révolte d’un poéte contre les limites[30]. W latach 1953–1959 był stałym recenzentem paryskiej „Kultury” (według samego Pankowskiego „Kultura” zerwała współpracę po jego podróży do Polski w 1958 i późniejszych entuzjastycznych relacjach o szerokim dostępie do kultury w PRL[31]). Zajmował się także przekładami polskiej poezji na język francuski oraz niemieckiej i francuskiej na język polski. Większość jego twórczości była tłumaczona na język francuski, część na niemiecki i holenderski (flamandzki)[29]. Uważany na pisarza emigracyjnego[32].

W jego domu rodzinnym panowały przyjazne stosunki z Żydami, których cenili jego rodzice i on sam[33]. W 1950 poślubił Żydówkę rodem ze Lwowa, Reginę Fern[34] (1922–1972), która była plutonową w Wojskowej Służbie Kobiet podczas powstania warszawskiego, później pracowała na Politechnice w Brukseli[35]; mieli córkę Danielę[36].

Po wojnie w 1947 został uznany przynależnym do gminy Sanok[1]. Po raz pierwszy przyjechał do Polski w 1958 (na obchody jubileuszu 70-lecia pierwszej matury w sanockim gimnazjum) – od tej pory odwiedzał ojczyznę i rodzinne miasto[37]. 30 kwietnia 1998 roku otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka za twórczość literacką i naukową oraz popularyzację polskiej kultury na Zachodzie, w tym miasta Sanoka[38].

W 2009 przyjechał do Wrocławia na zaproszenie Dolnośląskiego Komitetu 200. Rocznicy Urodzin Słowackiego, gdzie podczas uroczystej gali w Ossolineum uhonorował Dawida Junga „Laurem Juliusza Słowackiego”[39].

W 2009 został odznaczony Srebrnym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”[40].

Mieszkał w Brukseli i tam zmarł 3 kwietnia 2011 z powodu powikłań po zapaleniu płuc[41]. Został pochowany na tamtejszym cmentarzu Ixelles[42].

Upamiętnienie

Ławeczka z tabliczką upamiętniającą Mariana Pankowskiego na Rynku w Sanoku
Dąb szypułkowy „Marian” przy gmachu dawnego gimnazjum w Sanoku
Tablica honorująca Pankowskiego w Sanoku

Sanocki poeta Janusz Szuber napisał wiersz pt. Pankowski, wydany w tomikach poezji pt. Paradne ubranko i inne wiersze z 1995[43], pt. Tam, gdzie niedźwiedzie piwo warzą z 2004[44] oraz pt. Pianie kogutów z 2008[45]. Sanoczanka Barbara Bandurka napisała utwór Dla Mariana Pankowskiego, opublikowany w jej tomiku poezji pt. Zieleń Veronese’a z 2005[46].

W Sanoku na Rynku przed kamienicą przy ul. Rynek 14[47] została ustanowiona ławeczka pamięci Mariana Pankowskiego, odsłonięta 9 listopada 2011 w 90. rocznicę urodzin pisarza przez jego bratową Jadwigę z tabliczką zawierającą cytat z Pankowskiego: „To tu, pamiętasz? ...Trwał twój świat”[48]. Naprzeciwko powstała analogiczna ławeczka poświęcona jego szkolnemu koledze, Kalmanowi Segalowi.

21 czerwca 2014 na fasadzie budynku Gimnazjum nr 2 im. Królowej Zofii w Sanoku została odsłonięta tablica upamiętniająca trzech absolwentów szkoły, którymi byli literaci trzech narodowości: Ukrainiec Bohdan Ihor Antonycz (1909-1937), Żyd Kalman Segal (1917-1980) i Polak Marian Pankowski (1919-2011). Tablica została umieszczona przy wejściu do budynku i odsłonięta podczas Światowego Zjazdu Sanoczan. Inskrypcja głosi: Pamięci wybitnych literatów, wychowanków Gimnazjum Męskiego im. Królowej Zofii w Sanoku w okresie międzywojennego dwudziestolecia reprezentujących trzy narodowości tworzące ówczesną społeczność naszego Miasta: Bohdana Ihora Antonycza 1909–1937, Kalmana Segala 1917–1980, Mariana Pankowskiego 1919–2011. Sanok, 21 czerwca 2014 – Światowy Zjazd Sanoczan. Ponadto przy budynku szkoły zostały zasadzone trzy dęby szypułkowe honorujące tych pisarzy, w tym drzewo honorujące Pankowskiego, nazwane „Marian”.

