Mrówinek ciemny
| Cercomacroides tyrannina[1] | |||
| (P.L. Sclater, 1855) | |||
.JPG) Samiec | |||
_-NW_Ecuador-8.jpg) Samica | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
mrówinek ciemny | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 | |||
Mrówinek ciemny[3], mrówkowodzik ciemny[4] (Cercomacroides tyrannina) – gatunek małego ptaka z rodziny chronkowatych (Thamnophilidae). Występuje w Meksyku, Ameryce Centralnej i północnej części Ameryki Południowej. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Taksonomia
Gatunek opisał po raz pierwszy Philip Lutley Sclater. Opis ukazał się w 1855 na łamach „Proceedings of the Zoological Society of London”, załączona była do niego tablica barwna opatrzona numerem XCVIII. Holotyp pochodził z Kolumbii. Autor nadał nowemu gatunkowi nazwę Pyriglena tyrannina[5]. Obecnie (2020) akceptowana przez Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) nazwa to Cercomacroides tyrannina[6]. Rodzaj Cercomacroides został w 2014 wydzielony z Cercomacra[7]. Prawdopodobnie najbliżej spokrewnionym z mrówinkiem ciemnym jest mrówinek śniady (C. laeta), z którym był niegdyś traktowany jako jeden gatunek[8]. IOC wyróżnia 4 podgatunki[6]; opisany został również C. t. rufiventris, jednak różnice w upierzeniu nie są znaczące i włączany jest do podgatunku nominatywnego[8].
Podgatunki i zasięg występowania
IOC wyróżnia następujące podgatunki[6]:
- C. t. crepera (Bangs, 1901) – południowo-wschodni Meksyk (południowo-wschodni stan Veracruz, północno-wschodni Oaxaca, północny Chiapas na wschód po południowy Quintana Roo), Belize, Gwatemala, Honduras na południe po zachodnią Panamę (zachodnia i centralna prowincja Chiriquí, Bocas del Toro, północno-zachodnia prowincja Veraguas)[8]
- C. t. tyrannina (P.L. Sclater, 1855) – centralna i wschodnia Panama (na wschód od wschodniej prowincji Chiriquí, zachodniej Colón i północno-wschodniej Coclé), Kolumbia (zbocza gór od strony Pacyfiku, doliny rzek Cauca i Magdalena w ich dolnym biegu, wschodnie zbocza Andów na południe po rzekę Japurá), zachodni Ekwador (dodatkowe odnotowanie w El Oro), południowa Wenezuela (Bolívar i Amazonas), do tego skrajnie północna Brazylia (północny stan Amazonas na zachód od rzeki Rio Negro, na południe do rzeki Japurá)[8]
- C. t. vicina (Todd, 1927) – północno-zachodnia Wenezuela (południowy stan Zulia na południe do Táchira i na wschód po Barinas, północno-zachodni Apure i zachodni Bolívar), wschodnie stoki Andów w północnej Kolumbii Casanare[8]
- C. t. saturatior (C. Chubb, 1918) – region Gujana, północno-wschodnia Brazylia w jej amazońskiej części (Roraima i obszar na wschód od dolnego biegu Rio Negro po Amapá)[8]
Morfologia
Długość ciała wynosi 11,7[9]–14,5 cm, masa ciała 15–19 g[8]. Wymiary szczegółowe dla 2 podgatunków przedstawia tabelka (w mm)[9]:
| Podgatunek | Płeć (n) | Długość skrzydła | D. ogona | D. dzioba | D. skoku | D. środkowego palca |
|---|---|---|---|---|---|---|
| C. t. tyrannina | 9♂ | 59–64,5 | 52,5–59 | 15,5–17,5 | 21,5–23 | 12,5–13 |
| 11♀ | 57–61 | 50–60 | 15,5–17 | 21,5–23 | 11,5–13 | |
| C. t. crepera | 44♂ | 124–148 | 60–67 | 54,5–62,5 | 15–18 | 21,5–24 |
| 39♀ | 57–63 | 51–64 | 14–17 | 20,5–23,5 | 12,5–14 |
Występuje dymorfizm płciowy w upierzeniu. Opis dotyczy podgatunku nominatywnego. Samiec podgatunku nominatywnego na wierzchu ciała porośnięty jest piórami barwy łupkowoszarej, ma nieco ciemniejsze skrzydła i ogon oraz białą plamę między barkówkami. Pokrywy skrzydłowe i zewnętrzne sterówki mają białe zakończenia. Spód ciała jaśniejszy, najbardziej na brodzie; z tyłu spodu ciała występuje odcień gliniasty. Tęczówka czekoladowobrązowa. U samicy wierzch głowy i wierzch ciała ciemne, oliwkowobrązowe, z płowym odcieniem; plama między barkówkami niemal niewidoczna. Pokrywy skrzydłowe mają cynamonowe krawędzie. Sterówki szarobrązowe, brew, gardło i spód ciała żółtopłowe. Boki ciała z oliwkowym odcieniem. Kolor tęczówki zależy od wieku ptaka: u pierwszorocznych jest szara lub szarobrązowa, w 3. roku życia staje się czekoladowobrązowa. Młode w 1. roku życia przypominają upierzeniem samicę[8].
