Oddział Armii Krajowej „Garbnik”

Oddział Armii Krajowej „Garbnik”

Kompania „Garbnik”

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1943
Rozformowanie	1945
Nazwa wyróżniająca	„Garbnik”
Tradycje
Rodowód	Armia Krajowa, Okręg Śląski, Inspektorat Bielsko
Kontynuacja	Delegatura Sił Zbrojnych na Kraj
Dowódcy
Pierwszy	por. Czesław Świątecki „Surma”
Ostatni	por. Antoni Andrzejewski „Kirbis”
Działania zbrojne
II wojna światowa Działania zbrojne podziemia antykomunistycznego w Polsce
Organizacja
Kryptonim	„Garbnik”
Dyslokacja	Beskid Żywiecki
Rodzaj sił zbrojnych	wojska lądowe
Formacja	partyzancka
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	Armia Krajowa
Skład	4 plutony (Jawor, Wiarus, Zyndram, Hart)

Oddział Armii Krajowej „Garbnik” – oddział partyzancki Armii Krajowej działający w Beskidzie Żywieckim w latach 1943–1945, a następnie uczestniczący w antykomunistycznej konspiracji zbrojnej do jesieni 1945 roku.

Oddział, początkowo pod nazwą "Beskid Zachodni", powstał w 1943 roku z połączenia mniejszych grup partyzanckich działających od 1942 r. W 1944 został przemianowany na kompanię "Garbnik" o liczebności 140 żołnierzy i wszedł w skład 21 Dywizji Piechoty Armii Krajowej. W kompanii służyli m.in. zbiegowie z obozu koncentracyjnego Auschwitz^[1].

Dowódcą oddziału "Beskid Zachodni", a potem pierwszym dowódcą "Garbnika" był ppor. (później por.) Czesław Świątecki ps. „Surma”^[2][3]. Kolejnym dowódcą kompanii "Garbnik" został por. Józef Barcikowski ps. „Chiromanta”, dowodząc oddziałem pod koniec 1944 i na początku 1945^[4].

W końcu 1944 r. kompania operowała czterema plutonami, których dowódcami byli^[5]:

• Józef Kołacz „Jawor”,
• Tomasz Płonka „Wiarus”,
• Stanisław Zyguła „Zyndram”,
• Kazimierz Wolny „Hart”

Na przełomie 1944 i 1945, mimo że akcja „Burza” nie została rozpoczęta na Śląsku, „Garbnik” przystąpił do tzw. „małej Burzy”, mającej na celu ochronę ludności i zwalczanie cofających się oddziałów niemieckich. Oddział operował w terenie wykonując lokalne akcje zbrojne^[6]. W lutym 1945 został rozwiązany^[7].

Po rozwiązaniu AK i utworzeniu Delegatury Sił Zbrojnych (maj 1945), oddział „Garbnik” został w czerwcu reaktywowany jako struktura zbrojna DSZ. Początkowo liczył ok. 35 żołnierzy w dwóch plutonach dowodzonych przez Jana Tomaszka „Burzę” i „Harta”^[8]. Dowódcą całego oddziału był por. Antoni Andrzejewski „Kirbis”^[9].

Główne działania po wojnie^[10]:

• karanie, w tym egzekucje agentów i funkcjonariuszy UB, członków i aktywnych sympatyków PPR oraz sowieckich funkcjonariuszy (m.in. w Żywcu, Świnnej, Sporyszu, Rychwałdzie, Kocierzu). Egzekucji dokonywano na podstawie wyroków sądów polowych DSZ.
• akcje ekspropriacyjne (m.in. zakład „Solali” w Żywcu, garbarnia w Łodygowicach),
• rozprawy z bandami rabunkowymi podających się za AK.
• ochrona miejscowej ludności

W oddziale panowała bardzo surowa dyscyplina, wszelkie akcje musiały być prowadzone za wiedzą inspektora „Romana” - kpt. Antoniego Płanika (był on inspektorem bielskim AK, a potem DSZ, organizatorem „drugiej konspiracji” i bezpośrednim przełożonym dowódców "Garbnika" w czasach AK i DSZ))^[11].

Na przełomie września i października 1945 roku, wobec rozbicia struktur propagandowych DSZ i ogłoszenia tzw. amnestii, dowództwo Okręgu Śląskiego DSZ zdecydowało o ujawnieniu. Komisje likwidacyjne działały m.in. w Bielsku (z udziałem Płanika). Większość podkomendnych „Garbnika” skorzystała z amnestii i oddział został rozwiązany^[12].

Partyzanci jednostki „Garbnik” w 1945 nosili owalną naszywkę projektu por. Wacława Zdyba „Zawiei” – emblemat haftowany na prawym rękawie, przedstawiający stylizowanego orła na tle zielonego drzewa iglastego^[13].

• Mogiła żołnierzy „Garbnika” w przysiółku Długie Łąki w Wielkiej Puszczy^[14].
• Pomnik upamiętniający działalność kompanii, odsłonięty w Wielkiej Puszczy^[14].
• Tablica pamiątkowa na rynku w Żywcu odsłonięta w 2002 r., a dedykowana żołnierzom AK Żywiecczyzny, w tym wymienionemu na tablicy oddziałowi "Garbnik" i jego dowódcom^[15].

• Dziuba A., 2020: Lato 1945 roku w Beskidzie Żywieckim. Oddział partyzancki „Garbnik”. Biuletyn IPN, nr 3 (172) – Honor Polaka, str. 20-31. Wyd. Instytut Pamięci Narodowej.