Miron Białoszewski

Miron Białoszewski
Ilustracja
Miron Białoszewski (1960)
Data i miejsce urodzenia

30 czerwca 1922
Warszawa

Data i miejsce śmierci

17 czerwca 1983
Warszawa

Narodowość

polska

Dziedzina sztuki

literatura piękna

Epoka

literatura współczesna

Ważne dzieła

Pamiętnik z powstania warszawskiego

Miron Białoszewski (pierwszy z lewej w dolnym rzędzie) ze Stanisławem Swenem Czachorowskim i kolegami w czasie okupacji (1942)
Poeta w kwietniu 1983
Tablica pamiątkowa z popiersiem poety dłuta Wiktora Gajdy na ścianie domu przy ul. Tarczyńskiej 11 w Warszawie, w którym działał Teatr na Tarczyńskiej
Tablica MSI Dreptak Mirona Białoszewskiego na bocznej ścianie budynku przy placu Dąbrowskiego 7, w którym w latach 1958–1975 mieszkał poeta
Miroławka na placu Dąbrowskiego w Warszawie
Pomnik-sześcian upamiętniający Mirona Białoszewskiego przy ulicy Poetów na osiedlu Wizjonerów w Krakowie
Blok przy ul. Lizbońskiej 2 w Warszawie, w którym (w mieszkaniu nr 62) w ostatnich latach życia mieszkał Miron Białoszewski. Fragment Chamowa
Grób Mirona Białoszewskiego na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie

Miron Białoszewski (ur. 30 czerwca 1922 w Warszawie, zm. 17 czerwca 1983 tamże)[1] – polski poeta, prozaik, dramatopisarz i aktor teatralny.

Życiorys

Urodził się i dorastał w Warszawie w kamienicy przy ul. Leszno 99[2]. Był jedynym synem urzędnika pocztowego Zenona Białoszewskiego (1900–1979) i Kazimiery z Perskich (1901–1980)[3][4]. Już jako nastolatek zdawał sobie sprawę, że jest gejem[5].

W okresie okupacji niemieckiej złożył egzamin dojrzałości na tajnych kompletach w IV Państwowym Gimnazjum Męskim im. Adama Mickiewicza[6]. Rozpoczął studia polonistyczne na (również tajnym) Uniwersytecie Warszawskim, których jednak nie ukończył.

W 1942 wraz z matką wprowadził się do mieszkania w oficynie kamienicy przy ul. Chłodnej 40, o które wystarał się jego ojciec po wyłączeniu z warszawskiego getta w grudniu 1941 terenu na zachód od ul. Żelaznej[7][8][9]. W czasie okupacji prowadził w latach 1942–1944 razem ze Stanisławem Swenem Czachorowskim konspiracyjny Teatr Swena.

Powstanie warszawskie przeżył wśród ludności cywilnej[10]. W czasie godziny „W” 1 sierpnia 1944 znajdował się na ul. Chłodnej, skąd po kilku dniach wraz z ludnością uciekającą przed Niemcami atakującymi od strony Woli znalazł się na Starym Mieście. Krótko przed kapitulacją tej dzielnicy przeszedł kanałami z placu Krasińskich na ul. Warecką, a później do Śródmieścia Południowego. Po kapitulacji powstania trafił do obozu w Pruszkowie, skąd wraz z ojcem został wywieziony do obozu tymczasowego w Lamsdorf (obecnie Łambinowice)[11]. Tam zgłosili się do budowy gazowni w Opolu, skąd uciekli do Częstochowy i wrócili do Warszawy w lutym 1945[12].