Samce z podgatunku C. t. crepera są ciemniejsze, mają bardziej zredukowane białe końcówki sterówek i pokryw skrzydłowych; samice są bardziej rdzawe. U samców C. t. vicina skrzydła mają bardziej brązowooliwkowe skrzydła, ogon i boki; samce C. t. saturatior wyróżniają się bardziej czarnym upierzeniem i białymi końcówkami piór wokół kloaki, zaś samice – bardziej szarymi piórami z wierzchu ciała[8].
Środowisko życia
Środowiskiem życia mrówinków ciemnych jest gęsty podszyt skrajów i przecinek oraz okolic strumieni lasów wiecznie zielonych, zarówno tych nizinnych, jak i na zboczach górskich. Zamieszkuje również lasy wtórne z gęstymi krzewami i winoroślami. Stwierdzany głównie poniżej 1200 m n.p.m., okazjonalnie do 1900 m n.p.m. W Ameryce Centralnej przeważnie poniżej 750 m n.p.m., okazjonalnie do 1200 m n.p.m.; w Panamie sporadycznie wyżej. W Kolumbii do 750 m n.p.m.; rzekome stwierdzenia na wysokościach 1130–1850 m n.p.m. najprawdopodobniej są błędne i odnoszą się do mrówinków samotnych (C. parkeri). W Ekwadorze głównie do 800 m n.p.m., lokalnie do 1400 m n.p.m. Mrówinki ciemne rzadko zapuszczają się w głąb lasów[8].
Zachowanie
Mrówinki ciemne żywią się różnorodnymi bezkręgowcami, w tym chrząszczami (Coleoptera; m.in. kózkowatymi), larwami motyli, błonkoskrzydłymi, pluskwiakami (w tym równoskrzydłymi), prostoskrzydłymi, karaczanowatymi i pajęczakami. Mrówinki ciemne są ze sobą blisko, zarówno w parach jak i stadach; żerują do około 5 m nad ziemią. Zwykle rzadko dołącza do wielogatunkowych stad, jednak w Panamie dość często dołącza do żerujących mrowińców (Myrmeciza longipes). Podczas żerowania mrówinki ciemne są aktywne, poruszają się krótkimi skokami, z częstymi przerwami po 1–3 s na rozglądanie się. Przeważnie ogon trzymany jest w jednej linii z ciałem. Ptak często potrząsa skrzydłami. Żeruje głównie w cienistych zaroślach i w pnączach, czasami na ziemi. Pokarm zbiera głównie z obydwu stron liści, pnączy i gałęzi. Możliwe, że czasem przeszukuje martwe liście, jednak zwykle ignoruje je. W Panamie regularnie obserwowany podczas podążania za wędrownymi mrówkami[8].
Śpiewają zarówno samce, jak i samice. Liczba dźwięków w pieśni, jak i długość ich trwania, różnią się w zależności od miejsca życia ptaków; przykładowo, w Meksyku jest to 8 dźwięków w 1 sekundę, w Gujanie 2 dźwięki w 2 sekundy[8].