W dniu 18 czerwca 2017 na fasadzie budynku mieszczącego Miejską Bibliotekę Publiczną im. Grzegorza z Sanoka została odsłonięta tablica upamiętniająca Mariana Pankowskiego z inskrypcją o treści: Marian Pankowski. Sanok – Bruksela. 9 XI 1919 – 3 IV 2011. „Przypatrywałem się temu wszystkiemu w imię Mowy[49]. Fundatorami tablicy byli Janusz Szuber i Janina Lewandowska[50].

Uchwałą z 26 września 2019 Rada Miasta Sanoka postanowiła o uczczeniu 100. rocznicy urodzin Mariana Pankowskiego w formie wieczoru literackiego, zorganizowanego przez Miejską Bibliotekę Publiczną im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku[51]. Obchody zorganizowano 18 listopada 2019 w Państwowej Szkole Muzycznej I i II st. im. Wandy Kossakowej w Sanoku, a w ich ramach wydano kolejny wolumin periodyku „Acta Pancoviana”, a w MBP przygotowano wystawę biograficzną pt. „Marian Pankowski 1919–2019. Stulecie urodzin Pisarza”[52].

Twórczość

Dramaty

  • Teatrowanie nad świętym barszczem (Londyn 1968)
  • Nasz Julo czerwony i siedem innych sztuk (Londyn 1981)[53]
  • Nasz Julo czerwony i pięć innych sztuk (Londyn 1989)[29]
  • Zygmunt August. Teatrowanie na użytek ludzi sceny i filmu (Londyn 1986)
  • Teatrowanie nad świętym barszczem (Kraków 1995)[29]
  • Ksiądz Helena (Kraków 1996)[29]

Poezje

  • Pieśni pompejańskie (Bruksela 1946)[29]
  • Wiersze alpejskie (Bruksela 1947)[29]
  • Podpłomyki (Bruksela 1951)[29]
  • Couleur de jeune mélèze (Bruksela 1951)[54]
  • Poignée du présent (Paryż 1954)[54]
  • Sto mil przed brzegiem (Warszawa 1958)[29]
  • Zielnik złotych śniegów (Lublin 1993)[29]
  • Moje słowo prowincjonalne (Sanok 1998)[29]

Proza

  • Smagła swoboda (Paryż 1955, Warszawa 1980)
  • O uprawie przyjaźni w: Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888-1958 (Kraków, 1958)[55]
  • Matuga idzie, Przygody (Bruksela 1959, Lublin 1983)[29]
  • Bukenocie (Londyn 1962, Kraków 1979)[29]
  • Kozak i inne opowieści (Bruksela 1965)[29]
  • Granatowy Goździk (Londyn 1972)
  • Rudolf (1980, 1984, 2005)
  • Pątnicy z Macierzyzny (Londyn 1985, Lublin 1987, Kraków 2007)[29]
  • Gość (Londyn 1987, Wydawnictwo Lubelskie Lublin 1989)[29]
  • Powrót białych nietoperzy (Lublin 1991)[29]
  • Putto (Poznań 1994)[29]
  • Fara na Pomorzu (Kraków 1997)[29]
  • Z Auszwicu do Belsen (Warszawa, maj 1998 – czasopismo Twórczość; 2000 – książka)
  • W stronę miłości (2001)
  • Bal wdów i wdowców (Kraków 2006)
  • Ostatni zlot aniołów (Warszawa 2007)
  • Była Żydówka, nie ma Żydówki (2008)
  • Niewola i dola Adama Poremby (2009)
  • Tratwa nas czeka (2010)
  • Nastka, śmiej się! (2013)