W 1945 wraz z rodziną został zakwaterowany w kamienicy przy ul. Poznańskiej 37, w mieszkaniu nr 5[13] (po rozwodzie rodziców mieszkał tam sam, z sublokatorem odgrodzonym drewnianą ścianką, do 1958)[14]. Podjął pracę na Poczcie Głównej (przy ul. Nowogrodzkiej). Następnie pracował jako dziennikarz kolejno w: „Kurierze Codziennym”, „Wieczorze Warszawy” i „Świecie Młodych”[15]. W „Świecie Młodych“ współpracował z Wandą Chotomską, wspólnie pisane teksty podpisywali pseudonimem Wanda Miron[16]. W 1947 w dwutygodniku „Warszawa“ opublikował wiersz Chrystus Powstania, a w tygodniku „Walka Młodych“ opowiadanie Ostatnia lekcja[15]. Zakończył pracę dziennikarza w 1951[15].

Należał do tzw. pokolenia „Współczesności”. Wiosną 1955 wraz z Lechem Emfazym Stefańskim, Ludwikiem Heringiem i Bogusławem Choińskim założył eksperymentalny Teatr na Tarczyńskiej, gdzie wystawiał swoje cztery programy sceniczne, zawierające m.in. sztuki Wiwisekcja i Osmędeusze. W inscenizacjach tych brał również udział osobiście (jako aktor) wraz z Ludmiłą Murawską. Teatr działał przez cztery lata w mieszkaniu Lecha Emfazego Stefańskiego przy ul. Tarczyńskiej 11[17].

Debiutował w krakowskim „Życiu Literackim” w 1955 w ramach Prapremiery pięciu poetów obok wierszy m.in. Herberta, a pierwszy tom jego wierszy, Obroty rzeczy, ukazał się w 1956[1]. Następnie wydał tomy poetyckie: Rachunek zachciankowy (1959), Mylne wzruszenia (1961) oraz Było i było (1965). W tym czasie zdobył duży rozgłos. Dzięki temu i dzięki staraniom wpływowych przyjaciół i protektorów otrzymał mieszkanie przy pl. Dąbrowskiego 7 m. 13, w którym mieszkał w latach 1958–1975 wraz ze swoim partnerem życiowym, malarzem Leszkiem Solińskim[18][19]. Soliński i Białoszewski poznali się w czasach „małopolsko-krakowskich”. Ich związek homoseksualny był powodem wyrzucenia Białoszewskiego w 1953 z redakcji „Świata Młodych” za rzekome naruszenie obyczajów[20]. W 1959 roku zajmowane przez Mirona Białoszewskiego mieszkanie przy placu Dąbrowskiego w Warszawie odwiedzili Jean-Paul Sartre i Simone de Beauvoir[21]. Sześć lat później odwiedził go Allen Ginsberg[21]. Zaproponował Białoszewskiemu wspólne zażycie LSD, jednak do tego nie doszło, pomimo chęci Białoszewskiego, ponieważ jego partner Leszek Soliński zabronił mu takich eksperymentów[22].

Po rozpadzie Teatru na Tarczyńskiej założył z Murawską i Heringiem w swoim mieszkaniu przy pl. Dąbrowskiego Teatr Osobny, który działał do 1963[15].

W 1970 zasłynął jako prozaik – po wydaniu tomu Pamiętnik z powstania warszawskiego, w którym 26 lat po koszmarach wojennych spisał swe przeżycia powstańcze. Niebawem ukazały się dalsze tomy prozy: Donosy rzeczywistości (1973), Szumy, zlepy, ciągi (1976) oraz Zawał (1977).

W 1976 po raz ostatni zmienił miejsce zamieszkania. Przeprowadził się do wielkiego bloku mieszkalnego na Saskiej Kępie przy ul. Lizbońskiej 2, do mieszkania nr 62[23][24]. Zostało ono formalnie przyznane jego partnerowi[25]. Przeprowadzka miała duże następstwa literackie[23]. Korytarz na 11 piętrze bloku był miejscem jego wędrówek i przestrzenią do przemyśleń[26]. Powrócił wtedy do poezji i wydał nowe tomy wierszy. Impresje z doznań z roku od zamieszkania w mrówkowcu przy ul. Lizbońskiej zawarł w Chamowie[25]. Tytuł utworu pochodził od nazwy, jaką mieszkańcy najstarszej części Saskiej Kępy określali zasiedlane przypadkowymi lokatorami nowe wysokie bloki mieszkalne w rejonie ul. Ateńskiej, al. Stanów Zjednoczonych, ul. Międzynarodowej i ul. Lizbońskiej[25]. Białoszewski nie był autorem tej nazwy, ale przeniósł ją do literatury[25].

