Mołdawit

Mołdawit
Ilustracja
Mołdawit, Czechy
Właściwości chemiczne i fizyczne
Skład chemiczny

SiO2(+Al2O3)

Twardość w skali Mohsa

5,5–6,5[1]

Przełam

muszlowy[2]

Łupliwość

brak[2]

Pokrój kryształu

brak[1]

Układ krystalograficzny

amorficzny[2]

Topliwość

1300°C

Właściwości mechaniczne

kruchy[1]

Gęstość

2,27–3,40 g/cm³[1]

Właściwości optyczne
Barwa

zielona, oliwkowa[3], brunatna

Rysa

biała

Połysk

szklisty[3], tłusty

Współczynnik załamania

1,48–1,54 (zmienny)[1]

Inne

minerał izotropowy[2][1]

Mołdawit[4] (wełtawit, wełtawin, vlatvin) – rodzaj zielonych, przezroczystych lub przeświecających[3] tektytów[5] występujący głównie w iłach[6] południowych Czech i Moraw[5].

Nazwa i odkrycie

Nazwa tej odmiany tektytów pochodzi od niemieckiej nazwy rzeki Wełtawa, gdzie po raz pierwszy w 1787 roku został odnaleziony[5]. Alternatywną nazwą języku polskim jest wełtawit[7].

Charakterystyka

Wykształcone zazwyczaj w formie bryłki szkliwa, kuliście, wrzecionowato, nieprawidłowo, czasami z pęcherzykami gazowymi[3]. Mołdawity charakteryzują się nierówną, grudkowatą powierzchnią[3], zieloną barwą (butelkowa zieleń, czasem inne odcienie zieleni) oraz pobrużdżonym, rowkowatym bądź strzępiastym reliefem[5]. Mają temperaturę topnienia 1300 °C, twardość wynosi od 5,5[4] do 6,5 w skali Mohsa, a gęstość waha się od 2,30 do 2,39 g/cm³[5], współczynnik załamania wynosi 1,48–1,50[8]. Pod względem chemicznym zawiera prawie 80% krzemionki, ponad 10% Al
2O
3 i domieszki K
2O, tlenków wapnia i manganu[5]. Może zawierać także niewielkie ilości żelaza, sodu, tytanu i manganu[5]. Największe okazy osiągają 0,5 kg, zwykle jednak ważą około 8 gramów. Szacuje się, że do końca lat 80. XX znaleziono 55 tysięcy mołdawitów[8].

Uważa się, że mołdawity powstały w wyniku uderzenia meteorytu, który utworzył krater Ries na południu Niemiec[5]. Podczas uderzenia została uwolniona ogromna ilość energii, powodując stopienie i odparowanie meteorytu oraz otaczających skał. Intensywne ciepło i ciśnienie powstałe w wyniku uderzenia spowodowały wyrzucenie stopionego materiału do atmosfery, nawet na odległość kilkuset kilometrów. Gdy ten stopiony materiał ochładzał się i krzepł w powietrzu, tworzył krople lub fragmenty w kształcie łez, który następnie spadł z powrotem na Ziemię[9]. Wiek krateru szacuje się na 14,8 mln lat[6], zaś mołdawitów na ok. 14,4–14,9 mln lat (miocen)[8][5]. Prawdziwy mołdawit można rozpoznać po wtrąceniach lechatelierytu[3].

Występowanie

Mołdawity głównie występują na Morawach i w Czechach, ale także znajdowane są w okolicach Drezna (Saksonia), Austrii i Szwajcarii[5]. W 2013 r. opisano występowanie ich na Dolnym Śląsku[10] w okolicach Jaroszowa k. Strzegomia, Gozdnica oraz Mielęcin[5].

Kolekcjonerstwo

Kamień ten jest ceniony przez kolekcjonerów, a także jubilerów, którzy stosują go zarówno w postaci nieobrobionej, jak i szlifowanej[5]. W literaturze podaje się, że mołdawity odkryto w II połowie XVIII w.[4][5], jednak wśród kamieni szlachetnych i ozdobnych korony średzkiej ukrytej w połowie XIV wieku (skarb średzki) i znalezionej dopiero w 1988 r.[11] stwierdzono dwa zielone tektyty o charakterze powierzchni charakterystycznej dla mołdawitów[12]. Szlifowane najczęściej fasetkowo lub jako paciorki czy kaboszony. Obok granatów są uważane jako jedne z najcenniejszych czeskich kamieni jubilerskich[5].

W Czechach istnieje kilka muzealnych kolekcji mołdawitów, najczęściej jako część składowa większych zbiorów geologicznych czy mineralogicznych (Praga, Brno, České Budějovice). W Českým Krumlovie znajduje się muzeum poświęcone wyłącznie temu kamieniowi[13] (Muzeum vltavínů, ul. Panská 19, Český Krumlov).

Galeria

Przypisy

  1. 1 2 3 4 5 6 Moldavite. National Gem Lab. [dostęp 2025-03-25].
  2. 1 2 3 4 Moldavite. Gemdat. [dostęp 2025-03-25].
  3. 1 2 3 4 5 6 Rupert Hochleitner: Minerały, kamienie szlachetne skały. Multico Oficyna Wydawnicza, 2022, s. 420. ISBN 978-83-7073-816-7.
  4. 1 2 3 Maślankiewicz 1987 ↓, s. 371.
  5. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Jerzy Żaba: Ilustrowana encyklopedia skał i minerałów. Wydawnictwa Videograf SA, 2024, s. 472. ISBN 978-83-8293-231-7.
  6. 1 2 Manecki 2010 ↓, s. 94.
  7. ↑ Ryka i Maliszewska 1991 ↓, s. 234, 391.
  8. 1 2 3 Ryka i Maliszewska 1991 ↓, s. 391.
  9. ↑ Moldavite. Geology Science. [dostęp 2025-03-25].
  10. ↑ T. Brachaniec, Ł. Karwowski, K. Szopa, Pierwsze znalezisko polskich mołdawitów, „Acta Societ. Metheor. Polon.” (4), 2013, s. 37–38.
  11. ↑ Pietrusiński i Witkowski 1996 ↓, s. 9, 49.
  12. ↑ Sachanbiński 1996 ↓, s. 70.
  13. ↑ Wełtawit. Kosmiczna fabryka szkła - AGATOWCYAGATOWCY [online], com.pl [dostęp 2024-04-24] (pol.).

Bibliografia

  • Andrzej Manecki, Meteoryty. Oblicza gości z Kosmosu, Olszanica: Wydawnictwo BoSz, 2010, ISBN 978-83-7576-115-3, OCLC 751050672.
  • K. Maślankiewicz, Kamienie szlachetne, Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne, 1987.
  • Jerzy Pietrusiński, Jacek Witkowski (red.), Klejnoty monarsze. Skarb ze Środy Śląskiej, Wrocław: Monumentis Patriae, 1996, ISBN 83-905087-0-2, OCLC 831004077.
  • wełtawit, [w:] Wacław Ryka, Anna Maliszewska, Słownik petrograficzny, wyd. II popr. i uzup., Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne, 1991, ISBN 83-220-0406-0.
  • Michał Sachanbiński, Kamienie szlachetne w klejnotach monarszych ze Środy Śląskiej, [w:] Jerzy Pietrusiński, Jacek Witkowski (red.), Klejnoty monarsze. Skarb ze Środy Śląskiej, 1996, s. 64–74, ISBN 83-905087-0-2.
  • vltavin, [w:] J. Żaba, Ilustrowana Encyklopedia Skał i Minerałów, Chorzów: Videograf, 2014, s. 472–473.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.