Nagrody i wyróżnienia

Przypisy

  1. 1 2 3 Księga przynależnych do gminy Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. s. 396 (poz. 254).
  2. ↑ Księga Zmarłych 1946–1958 Sanok. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 315 (poz. 18).
  3. ↑ Waldemar Bałda: Sowa i bocian. Opowieść o Posadzie Olchowskiej – III dzielnicy Miasta Sanoka. Kraków: AB Media, 2012, s. 111. ISBN 978-83-935385-7-7.
  4. ↑ Ruta 2000 ↓, s. 10, 16.
  5. 1 2 3 Państwowe Gimnazjum im. Królowej Zofii w Sanoku. Katalog główny, rok 1921/22 (zespół 7, sygn. 82). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 76.
  6. ↑ Księga małżeństw rz. kat. Sanok (1905–1912). Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 60 (poz. 7).
  7. ↑ Księga przynależnych do gminy Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. s. 389 (poz. 173).
  8. ↑ Marian Pankowski określił swojego brata Zygmunta mianem wirtuoza sanockiej polszczyzny, zadedykował jemu powieść pt. Granatowy Goździk z 1972, natomiast sanocki poeta Janusz Szuber napisał wiersz pt. Żegnając Zygmunta P., opublikowany w tomiku poezji pt. Pan Dymiącego Zwierciadła z 1996, zob. Janusz Szuber: Pan Dymiącego Zwierciadła. Sanok: 1996, s. 55–56. ISBN 83-905046-1-8. Janusz Szuber. O Zygmuncie Pankowskim. „Tygodnik Sanocki”. Nr 28 (192), s. 6, 14 lipca 1995.
    •Waldemar Bałda: Sowa i bocian. Opowieść o Posadzie Olchowskiej – III dzielnicy Miasta Sanoka. Kraków: AB Media, 2012, s. 50. ISBN 978-83-935385-7-7.
  9. ↑ Ruta 2000 ↓, s. 13.
  10. ↑ Absolwenci. 1losanok.pl. [dostęp 2012-01-01]. (pol.).
  11. ↑ Ruta 2000 ↓, s. 15, 135.
  12. ↑ Ruta 2000 ↓, s. 67Okładka (biogram).
  13. 1 2 Ruta 2000 ↓, s. 31, 32.
  14. ↑ Ruta 2000 ↓, s. 23, Okładka (biogram).
  15. 1 2 3 4 Ruta 2000 ↓, s. 31.
  16. ↑ Ruta 2000 ↓, s. 30.
  17. 1 2 3 4 Ruta 2000 ↓, s. 33.
  18. ↑ Waldemar Bałda: Sowa i bocian. Opowieść o Posadzie Olchowskiej – III dzielnicy Miasta Sanoka. Kraków: AB Media, 2012, s. 25, 97, 111. ISBN 978-83-935385-7-7.
  19. ↑ Brygidyn 1992 ↓, s. 127.
  20. ↑ Brygidyn 1992 ↓, s. 128.
  21. 1 2 Gefängnis in Sanok. Księga więźniów śledczych 1940-1942 (zespół 134, sygn. 100). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 298 (poz. 371, 372).
  22. ↑ Brygidyn 1992 ↓, s. 129, 131, 138.
  23. 1 2 Brygidyn 1992 ↓, s. 138.
  24. ↑ Ruta 2000 ↓, s. 30, 33-34, 41, Okładka (biogram).
  25. ↑ Ruta 2000 ↓, s. 41.
  26. ↑ Pankowski 2000 ↓, s. 42.
  27. ↑ Ruta 2000 ↓, s. 42.
  28. ↑ Ruta 2000 ↓, s. 42, 43.
  29. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 Ruta 2000 ↓, s. Okładka (biogram).
  30. ↑ Ruta 2000 ↓, s. 67, Okładka (biogram).
  31. ↑ Wywiad z pisarzem – Duży Format nr 17/678 z 24. 4. 2006.
  32. ↑ Anna Nasiłowska: Marian Pankowski. Poeta – pisarz do odkrycia. W: Krystyna Ruta-Rutkowska: Polak w dwuznacznych sytuacjach. Z Marianem Pankowskim rozmawia Krystyna Ruta-Rutkowska. Wyd. Warszawa. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, 2000, s. 143. ISBN 83-87456-45-4.
  33. ↑ Ruta 2000 ↓, s. 16.
  34. ↑ Pankowski 2000 ↓, s. 19.
  35. ↑ Jan Burnatowski: Proza Mariana Pankowskiego jako projekt literatury innowacyjnej (praca doktorska). Kraków: 2015, s. 44.
  36. ↑ Pankowski 2000 ↓, s. 52.
  37. ↑ Ruta 2000 ↓, s. 5.
  38. ↑ Zając i Honorowi ↓, s. 115.
  39. ↑ Beata Maciejewska, „Konkurs poetycki o Laur Słowackiego rozstrzygnięty”, [w: „Gazeta Wyborcza”, 11.11.2009.