Zmarł 17 czerwca 1983 po kolejnym zawale serca. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 163, rząd I, miejsce 5)[27].

Życie prywatne

Był ateistą[28]. Nie przepadał za alkoholem, za to często aplikował sobie preparaty z psychedryną i kodeiną[29]. Nałogowo palił papierosy[30].

Dorobek literacki

Po każdym tytule i roku wydania podany jest w kwadratowym nawiasie numer tomu wydawanych od 1987 przez PIW Utworów zebranych Mirona Białoszewskiego, w którym znalazły się utwory pierwotnie opublikowane w danej książce.

Tomy poetyckie:

  • Obroty rzeczy (Warszawa: PIW 1956) [1]
  • Rachunek zachciankowy (Warszawa: PIW 1959) [1]
  • Mylne wzruszenia (Warszawa: PIW 1961) [1]
  • Było i było (Warszawa: PIW 1965) [1]
  • Wiersze (Warszawa: PIW 1976) [7]
  • Poezje wybrane (Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1976) [7]
  • Miron Białoszewski [w serii Poeci Polscy] (Warszawa: Czytelnik 1977) [7]
  • Odczepić się (Warszawa: PIW 1978) [7]
  • Wiersze wybrane i dobrane (Warszawa: Czytelnik 1980) [7]
  • Trzydzieści lat wierszy (Warszawa: PIW 1982) [7]
  • Oho (Warszawa: PIW 1985 – pośmiertnie) [10]
  • Polot nad niskimi sferami (Warszawa: PIW 2017 – pośmiertnie) [13]
  • Świat można jeść w każdym miejscu (Warszawa: PIW 2017 – pośmiertnie) [14]

Tom dramatów:

  • Teatr Osobny: 1955–1963 (Warszawa: PIW 1971) [2]

Tomy wierszy i prozy:

Tomy prozatorskie:

  • Pamiętnik z powstania warszawskiego (Warszawa: PIW 1970) [3]
  • Donosy rzeczywistości (Warszawa: PIW 1973) [4]
  • Szumy, zlepy, ciągi (Warszawa: PIW 1976) [5]
  • Zawał (Warszawa: PIW 1977) [6]
  • Przepowiadanie sobie (Warszawa: PIW 1981) [9]
  • Konstancin (Warszawa: PIW 1991 – pośmiertnie) [9]
  • Chamowo (Warszawa: PIW 2009 – pośmiertnie) [11]
  • Tajny dziennik (Kraków: Znak 2012 – pośmiertnie)
  • Proza stojąca, proza lecąca (Warszawa: PIW 2015 – pośmiertnie) [12]
  • Na każdym rogu ta sama truskawka. 1946−1950 (Wydawnictwo Dowody na Istnienie Warszawa 2022 – pośmiertnie)

Utwory zebrane:

  • Tom 1: Obroty rzeczy. Rachunek zachciankowy. Mylne wzruszenia. Było i było, Państwowy Instytut Wydawniczy, ISBN 978-83-64822-30-8
  • Tom 2: Teatr osobny, wyd. 2 PIW, Warszawa 2015, ISBN 978-83-64822-28-5
  • Tom 3: Pamiętnik z powstania warszawskiego, wyd. 2, PIW, Warszawa 2014, ISBN 978-83-06-03364-9
  • Tom 4: Donosy rzeczywistości, wyd. 2, PIW, Warszawa 2013, ISBN 978-83-06-03355-7
  • Tom 5: Szumy, zlepy, ciągi, wyd. 2, PIW, Warszawa 2014, ISBN 978-83-06-03358-8
  • Tom 6: Zawał, wyd. 2 PIW, Warszawa 2014, ISBN 978-83-06033-63-2
  • Tom 7: Odczepić się i inne wiersze, wyd. 2 PIW, Warszawa 2016, ISBN 978-83-64822-42-1
  • Tom 8: Rozkurz, wyd. 2 PIW, Warszawa 2015, ISBN 978-83-64822-29-2
  • Tom 9: Małe i większe prozy, wyd. 2 PIW, Warszawa 2017, ISBN 978-83-64822-91-9
  • Tom 10: „Oho” i inne wiersze, PIW, Warszawa 2017, ISBN 978-83-06-03375-5
  • Tom 11: Chamowo, PIW, Warszawa 2009, ISBN 978-83-06032-26-0
  • Tom 12: Proza stojąca, proza lecąca, PIW, Warszawa 2015, ISBN 978-83-64822-04-9
  • Tom 13: Polot nad niskimi sferami, PIW, Warszawa 2017, ISBN 978-83-64822-73-5
  • Tom 14: Świat można jeść w każdym miejscu, PIW, Warszawa 2017, ISBN 978-83-06-03375-5

Odznaczenia i nagrody

  • Laureat Nagrody Warszawy (1980)[3]
  • Nagroda Ministra Kultury i Sztuki II stopnia[3]

Upamiętnienie

  • Imię Mirona Białoszewskiego noszą ulice m.in. w Częstochowie, Garwolinie, Gdańsku[31], Tarnowie[32] i Wrocławiu[33].
  • Tablica upamiętniająca Teatr na Tarczyńskiej z popiersiem Mirona Białoszewskiego odsłonięta w 1999 przy ul. Tarczyńskiej 11 w Warszawie[34]. Autorem rzeźby był Wiktor Gajda[17],
  • Tablica pamiątkowa przy ul. Poznańskiej 37 w Warszawie[35].
  • W 2005 powstał film Parę osób, mały czas w reżyserii Andrzeja Barańskiego. Jest to historia znajomości Mirona Białoszewskiego z niewidomą poetką Jadwigą Stańczakową. Główne role w filmie zagrali Andrzej Hudziak i Krystyna Janda.
  • W październiku 2012 obiektowi miejskiemu zlokalizowanemu pomiędzy ul. Marszałkowską a placem Jana Henryka Dąbrowskiego nadano nazwę Dreptak Mirona Białoszewskiego[36]
  • W czerwcu 2013 na placu Dąbrowskiego, w pobliżu budynku pod numerem 7, w którym mieszkał Miron Białoszewski, odsłonięto rzeźbę w kształcie ławki – Miroławkę. Została ona wykonana z drewna pochodzącego z rosnącej pod oknem poety[37] do 2010 topoli, którą opisał on m.in. w Szumach, zlepach, ciągach[38].
  • W czerwcu 2019 na korytarzu na 11. piętrze bloku mieszkalnego przy ul. Lizbońskiej 2 odsłonięto instalację w postaci abstrakcyjnej rzeźby w gablocie, zaprojektowaną przez Wojciecha Bąkowskiego; została ona jednak kilka dni później zniszczona przez nieznanych sprawców[26]. W tym samym miesiącu na budynku odsłonięto tablicę pamiątkową[39].
  • 30 czerwca 2022 do obiegu wszedł znaczek pocztowy z wizerunkiem Mirona Białoszewskiego. Autorem projektu jest Piotr Myszka.[40]

