Muzyka ilustracyjna
Muzyka ilustracyjna – termin oznaczający w węższym kontekście muzykę, której zadaniem jest obrazować znaczenia słów lub naśladować pozamuzyczne zjawiska realne, np. odgłosy polowania, bitwy i zjawiska przyrodnicze (śpiew ptaków, odgłosy burzy)[1][2][3][4]. Ma zastosowanie m.in.: w słuchowiskach radiowych, w teatrze, w filmie, w muzyce koncertowej[3]; jest elementem muzyki programowej[1][2][3][4]; stanowi przeciwieństwo muzyki absolutnej[5].
W szerszym kontekście termin muzyka ilustracyjna oznacza muzykę towarzyszącą widowisku (np. sztuce teatralnej i filmowi), skomponowaną w celu muzycznego zilustrowania przedstawianych wydarzeń i wywołania u widza określonego nastroju[6][2][7][8][4]. W tym znaczeniu muzyka ilustracyjna związana jest z teatrem od jego początków w starożytności[9]. Współcześnie kojarzona jest głównie ze sztuką filmową[2][7][4]. Może przybierać rozmaite formy, od trywialnych wtrąceń onomatopeicznych po majestatyczne kompozycje budujące ponadczasowy, doniosły nastrój, jak np. w ścieżce dźwiękowej do filmu 2001: Odyseja kosmiczna, w której Kubrick połączył tematy z poematu symfonicznego Tako rzecze Zaratustra Richarda Straussa, z walca Nad pięknym modrym Dunajem Johanna Straussa II oraz muzykę elektroniczną skomponowaną przez Györgya Ligetiego[10].
Przykłady
Ilustrowanie słów
The Tudor Consort, „Credo in Unum Deum”
Hymn z łacińskimi tekstem wyznania wiary. 1:59 – opadająca melodia przy słowach „descendit de caelis”, 3:50 – wznosząca melodia przy słowach „Et ascendit in caelum”
- ruch melodii w górę przy słowie ascendit (wstąpił), ruch melodii w dół przy słowie descendit (zstąpił) w XVI-wiecznej muzyce chóralnej[2]
- wyraźnie niższy dźwięk podczas śpiewania słów in low places (w znaczeniu „w niskich warstwach społecznych”) w piosence „Friends in Low Places” Gartha Brooksa[11]
- gwałtowna i wyraźna pauza tuż po słowie stop w piosence „U Can’t Touch This” MC Hammera[11]
- o pół tonu wyższy dźwięk przy każdej z 13 repetycji słowa rise (dosłownie: wzrastać, rosnąć, powstawać) w piosence „Smash the Mirror” zespołu The Who[12]
Ilustrowanie zjawisk
- dźwięk trąbki pocztyliona w kaprysie „Capriccio na odjazd ukochanego brata” (1704) Johanna Sebastiana Bacha[3]
- głos kukułki zilustrowany interwałem opadającej tercji w utworze klawesynowym „Kukułka” (1735) Louisa-Claude’a Daquina[4]
- głosy kukułki i szczygła w VI symfonii F-dur (1807–1808) Ludwiga van Beethovena[3]
- grzmoty w scenie burzy w Cyruliku sewilskim (1816) Gioacchina Rossiniego[3]
- głos sygnaturki kaplicznej w kantacie Widma (ok. 1859) Stanisława Moniuszki[3]
- stuk kości w Tańcu szkieletów (1874) Camille’a Saint-Saënsa[3]
- odgłosy zwierząt w Karnawale zwierząt (1886) Camille’a Saint-Saënsa[3]
- krzyk w serialu animowanym Przygody Gapiszona (1964) Jerzego Kotowskiego[13]
Ilustrowanie widowisk
Ludwig van Beethoven, Egmont
Muzyka ilustracyjna (1809–1810) Ludwiga van Beethovena do sztuki Egmont Johanna Wolfganga von Goethego[7]
- twórczość Henry’ego Purcella ilustrująca widowiska teatralne w okresie baroku[7]
- muzyka Felixa Mendelssohna (1826) do Snu nocy letniej Williama Shakespeare’a[7]
- suita (1867–1891) Edvarda Griega do dramatu Peer Gynt Henrika Ibsena[7]
- cykl 7 pieśni W izbie dziecięcej (1870) Modesta Musorgskiego[14]
- muzyka Georges’a Bizeta (1872) do sztuki Arlezjanka Alphonse’a Daudeta[7]
- muzyka Gabriela Fauré i Jeana Sibeliusa (1892) do dramatu Peleas i Melisanda Maurice’a Maeterlincka[7]
- poemat symfoniczny W Tatrach (1902) i Suita słowacka (1903) Vítězslava Nováka[15]
- muzyka Williama Waltona (1941–1942) do Makbeta Williama Shakespeare’a[7]
- balet Zaczarowana oberża (1945) Antoniego Szałowskiego[16]
- muzyka Andrzeja Korzyńskiego do filmu Akademia pana Kleksa (1983)[17]
- muzyka towarzysząca scenom ucieczki psów przed wilkami w filmie animowanym Połkan i Szawka (1949) Aleksandra Iwanowa[18]
- muzyka Zygmunta Koniecznegodo filmu Prymas. Trzy lata z tysiąca (2000)[19]
Przypisy
- 1 2 ilustracyjna muzyka, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-08-17].
