Masakra w Budach

Masakra w Budach
Ilustracja
Budynek zamieszkiwany przez więźniarki funkcyjne i francuskie Żydówki, który był centrum masakry (zdjęcie powojenne)
Państwo

 III Rzesza

Miejsce

Budy (podobóz KL Auschwitz)

Data

noc z 5 na 6 października 1942

Liczba zabitych

90 osób

Sprawca

SS, niemieckie więźniarki funkcyjne

Położenie na mapie Okupowanej Polski w latach 1941-1944
Mapa konturowa Okupowanej Polski w latach 1941-1944, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „miejsce zdarzenia”
Ziemia50°00′22,05″N 19°09′26,66″E/50,006125 19,157406

Masakra w Budach (także: bunt w Budach, niem. Budyrevolte[a]) – masakra więźniarek karnej kompanii KL Auschwitz, kwaterującej w podobozie Wirtschaftshof Budy, do której doszło w nocy z 5 na 6 października 1942[1]. Z rąk niemieckich więźniarek funkcyjnych i wartowników SS zginęło wówczas około 90 więźniarek, w większości francuskich Żydówek.

Podobóz i karna kompania kobiet

W kwietniu 1942 roku na terenie Boru, Bud i Nazieleniec (obecnie przysiółki Brzeszcz) utworzony został podobóz KL Auschwitz. Nazwany został zbiorczo, od nazwy folwarku, Wirtschaftshof Budy, a następnie podzielony na podobozy męski i żeński[2].

Podobóz żeński był usytuowany na terenie Boru. Po ucieczce polskiej więźniarki Janiny Nowak (czerwiec 1942) został przekształcony w karną kompanię. Osadzone w niej więźniarki zajmowały się głównie oczyszczaniem lokalnych stawów, wyburzaniem domów i budową dróg[3]. Prace były wykonywane pod nadzorem SS-manów z psami i kapo[4]. Połowę z 400 więźniarek stanowiły Polki[4]. Więźniarkami funkcyjnymi były Niemki, głównie prostytutki i kryminalistki[2].

Karna kompania była rozlokowana w trzech budynkach. Parter murowanego budynku, wykorzystywanego wcześniej jako szkoła, zajmowały niemieckie więźniarki funkcyjne oraz SS-Aufseherin[5]. Poddasze tego samego budynku zajmowały więźniarki – Żydówki francuskie[5]. Pozostałe więźniarki – część Żydówek francuskich, Polki, Rosjanki, Ukrainki, Jugosłowianki i Czeszki – mieszkały w drewnianym baraku bez okien[4]. Ostatni z budynków służył jako kuchnia. Teren podobozu otoczony był podwójnym ogrodzeniem z drutu kolczastego, a w narożnikach rozlokowano wieże strażnicze[3]. Druty nie były pod napięciem[4].

Przebieg masakry

W godzinach wieczornych francuska Żydówka wracała po schodach na poddasze budynku współdzielonego z niemieckimi więźniarkami funkcyjnymi. Jedna z funkcyjnych, niemiecka prostytutka Elfriede Schmidt uznała, że widzi w jej ręce kamień[6]. Zawołała na pomoc wartowników SS informując ich, że została przez tę więźniarkę pobita[7].

W swoich wspomnieniach esesman Pery Broad sugeruje, że powodem dla którego więźniarka funkcyjna wszczęła fałszywy alarm była chęć spotkania się z kochankiem-wartownikiem. Wartownicy nie mogli w nocy przebywać wewnątrz obozu, ale alarm pozwolił im wejść do środka, zaś ogólne zamieszanie dało kochankom czas na osobności[8]. Z kolei szef Politische Abteilung (obozowego gestapo), Max Grabner, twierdził, że masakra była efektem lęku funkcyjnych, które bały się, że żydowskie więźniarki doniosą władzom obozowym o zakazanych stosunkach pomiędzy tzw. „zielonymi” więźniarkami a strażnikami. Dlatego też postanowiły zabić Żydówki[6].

Po wszczęciu alarmu wartownicy razem z więźniarkami funkcyjnymi wbiegli po schodach na poddasze i rozpoczęli masakrę. Żydówki mordowano za pomocą kijów, pałek i siekier. Niektóre kobiety zepchnięto ze schodów, inne wyrzucono przez okno. Po wypędzeniu więźniarek na zewnątrz masakrę kontynuowano za pomocą kolb od karabinów i strzałów[8]. Liczbę ofiar szacuje się na 90 osób[3].

Komendant Rudolf Höß został powiadomiony o stłumieniu rzekomego buntu o godzinie 5 nad ranem[1].

Po masakrze

Zaalarmowany Höß osobiście wybrał się na teren podobozu. Po oględzinach miejsca masakry wrócił do Auschwitz i przekazał sprawę do oddziału politycznego[1]. Po jego odjeździe pozostali na Borze wartownicy SS, w celu usunięcia świadków, podjęli próbę zabicia wszystkich więźniarek, które przeżyły masakrę ukrywając się między zwłokami. Przed południem na Bór przybyli kolejni funkcjonariusze SS (służba rozpoznawcza – Erkennungsdienst[1]), których zadaniem była dokumentacja zdarzenia. Wykonali oni fotografie przedstawiające stos leżących trupów oraz ciała więźniarek wiszące na drutach ogrodzenia – część Żydówek dla ratowania się przed śmiercią podjęła desperackie próby ucieczki. Sanitariusze SS kontynuowali proces mordowania świadków aplikując pozostałym francuskim więźniarkom zastrzyki z fenolem[1]. Świadkami przewiezienia ciał ofiar masakry w Budach do obozu macierzystego były więźniarki oczekujące do przyjęcie do obozu (6.10.1942), przewiezione z Ravensbrück[1].