Zobacz też

Przypisy

  1. 1 2 Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 58. ISBN 83-01-08836-2.
  2. ↑ Łukasz Bukowiecki: Miejsca pamięci o Mironie Białoszewskim [w:] Tętno pod tynkiem. Warszawa Mirona Białoszewskiego. Warszawa: Lampa i Iskra Boża, 2013, s. 22. ISBN 978-83-89603-73-9.
  3. 1 2 3 Laureaci Nagród Warszawy za 1980 rok. Miron Białoszewski. „Kronika Warszawy”. 4 (48), s. 131, 1981.
  4. ↑ Miron Białoszewski, Tajny dziennik, Kraków: Wydawnictwo Znak, 2012, ISBN 978-83-240-1888-8 (pol.).
  5. ↑ „Jestem optymista z natury, sceptyk z rozumu i doświadczenia”, mówił o sobie poeta Miron Białoszewski | Viva.pl [online], viva.pl [dostęp 2025-01-28].
  6. ↑ Olgierd Budrewicz: Zdumiewająca Warszawa. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1968, s. 294.
  7. ↑ Miron Białoszewski: Pamiętnik z powstania warszawskiego. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2013, s. 5, 12. ISBN 978-83-06-03127-0.
  8. ↑ Igor Piotrowski: Alef. Ulica Chłodna jako pustka i złudzenie [w:] Tętno pod tynkiem. Warszawa Mirona Białoszewskiego. Warszawa: Lampa i Iskra Boża, 2013, s. 38. ISBN 978-83-89603-73-9.
  9. ↑ Paweł E. Weszpiński, Mapa 1. Getto warszawskie. Granice przed wielką akcją likwidacyjną, [w:] Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013. ISBN 978-83-63444-27-3.
  10. ↑ Jadwiga Sawicka. Przestrzenie Mirona Białoszewskiego. „Kronika Warszawy”. 2(58), s. 22, 1984.
  11. ↑ Miron Białoszewski: Pamiętnik z powstania warszawskiego. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2013, s. 200. ISBN 978-83-06-03127-0.
  12. ↑ Miron Białoszewski: Pamiętnik z powstania warszawskiego. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2013, s. 205. ISBN 978-83-06-03127-0.
  13. ↑ Paweł Gawlik: Warszawa Mirona Białoszewskiego: Przy Poznańskiej pokoje nabite cielskami ciasno. [w:] Gazeta Stołeczna [on-line]. warszawa.wyborcza.pl, 26 lutego 2016. [dostęp 2021-02-26].
  14. ↑ Piotr Wierzbicki. Wielka przyszłość Poznańskiej. „Skarpa Warszawska”, s. 13, styczeń 2021.
  15. 1 2 3 4 Laureaci Nagród Warszawy za 1980 rok. Miron Białoszewski. „Kronika Warszawy”. 4 (48), s. 132, 1981.
  16. ↑ Joanna Rolińska: Ale jest Warszawa. Rozmowy. Warszawa: The Facto, 2014, s. 80. ISBN 978-83-61808-37-4.
  17. 1 2 Anna Małgorzata Pycka: Powróćmy do rozmowy... 12 spotkań z Warszawą w tle. Łomianki: Wydawnictwo LTW, 2015, s. 278. ISBN 978-83-7565-422-6.
  18. ↑ WYTRĄCIĆ MACZUGĘ – Witryna Czasopism.pl
  19. ↑ Łukasz Bukowiecki: Miejsca pamięci o Mironie Białoszewskim [w:] Tętno pod tynkiem. Warszawa Mirona Białoszewskiego. Warszawa: Lampa i Iskra Boża, 2013, s. 19. ISBN 978-83-89603-73-9.
  20. ↑ Miron Białoszewski – listy od poety
  21. 1 2 Miron Białoszewski tajny i jawny, „Rzeczpospolita” [dostęp 2025-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2024-12-10].
  22. ↑ Sipowicz: Kodeinowy Białoszewski [online], KrytykaPolityczna.pl, 1 kwietnia 2013 [dostęp 2025-05-21].
  23. 1 2 Jadwiga Sawicka. Przestrzenie Mirona Białoszewskiego. „Kronika Warszawy”. 2(58), s. 31, 1984.