- 1 2 3 4 5 Chodkowski 2006 ↓, s. 375.
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Ekiert 2006 ↓, s. 195.
- 1 2 3 4 5 Śledziński 1981 ↓, s. 418.
- ↑ Krzysztof Lipka, Ilustracyjność a programowość w muzyce, „Sztuka i Filozofia”, 14, 1997, s. 109.
- ↑ Babulewicz 2018 ↓, s. 117.
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Kennedy 2013 ↓, s. 416.
- ↑ Savage 2001 ↓, lead.
- ↑ Savage 2001 ↓, 1. Definitions.
- ↑ incidental music, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2024-08-17] (ang.).
- 1 2 Word painting in songwriting [online], The Songwriting Desk [dostęp 2024-08-17] (ang.).
- ↑ Tone Painting Exercises, [w:] Matt E, How to Write Music Ep. 1: Tone Painting, School of Composition, 18 sierpnia 2018 [dostęp 2024-08-17] (ang.).
- ↑ Babulewicz 2018 ↓, s. 115.
- ↑ Teresa Malecka, Musorgski, Modest, [w:] Encyklopedia Muzyczna (wersja internetowa Encyklopedii muzycznej PWM), Polska Biblioteka Muzyczna, 6 czerwca 2023 [dostęp 2024-08-17].
- ↑ Danuta Ambrożewicz, Novák, Vítězslav, [w:] Encyklopedia Muzyczna (wersja internetowa Encyklopedii muzycznej PWM), Polska Biblioteka Muzyczna, 5 czerwca 2023 [dostęp 2024-08-17].
- ↑ Elżbieta Szczurko, Szałowski, Antoni, [w:] Encyklopedia Muzyczna (wersja internetowa Encyklopedii muzycznej PWM), Polska Biblioteka Muzyczna, 21 marca 2023 [dostęp 2024-08-17].
- ↑ Filip Lech, Andrzej Korzyński, [w:] Culture.pl [online], Instytut Adama Mickiewicza, 18 kwietnia 2022 [dostęp 2024-08-17] (pol.).
- ↑ Babulewicz 2020 ↓, s. 82.
- ↑ Nominowani i laureaci 2000, [w:] Fryderyk - nagrody muzyczne i festiwal [online], ZPAV, Akademia Fonograficzna, 2001 [dostęp 2024-08-17] (pol.).
Bibliografia
- Katarzyna Lidia Babulewicz. Piotr Hertel jako kompozytor muzyki do dziecięcych filmów animowanych. „Kwartalnik Młodych Muzykologów UJ”. 36, s. 111–128, 2018. Kraków: Uniwersytet Jagielloński. ISSN 2956-4107.
- Katarzyna Lidia Babulewicz. Polskie inspiracje muzyczne w filmach animowanych wyprodukowanych w Związku Radzieckim – wybrane przykłady. „Acta Polono-Ruthenica”. 2, s. 77–88, 2020. Olsztyn: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski. DOI: 10.31648/apr.5619. ISSN 1427-549X.
- Encyklopedia muzyki. Andrzej Chodkowski (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-13410-0.
- Janusz Ekiert: Bliżej muzyki: encyklopedia. Warszawa: Muza SA, 2006. ISBN 978-83-7200-087-3.
- Michael Kennedy: The Oxford dictionary of music. Oksford: Oxford University Press, 2013. ISBN 978-0-19-957854-2.
- Roger Savage, Incidental music, [w:] Grove Music Online, Oxford University Press, 2001, DOI: 10.1093/gmo/9781561592630.article.43289 [dostęp 2024-08-17] (ang.).
- Mała encyklopedia muzyki. Stefan Śledziński (red.). Warszawa: PWN, 1981. ISBN 83-01-00958-6.