  40. ↑ Medal Zasłużony Kulturze – Gloria Artis. www.gov.pl. [dostęp 2020-08-14].
  41. ↑ mil: W Belgii zmarł Marian Pankowski. supernowosci24.pl, 2011-04-05. [dostęp 2011-04-06]. (pol.).
    •Donata Subbotko, Łukasz Grzymisławski: Zmarł Marian Pankowski. wyborcza.pl/, 2011-04-03. [dostęp 2017-12-22].
  42. ↑ Tomasz Chomiszczak: Marian Pankowski. lskidramat.pl. [dostęp 2025-01-05].
  43. ↑ Janusz Szuber: Paradne ubranko i inne wiersze. Sanok: 1995, s. 21.
  44. ↑ Janusz Szuber: Tam, gdzie niedźwiedzie piwo warzą. Olszanica: Wydawnictwo BoSz, 2004, s. 44–45. ISBN 83-87730-87-4.
  45. ↑ Janusz Szuber: Pianie kogutów. Kraków: Wydawnictwo „Znak”, 2008, s. 8–9. ISBN 978-83-240-0941-1.
  46. ↑ Barbara Bandurka: Zieleń Veronese’a. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2005, s. 26–27. ISBN 83-60380-01-5.
  47. ↑ Ławeczki poświęcone słynnym sanockim literatom. sanok.pl. [dostęp 2012-07-21]. (pol.).
  48. ↑ Ławeczka Pankowskiego. isanok.pl, 2013-09-19. [dostęp 2013-09-22].
  49. ↑ Edyta Wilk: Pamięci Mariana Pankowskiego. Pamięci Mariana Pankowskiego, 2017-06-16. [dostęp 2017-11-25].
    •Marian Pankowski w bibliotece. Pamięci Mariana Pankowskiego, 2017-06-19. [dostęp 2017-11-25].
    •Marian Pankowski w Bibliotece. Uroczystość odsłonięcia pamiątkowej tablicy. „Tygodnik Sanocki”. Nr 25 (1328), s. 8, 23 czerwca 2017.
  50. ↑ Anna Gieroń: 73. urodziny Janusza Szubera. Wspomnienie.... biznesistyl.pl, 2020-12-10. [dostęp 2021-05-23].
  51. ↑ Uchwała Nr XVII/116/19 Rady Miasta Sanoka z dnia 26 września 2019 r. w sprawie uczczenia pamięci Mariana Pankowskiego w 100, rocznicę jego urodzin. bip.um.sanok.pl, 2019-10-03. [dostęp 2020-01-24].
  52. ↑ „Powrót do miasta rodzinnego” Marian Pankowski – stulecie urodzin Pisarza. biblioteka.sanok.pl, 2019-11-12. [dostęp 2020-01-24].
  53. ↑ Nasz Julo Czerwony i siedem innych sztuk. books.google.pl/. [dostęp 2025-01-05].
  54. 1 2 Ruta 2000 ↓, s. 59, Okładka (biogram).
  55. ↑ Marian Pankowski: Tym, co odeszli. O uprawie przyjaźni. W: Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888-1958. Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1958, s. 150.
  56. ↑ Bartosz Błażewicz. Nagrodzeni przez Radę Miasta. „Tygodnik Sanocki”. Nr 23 (186), s. 4, 9 czerwca 1995.
    •Zbigniew Osenkowski, Kalendarium sanockie 1995–2000, Rocznik Sanocki Tom VIII – Rok 2001, Sanok 2001, s. 321.
    •Nagroda Miasta Sanoka. W: Franciszek Oberc: Sanok. Instytucje kultury. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 1999, s. 123. ISBN 83-909787-3-3.
    •Franciszek Oberc. Samorząd miejski Sanoka a wybitni sanoczanie. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”. Nr 11: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1990–2010, s. 532, 2014. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X.
  57. ↑ Nagroda Nike 2001. nike.org.pl. [dostęp 2015-08-20].
  58. ↑ Czesław Skrobała. Sanoczanin nominowany do Nike. „Tygodnik Sanocki”. Nr 23 (552), s. 2, 7 czerwca 2002.
  59. ↑ Nagroda Nike 2002. nike.org.pl. [dostęp 2015-08-20].
  60. ↑ Nominowani 2007 | Nagroda Literacka Gdynia [online], nagrodaliterackagdynia.pl [dostęp 2015-12-01] [zarchiwizowane z adresu 2018-07-20].
  61. ↑ Laureaci 2008 | Nagroda Literacka Gdynia [online], nagrodaliterackagdynia.pl [dostęp 2015-12-01] [zarchiwizowane z adresu 2019-03-25].

Bibliografia

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.