Natalia Dzierżkówna

Natalia Dzierżkówna urodziła się w 1861 r. w Kotiużanach na Podolu. Była córką Ottona Henryka Dzierżka i Marii Piątkowskiej, szlachty wywodzącej się z guberni podolskiej^[1]. W latach 1888–1889 studiowała w Szkole Sztuk Pięknych w Odessie. W latach 1888–1894 brała udział w pracy konspiracyjnej, m.in. w wydawaniu nielegalnego pisma „Ogniwo”^[4].

Pod koniec XIX w.wielu Polaków studiowało na odeskich uczelniach. Razem z rosyjskimi kolegami tworzyli oni konspiracyjne kółka socjalistyczne i rewolucyjne. Studencki radykalizm był wyrazem wzmagającego się w Imperium Romanowów wrzenia, którego nastroje społeczne i polityczne kierowały się przeciwko władzy carskiej. Natalia Dzierżkówna również uległa rewolucyjnej atmosferze Odessy. Często odwiedzała mieszkanie Mariusza Zaruskiego, przy ul. Bazarnej, które stało się jednym z miejsc spotkań konspiracyjnych. Na tajnych zebraniach czytano i omawiano przemycone z zagranicy dzieła literackie, manifesty polityczne i odezwy. Przygotowywano się także do walki pod pretekstem ćwiczeń gimnastycznych. Wprawiano się we władaniu bronią i wojskowej musztrze. Konspiracja utrzymywała także kontakt z innymi organizacjami niepodległościowymi, m.in. z Polskim Towarzystwem Gimnastycznym „Sokół”^[5], które zostało założone kilka lat po upadku powstania styczniowego, jako organizacja, której celem byłoby nie tylko podnoszenie sprawności fizycznej młodzieży, ale też rozbudzanie ducha narodowego, prowadzenie działań kulturalnych, oświatowych, a także wojskowych. U Zaruskich Dzierżkówna poznała pisarkę, Teresę Prażmowską, która w 1893 r. zamieszkała w Odessie po wydaleniu z Królestwa Polskiego, za udział w podziemnej pracy politycznej, społecznej i narodowej^[6][7].

Aktywność ta nie umknęła uwadze carskiej policji. W połowie 1894 r. podczas jednego z zebrań w domu Zaruskich grupa konspiratorów została aresztowana i osadzona w odeskiej tiurmie^[6][8][9][5]. Aresztowana została także Natalia Dzierżkówna, Prażmowska wraz z synem i Zaruski^[7]. W 1895 r. została oskarżona o udział w odeskich strukturach „Sokoła” oraz innych polskich bezprawnych stowarzyszeniach i skazana na zesłanie na 3 lata do Archangielska. Prażmowska została skazana na 5 lat deportacji do Archangielska^[7]. Zaruski został skazany na 5 lat zsyłki i początkowo trafił na katorgi do Chołmogory, oddalonej o 75 km na południowy wschód od Archangielska. W lipcu 1896 r. uzyskał zgodę na przeniesienie do Archangielska, gdzie zamieszkał z w wynajętym pokoiku na poddaszu domu, w którym kwaterował inny Polak, Tadeusz Gałecki, który wiele lat później, już jako Andrzej Strug, został znanym pisarzem i publicystą^[10]. W Archangielsku, działało aktywnie polskie środowisko. Dzierżkówna, dzięki wpływowi Gałeckiego i Teresy Prażmowskiej sama zaczęła pisać^[4].

Po powrocie z zesłania zamieszkała w Warszawie. Tam uczyła się rysunku u Kazimierza Alchimowicza w prywatnej szkole malarstwa i rzeźby dla kobiet Bronisławy Poświkowej, którą prowadziła we własnym mieszkaniu^[2][11].

Współpracowała z pismami „Bluszcz”, „Wędrowiec” i in.^[4] W „Konice Rodzinnej”, dwutygodniku wydawanym w Warszawie, ukazywały się jej wiersze i powieści^[12]. Była też redaktorką w tygodniku „Świat Kobiecy” poświęconym różnym gałęziom pracy kobiecej, literaturze, sztuce i gospodarstwu^[13].

Ogłaszała utwory poetyckie, m.in. gawędę Bartłomiej Słomka (1900), nagrodzoną w konkursie „Gazety Świątecznej”, poemat Wśród rodzinnych gniazd (1901), zbiór liryków postromantycznych Poezje (1902), nowele psychologiczno-obyczajowe Okruchy życia (1901) i Błyski (1903)^[4]. W 1903 r., nakładem Księgarni A. G. Dubowskiego w Warszawie, ukazała się powieść Ela, odznaczona na konkursie „Biblioteki dzieł wyborowych”^[14]. W tym samym roku ukazał się szkic powieściowy Gołębice, którego akcja toczyła się na początku IV w.^[4] W 1907 r. wydała dramat w III aktach i 6-iu odsłonach Witeź Iwo, którego akcja umiejscowiona został w czasach prasłowiańskich^[15]. W ramach serii „Zajmujące Czytanki” ukazała się w 1911 r. Sobotnia góra, opowieść z baśni mazowieckiego ludu^[16]. Również w 1911 r., wydała dramat o Juliusz Słowackim Nad Arnem^[4] oraz nakładem „Przeglądu Katolickiego” ukazała się książka Świętobliwa Jadwiga: Królowa Polska, wydana pod pseudonimem Janusz Tarczyc. Książka zawierała 22 ilustracje i miała być przeznaczona dla szerokiego kręgu odbiorców w związku z dążeniami do kanonizacji Jadwigi Andegaweńskiej^[17][18].

