Mykoła Czajkowski

Mykoła Czajkowski
Pełne imię i nazwisko

Микола Андрійович Чайковський

Data i miejsce urodzenia

2 stycznia 1887
Brzeżany

Data i miejsce śmierci

7 października 1970
Lwów

Zawód, zajęcie

matematyk, pisarz

Tytuł naukowy

docent

Alma Mater

Uniwersytecie Karola w Pradze, Uniwersytet Wiedeński

Grób rodziny Czajkowskich na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie

Mykoła Andrijowicz Czajkowski[1] (uk. Микола Андрійович Чайковський) (ur. 2 stycznia 1887 w Brzeżanach, zm. 7 października 1970 we Lwowie) – ukraiński nauczyciel, matematyk i pisarz.

W 1918 roku napisał jedno z pierwszych dzieł ukraińskiej fantastyki naukowej – powieść За силу сонця (Za siłę słońca).

Życiorys

Urodził się w Brzeżanach w Galicji 2 stycznia 1887 roku. Był pierworodnym synem prawnika i pisarza Andrija Czajkowskiego[2]. Uczył się w gimnazjum w Brzeżanach w latach 1897–1905[3]. Następnie studiował na Uniwersytecie Karola w Pradze (mechanika i filozofia), potem na Uniwersytecie Wiedeńskim, gdzie w 1911 roku uzyskał tytuł doktora filozofii[2][3].

Od 1913 był członkiem Towarzystwa Naukowego im. Szewczenki[2]. Pracował krótko w szkole ukraińskiej w Tarnopolu, a także w Berlinie i na terenie Austrii[2]. Podczas I wojny światowej był nauczycielem i tłumaczem w obozie jenieckim w Wiedniu. Później pracował jako nauczyciel w Rawie Ruskiej[3].

W latach 1914–1918 był związany ze Związkiem Wyzwolenia Ukrainy[2]. Po wojnie został docentem na Ukraińskim Uniwersytecie Państwowym w Kamieńcu Podolskim[2], a następnie nauczycielem w gimnazjach i uczelniach we Lwowie i Jaworowie. W 1923[2] lub 1929 roku[3] (źródła podają różne dane) został profesorem w szkole średniej w Odessie (Instytut Oświaty Ludowej w Odessie)[2][3].

W 1933 roku został aresztowany przez władze radzieckie jako „polski szpieg” i zesłany do łagru na 10 lat. Przebywał w Karelii i okolicach Archangielska, gdzie pracował przy budowie kanału Białomorsko-Bałtyckiego[3].

Po zwolnieniu pracował kolejno w Tomsku, Semipałatyńsku (dziś Semej w Kazachstanie) oraz w Swierdłowsku (dziś Jekaterynburg), gdzie od 1944 do 1947 był nauczycielem (lub profesorem, źródła podają różne dane), m.in. na Uralskim Państwowym Uniwersytecie Pedagogicznym[2][3]. W 1954 wrócił na Ukrainę. W 1956 roku został zrehabilitowany i wykładał na uczelniach we Lwowie, m.in. (od 1961 r.) na Uniwersytecie Lwowskim[2][3]. Zmarł we Lwowie 7 października 1970 roku[2]. Pochowany został na Cmentarzu Łyczakowskim[4].

Twórczość

W 1908 roku opublikował pierwszą pracę naukową z matematyki. Był autorem licznych artykułów, podręczników, słownika ukraińskiej terminologii matematycznej (1924), a także bibliografii ukraińskich nauk matematycznych (1931)[2][3] W 1915 roku opublikował książkę o zaćmieniach Słońca i Księżyca. Napisał 51 artykułów do Ukraińskiej Encyklopedii Radzieckiej. Jego bibliografia obejmuje 193 prace naukowe z zakresu matematyki[3].

W 1918 roku napisał powieść fantastycznonaukową Za siłę słońca (ukr. За силу сонця)[5][6]. W swojej książce Czajkowski przedstawił Ukrainę jako światowego pioniera w dziedzinie energii słonecznej, snując intrygi dotyczące szpiegów z innych krajów, próbujących ukraść ukraińską technologię[5]. Powieść została wydana dopiero w 1925 roku we Lwowie przez Ukraińskie Towarzystwo Pedagogiczne. Jest uznawana za jedno z pierwszych dzieł ukraińskiej fantastyki naukowej i pierwsze dzieło science fiction napisane w języku ukraińskim[3][6]. Praca ta opisywana jest jako jedno z pierwszych dzieł opisujących koncepcję radiotelefonu[3]. Powieść nie zyskała jednak większej popularności na Ukrainie[5], ponieważ została opublikowana w Polsce, w związku z czym nie została ani wznowiona, ani wspomniana w krytyce literackiej w Związku Radzieckim, przez co została skutecznie zmarginalizowana w kluczowym okresie kształtowania się ukraińskiej fantastyki naukowej, tj. latach 20. i 30. XX wieku[6].

W 1926 roku opublikował futurologiczny esej o technologii przyszłości pt. „Technologia jutra”[3].

Upamiętnienie

Uchwałą Rady Najwyższej Ukrainy z 22 grudnia 2016 roku zdecydowano o uczczeniu 130. rocznicy urodzin Mykoły Czajkowskiego jako jednej z rocznic państwowych obchodzonych w 2017 roku[7].

Przypisy

  1. ↑ Мельник, Г. В. „WPŁYW DZIAŁALNOŚCI NAUKOWEGO TOWARZYSTWA IM. SZEWCZENKI NA KSZTAŁTOWANIE SIĘ UKRAIŃSKIEJ TERMINOLOGII MATEMATYCZNEJ”. ПРОБЛЕМИ ТА ПЕРСПЕКТИВИ РОЗВИТКУ НАУКИ, ОСВІТИ ТА СУСПІЛЬСТВА В ХХІ СТОЛІТТІ (2021): 20.
  2. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Chaikovsky, Mykola [online], www.encyclopediaofukraine.com [dostęp 2025-05-11].
  3. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Виталий Карацупа, Чайковський Микола Андрійович [online], Архив фантастики, 2016 [dostęp 2025-05-11] (ros.).
  4. ↑ Li͡ubomyr Krysa, Lychakivsʹkyĭ nekropolʹ: putivnyk, 2006, s. 385–387, ISBN 978-966-8955-00-6 [dostęp 2025-05-11] (ukr.).
  5. 1 2 3 Jonathan Clements, SFE: Ukraine [online], sf-encyclopedia.com [dostęp 2025-05-11].
  6. 1 2 3 Vyacheslav Nastetsky, Первое украинское НФ произведение [online], FantLab, 2015 [dostęp 2025-05-11] (ros.).
  7. ↑ Постанова Верховної Ради України від 22 грудня 2016 року № 1807-VIII «Про відзначення пам'ятних дат і ювілеїв у 2017 році».

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.