Nawrot polny

Nawrot polny
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rodzina

ogórecznikowate

Rodzaj

Buglossoides

Gatunek

nawrot polny

Nazwa systematyczna
Buglossoides arvensis (L.) I.M.Johnst.
J. Arnold Arbor. 35: 42 (1954)[3]
Synonimy
  • Aegonychon arvense (L.) Gray
  • Lithospermum arvense L.
  • Margarospermum arvense (L.) Decne.
  • Rhytispermum arvense (L.) Link[3]

Nawrot polny[4] (Buglossoides arvensis L.) – gatunek rośliny należący do rodziny ogórecznikowatych. Pierwotnie gatunek śródziemnomorsko-irano-turański[5]. Współcześnie występuje w południowej i środkowej Europie oraz w Azji Zachodniej[6]. W Polsce jest pospolity na niemal całym niżu[7], rzadszy lub lokalnie brak go w Karpatach i na północnym wschodzie[8].

Morfologia

Kwiaty
Owoce
Pokrój
Roślina zielna, szarawa, szorstko przylegająco owłosiona[5].
Łodyga
Wysokości 20–60 cm, pojedyncza lub słabo rozgałęziona, z podłużnymi listewkami[5] posiada 2–3 rozgałęzień, jest krótko i szorstko owłosiona, stosunkowo rzadko ulistniona.
Liście
Dolne – krótkoogonkowe, łopatkowate lub podługowatolancetowate; wyższe – skrętoległe, siedzące, lancetowate, całobrzegie[5], zaostrzone, szorstko przylegająco owłosione, jasnozielone[9], posiadają wyraźnie widoczny nerw centralny. Liście bez wystających nerwów bocznych.
Kwiaty
Kwiatostan w postaci 1–2 ulistnionych skrętków, wydłużających się podczas kwitnienia. Kwiaty krótkoszypułkowe. Kielich rozcięty prawie do nasady; działki wydłużają się w czasie owocowania[5]. Kwiaty promieniste[9]. Korona kwiatu drobna, lejkowata, o białej lub żółtawobiałej[9] koronie; rurka korony biała lub fioletowa: z zewnątrz miękko owłosiona[5], wewnątrz 5 omszonych aksamitnych fałdów[9], włoski wzdłuż nerwów pomiędzy pręcikami; 10 bardzo drobnych łuseczek u nasady rurki[5]. Pręcików 5, słupek 1, zalążnia górna, 4-dzielna[9].
Owoce
Brązowoszare rozłupki, guzkowate, 4 lub mniej, wielkości 3,5 mm, jajowatotrójgraniaste[5], bardzo twarde[9]. Z czterech rozłupek zwykle trzy opadają, a jedna pozostaje w kielichu; w czasie młócenia przedostaje się do ziarna[5].

Biologia i ekologia

Roślina roczna; jara lub ozima[5][10]. Kwitnie od kwietnia do czerwca[10], czasem do sierpnia[5].

Siedlisko

Występuje na niżu i rzadziej w niższych partiach gór[5]. Rośnie na glebach gliniastych[10], zasobnych w węglan wapnia, ale rozwija się także na glebach piaszczystych[5].

W obszarze pierwotnego zasięgu występuje w murawach kserotermicznych i na skałach. Rozprzestrzeniony (w Europie Środkowej jest archeofitem znanym od neolitu) rośnie na polach, w ogrodach, na przydrożach, nieużytkach, jako chwast w uprawach zbóż ozimych i w uprawach okopowych[5]. Jest rośliną synantropijną[5]. Gatunek charakterystyczny dla rzędu Centauretalia cyani (klasa Stellarietea mediae)[5].

Zmienność

W obrębie gatunku wyróżnia się trzy podgatunki[3]:

  • Buglossoides arvensis subsp. arvensis
  • Buglossoides arvensis subsp. occidentalis Franco
  • Buglossoides arvensis subsp. sibthorpiana (Griseb.) R.Fern.

Zastosowanie

Czerwony barwnik zawarty w korzeniu wykorzystywany był niegdyś do barwienia ust, podobnie jak współcześnie szminka[10].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-22] (ang.).
  3. 1 2 3 Buglossoides arvensis (L.) I.M.Johnst., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2025-04-16].
  4. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 110, ISBN 978-83-62975-45-7.
  5. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny synantropijne. Warszawa: Multico, 2011. ISBN 83-7073-514-2.
  6. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-05].
  7. ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: PWN, 2004, s. 376.
  8. ↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, Adam Zając, Maria Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 337, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957.
  9. 1 2 3 4 5 6 Jakub Mowszowicz: Pospolite rośliny naczyniowe Polski. Warszawa: PWN, 1986. ISBN 83-01-00129-1.
  10. 1 2 3 4 Jakub Mowszowicz, Flora wiosenna, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1979, s. 87, ISBN 83-02-00322-0.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.