SS przeprowadziło śledztwo dotyczące masakry. W jego wyniku 24 października 1942[9] wykonano wyrok śmierci przez wstrzyknięcie fenolu do serca na sześciu więźniarkach funkcyjnych, w tym na „królowej siekiery”[10] Elfriede Schmidt.

Oryginały fotografii wykonanych bezpośrednio po masakrze zostały zniszczone, zaś wszystkie odbitki przekazano komendantowi. Nie zachowała się dokumentacja obozowa, która pozwalałaby na imienną identyfikację ofiar[11].

Po tym zdarzeniu kompania karna istniała nadal. Została zlikwidowana w marcu 1943 roku[12].

Masakra we wspomnieniach Rudolfa Hössa

W swojej autobiografii komendant obozu wyraził następującą opinię na temat masakry[13]:

Do dziś mam przed oczami rzeź w Budach. Nie przypuszczam, żeby mężczyźni byli zdolni do takiego bestialstwa, aby móc postąpić tak jak "zielone" więźniarki, które mordowały francuskie Żydówki; rozrywały je, zabijały siekierami, dusiły. To było straszne.

Chociaż Höss opisywał przebieg zdarzenia jako bunt, w rzeczywistości masakra miała inny przebieg, o czym świadczy zarówno relacja Broada, jak i fakt, że po masakrze więźniarki funkcyjne zamordowano zastrzykami z fenolem[14].

Teren podobozu obecnie

Budynek byłej szkoły, w którym doszło do masakry - stan na rok 2025

Zachował się tylko jeden budynek podobozu (karnej kompanii kobiet). Zburzone zostały kuchnia i drewniany barak, zaś budynek byłej szkoły, w którym rozpoczęła się masakra, został zaadaptowany na przedszkole. Budynek zmienił swoją funkcję po 2014 roku, kiedy to został przekazany Fundacji Pobliskie Miejsca Pamięci Auschwitz-Birkenau. Fundacja prowadzi w budynku działalność ekspozycyjną i edukacyjną[15].

Na budynku oraz przed nim umieszczono tablice upamiętniające podobóz, karną kompanię i masakrę[16].

Uwagi

  1. ↑ Określenia Budyrevolte użył Rudolf Höß. Zob. Czech 1992 ↓, s. 261

Przypisy

  1. 1 2 3 4 5 6 Czech 1992 ↓, s. 261.
  2. 1 2 Lachendro 2009 ↓, s. 19.
  3. 1 2 3 Lachendro 2009 ↓, s. 20.
  4. 1 2 3 4 Zięba 1967 ↓, s. 90.
  5. 1 2 Zięba 1967 ↓, s. 89.
  6. 1 2 Langbein 2004 ↓, s. 114.
  7. ↑ Tragiczna rocznica - historia podobozu KL Auschwitz w Brzeszczach na Borze [online], Gmina Brzeszcze [dostęp 2025-03-03] (pol.).
  8. 1 2 Broad 1991 ↓, s. 109.
  9. ↑ Czech 1992 ↓, s. 268.
  10. ↑ Broad 1991 ↓, s. 110.
  11. ↑ 74. rocznica masakry Frauen Strafkompanie [online], Fundacja Pobliskie Miejsca Pamięci Auschwitz-Birkenau, 17 listopada 2016 [dostęp 2025-03-02].
  12. ↑ Karna kompania kobiet. Auschwitz-Podobozy.org. [dostęp 2025-01-20].
  13. ↑ Rudolf Höss, Autobiografia Rudolfa Hössa komendanta obozu oświęcimskiego, Wiesław Grzymski (tłum.), Kraków: Wydawnictwo Mireki, 2003, s. 96, ISBN 978-83-89533-00-5 [dostęp 2025-03-02] (pol.).
  14. ↑ Zięba 1967 ↓, s. 91.
  15. ↑ Fundacja w szkole w Borze [online], Fundacja Pobliskie Miejsca Pamięci Auschwitz-Birkenau, 9 lipca 2014 [dostęp 2025-03-02].
  16. ↑ Wirtschaftshof Budy (Budy Farm). trasapamieci.brzeszcze.pl. [dostęp 2025-01-20]. (ang.).

Bibliografia

  • Anna Zięba, Wirtschaftshof Budy, „Zeszyty Oświęcimskie”, 10, Wydawnictwo Państwowego Muzeum w Oświęcimiu, 1967 (pol.).
  • Rudolf Höß, Pery Broad, Johann Paul Kremer: Oświęcim w oczach SS. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1991. ISBN 978-83-223-2472-1.
  • Danuta Czech: Kalendarium wydarzeń w KL Auschwitz. Oświęcim: Wydawnictwo PMO, 1992. ISBN 83-85047-04-2.
  • Hermann Langbein: People in Auschwitz. Chapel Hill: University of North Carolina Press, 2004. ISBN 978-08-07828-16-8.
  • Jacek Lachendro: Gmina Brzeszcze w latach okupacji niemieckiej 1939–1945. Przewodnik po wybranych miejscach pamięci. Brzeszcze: Urząd Gminy Brzeszcze, 2009. ISBN 978-83-62119-00-4.

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.