Lęgi
Okres lęgowy w Kostaryce i Panamie trwa od lutego do października, od sierpnia do listopada w amazońskiej części Brazylii. Znane są również opisy gniazd i jaj z Nikaragui i Kolumbii oraz samych jaj z Meksyku i Wenezueli. Gniazdo u ptaków badanych w Ameryce Centralnej ma formę głębokiej, wiszącej sakiewki ze skośnym wejściem przy górze gniazda. Na budulec składają się martwe liście, włókna roślinne, źdźbła traw, liście palmowe, uzupełnione strzępkami grzybni; gniazdo zawieszone jest 0,6–3 m nad ziemią. Typowe zniesienie składa się z 2 jaj; inkubacja trwa 18–20 dni w Panamie, co najmniej 14 dni w Brazylii; w nocy wysiaduje tylko samica, za dnia ptaki zmieniają się. Pisklęta przebywają w gnieździe przez około 11 dni w Kostaryce i 9–11 dni w Panamie[8].
Stwierdzono niszczenie jaj przez inne gatunki. 30 maja 1993 odkryto w Panamie gniazdo z dwoma jajami. Zaobserwowano pręgostrzyżyka skromnego (Cantorchilus modestus), który wtykał głowę do gniazda; następnie zauważono połyskującą substancję na jego dziobie i resztki skorupki – jedno z jaj miało dziurkę w skorupie. Pręgostrzyżyk został przegoniony przez samicę mrówinka ciemnego. Innym razem, 27 maja, odkryto gniazdo również z dwoma jajami. Dwa dni później jaj nie było; mrówinki zakładały nowe gniazdo, zaś strzyżale czarnobrzuche (Pheugopedius fasciatoventris) nosiły materiał na gniazdo w okolicach opuszczonego gniazda mrówinków[10].
Status i zagrożenia
IUCN uznaje mrówinka ciemnego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 2000 roku (stan w 2025). W 2019 organizacja Partners in Flight szacowała liczebność populacji na 500 000 – 4 999 999 dorosłych osobników, zaś jej trend oceniła jako umiarkowanie spadkowy[2][11]. Są to ptaki dość pospolite, w swym zasięgu mają również obszary chronione. Do tego dodatkowym zabezpieczeniem jest dla nich akceptowanie roślinności wtórnej[8].
Przypisy
- ↑ Cercomacroides tyrannina, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- 1 2 Cercomacroides tyrannina, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Pithyini Ridgway, 1911 (wersja: 2020-11-15). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-12-12].
- ↑ P. Mielczarek & W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 207, 1999.
- ↑ Philip Lutley Sclater. Descriptions of some New Species od Ant Thrushes from Santa Fé di Bogota. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 23, s. 90, 1855.
- 1 2 3 F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Antbirds. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-12-12]. (ang.).
- ↑ Jose G. Tello, Marcos Raposo, John M. Bates, Gustavo A. Bravo, Carlos Daniel Cadena i Marcos Maldonado-Coelho. Reassessment of the systematics of the widespread Neotropical genus Cercomacra (Aves: Thamnophilidae). „Zoological Journal of the Linnean Society”. 170 (3), s. 555, 2014. DOI: 10.1111/zoj.12116.
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 J. del Hoyo, A. Elliot & D.A. Christie (red.): Handbook of the Birds of the World. T. 8. Broadbills to Tapaculos. Barcelona: Lynx Edicions, 2003, s. 629–630. ISBN 84-87334-50-4.
- 1 2 Robert Ridgway: The birds of North and Middle America. T. 5. 1911, s. 93–97.
- ↑ Robert C. Fleischer & Cheryl L. Tarr. Plain Wren destroys egg of Dusky Antbird. „Journal of Field Ornithology”. 66 (3). s. 404–405.
- ↑ Species factsheet: Dusky Antbird Cercomacroides tyrannina [online], BirdLife International, 2021 [dostęp 2025-05-03] (ang.).
Linki zewnętrzne
- Zdjęcia i materiały audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).