  24. ↑ Paweł Gawlik: Warszawa Mirona Białoszewskiego: Chcę się wyprowadzić z tych mrówek. wyborcza.pl, 2016-03-11. [dostęp 2016-03-13].
  25. 1 2 3 4 Paweł Dunin-Wąsowicz: Praski przewodnik literacki. Warszawa: Fundacja Hereditas, 2018, s. 202. ISBN 978-83-951050-2-9.
  26. 1 2 Arkadiusz Gruszyński. Wandale na korytarzu Mirona. „Gazeta Stołeczna”, s. 2, 25 czerwca 2019.
  27. ↑ Łukasz Bukowiecki: Miejsca pamięci o Mironie Białoszewskim [w:] Tętno pod tynkiem. Warszawa Mirona Białoszewskiego. Warszawa: Lampa i Iskra Boża, 2013, s. 17. ISBN 978-83-89603-73-9.
  28. ↑ Fundacja Opoka, Do domu wracam jak z wojny czyli o czystości w małżeństwie [online], Fundacja Opoka, 10 grudnia 2002 [dostęp 2025-01-28].
  29. ↑ 30 lat temu zmarł Miron Białoszewski - Kultura [online], www.polskieradio.pl [dostęp 2025-05-21].
  30. ↑ https://www.rp.pl/literatura/art6231601-miron-bialoszewski-tajny-i-jawny
  31. ↑ Uchwała nr XXIII/452/12 Rady Miasta Gdańska z dnia 23 lutego 2012 r. w sprawie nadania nazwy ulicy (Mirona Białoszewskiego). [w:] Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego nr 1080 [on-line]. 16 marca 2012. [dostęp 2020-02-29].
  32. ↑ Uchwała nr IX/90/2011 Rady Miejskiej w Tarnowie z dnia 27 kwietnia 2011 r. w sprawie nadania nazw ulicom, placowi i mostowi w mieście Tarnowie. [w:] Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego nr 292 poz. 2409 [on-line]. 2 czerwca 2011. [dostęp 2020-02-29].
  33. ↑ Łukasz Bukowiecki: Miejsca pamięci o Mironie Białoszewskim [w:] Tętno pod tynkiem. Warszawa Mirona Białoszewskiego. Warszawa: Lampa i Iskra Boża, 2013, s. 18. ISBN 978-83-89603-73-9.
  34. ↑ Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w.. Warszawa: Argraf, 2004, s. 308. ISBN 83-912463-4-5.
  35. ↑ Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w.. Warszawa: Argraf, 2004, s. 233. ISBN 83-912463-4-5.
  36. ↑ Uchwała nr XLV/1210/2012 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 18 października 2012 r. w sprawie nadania nazwy obiektowi miejskiemu w Dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy. [w:] Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego nr 7306 [on-line]. edziennik.mazowieckie.pl, 6 listopada 2012. [dostęp 2017-01-13].
  37. ↑ Jadwiga Sawicka. Przestrzenie Mirona Białoszewskiego. „Kronika Warszawy”. 2(58), s. 29, 1984.
  38. ↑ Marta Chodorska, Tomasz Chodorski: Warszawa 2013. Najciekawsze realizacje roku. Warszawa: Wydawnictwo Horn, 2014, s. 73. ISBN 978-83-932396-4-1.
  39. ↑ Miron upamiętniony!. [w:] Urząd Dzielnicy Praga-Południe [on-line]. pragapld.waw.pl, 28 czerwca 2019. [dostęp 2019-09-12].
  40. ↑ Miron Białoszewski. "Filatelista" 2022, nr 8, s. 469

Bibliografia

  • Stanisław Barańczak: Język poetycki Mirona Białoszewskiego. Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1974.
  • Stanisław Burkot: Miron Białoszewski. Warszawa: 1982.
  • Jacek Kopciński: Gramatyka i mistyka. Wprowadzenie w teatralna "osobność" Mirona Białoszewskiego. Warszawa: IBL PAN, 1997.

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.