Rozgłos zyskała, dzięki powieściom biograficznym o Tadeuszu Kościuszce Żywot wodza narodu (1909) i Od Dubienki do Racławic z rysunkami Stanisława Bagieńskiego (1918)^[4][19]. W 1917 r. ukazała się książka Po stu latach: 15 października 1917 r., pod red. Jerzego Orwicza i Marii z Przeździeckich hr. Walewskiej, jako wydawnictwo pamiątkowe dla uczczenia bohatera narodowego T. Kościuszki^[20]. W 1922 r. nakładem Drukarni i Księgarni św. Wojciecha w Poznaniu wydana została nowela Cyrograf odznaczona w konkursie „Rozwoju” im. Bolesława Prusa^[21]. W 1923 r. wydała książkę Wariat o dziejach młodego działacza socjalistycznego. Pisała także książki dla dzieci i młodzieży, m.in. przeróbki Panienki z okienka Deotymy pt. W Bursztynowym Domu (1928)^[4] i Piękne powiastki dla grzecznych dzieci (1930)^[22].

Tłumaczyła dzieła rosyjskiego poety Siemiona Nadsona, francuskich pisarek Sophie de Segur i Marie Reynès-Monlaur, amerykańskich pisarzy Jamesa Fenimore’a Coopera i Thomasa Mayne Reida i in.^{[4][3][23][24]}

Natalia Dzierżkowska zmarła w Warszawie 30 grudnia 1931 r.^[4] 17 stycznia 1932 r. Kurier Warszawski zamieścił informację o śmierci literatki^[25].

• Wśród rodzinnych gniazd, 1901
• Poezje, 1902

• Bartłomiej Słomka, 1900
• Błyski, 1903
• Ela, 1903
• Gołębice, 1903
• Okruchy życia, 1903
• Żywot wodza narodu, 1909
• Świętobliwa Jadwiga: Królowa Polska, 1911
• Sobotnia góra, 1911
• Po stu latach: 15 października 1917 r., pod red. Jerzego Orwicza i Marii z Przeździeckich hr. Walewskiej, 1917
• Od Dubienki do Racławic, 1918
• Cyrograf, 1922
• Wariat, 1923
• Jagusia, 1928

• Witeź Iwo, 1907
• Nad Arnem, 1911

• Jednodniówka: na gwiazdkę dla biednych dzieci, z ilustracjami Franciszka Siedleckiego, autorzy: Stanisława D. Popławska, Bolesław Prus, Janina Tomaszewska, Wacława Kiślańska, Maria Komornicka, Izydor Wysłouch, Henryk Sienkiewicz, Jerzy Orwicz, Władysław Jastrzębiec-Zalewski, Alfred Kwiatkowski, Maryla S., Zeno. Mar, 1906^[26].

• Sophie de Ségur, Przykładne dziewczątka, wolny przekład z fr. Jerzego Orwicza ; il. Marian Stroynowski, Warszawa, Nowe Wydawnictwo, 1935^[23]
• Sophie de Ségur, Przygody Zosi i Wesołe wakacje, wolny przekład z fr. Jerzego Orwicza; il. Marian Strojnowski, Warszawa, Nowe Wydawnictwo, 1936^[24]
• James Fenimore Cooper, Młody Orzeł, wolny przekł. z ang. Jerzego Orwicza, rys. Mariana Strojnowskiego, 1928^[27]
• James Fenimore Cooper, Lwy morskie, czyli Przygody kapitana Gardinera, wolny przekł. z ang. Jerzego Orwicza, rys. Mariana Strojnowskiego, 1925^[28]
• James Fenimore Cooper, Wyspa szczęśliwa: przygody rozbitków, wolny przekł. z ang. Jerzego Orwicza, 1925^[29]
• James Fenimore Cooper, Przygody młodego żeglarza na morzach i na lądach, wolny przekł. z ang. Jerzego Orwicza, rys. Mariana Strojnowskiego, 1926^[30]
• Thomas Mayne Reid, Wodą i lądem, wolny przekł. z ang. Jerzego Orwicza, rys. Mariana Strojnowskiego, 1930^[31]
• Stefan Coubé, Żydowskie dusze, 1911, przekład z fr. pod ps. Janusz Tarczyc^[32]
• Marie Reynès-Monlaur, Promień: powieść z czasów przebywania Zbawiciela na ziemi, przekład z fr. pod ps. Janusz Tarczyc^[33]