Pędzlogon

Pędzlogon
	Graphiurus
	Smuts, 1832
	; Pędzlogon zwinny (G. murinus)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	gryzonie
Podrząd	wiewiórkokształtne
Rodzina	popielicowate
Podrodzina	pędzlogony
Rodzaj	pędzlogon
	Typ nomenklatoryczny
	Sciurus ocularis A. Smith, 1829
Synonimy
	Graphidurus: J.F. von Brandt, 1855; Claviglis Jentink, 1888; Gliriscus O. Thomas & Hinton, 1925; Aethoglis G.M. Allen, 1936;
	Graphidurus: J.F. von Brandt, 1855; Claviglis Jentink, 1888; Gliriscus O. Thomas & Hinton, 1925; Aethoglis G.M. Allen, 1936;
Podrodzaje i gatunki
	3 podrodzaje i 15 gatunków – zobacz opis w tekście
	3 podrodzaje i 15 gatunków – zobacz opis w tekście

Pędzlogon^[6] (Graphiurus) – rodzaj ssaków z podrodziny pędzlogonów (Graphiurinae) w obrębie rodziny popielicowatych (Gliridae).

Zasięg występowania

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Afryce^[7]^[8]^[9].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 69–160 mm, długość ogona 54–150 mm, długość ucha 9–25 mm, długość tylnej stopy 14–30 mm; masa ciała 12–104 g^[8]^[10].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1832 roku południowoafrykański zoolog Johannes Smuts w publikacji swojego autorstwa o tytule Rozprawa zoologiczna zawierająca wykaz ssaków z przylądka^[1]. Na gatunek typowy Gatunkiem typowym jest (oznaczenie monotypowe) pędzlogon okularowy (G. ocularis).

Etymologia

Graphiurus (Graphidurus): gr. γραφις graphis, γραφιδος graphidos ‘ołówek’; ουρα oura ‘ogon’^[11].
Claviglis: łac. clava ‘maczuga, pałka’; glis, gliris ‘popielica, koszatka’^[12]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Claviglis crassicaudatus Jentink, 1888.
Gliriscus: łac. glis, gliris ‘popielica, koszatka’^[13]; przyrostek zdrabniający -iscus^[14]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Gliriscus rupicola O. Thomas & Hinton, 1925.
Aethoglis: gr. αηθης aēthēs ‘niezwykły’, od negatywnego przedrostka α- a-; ηθος ēthos ‘zwyczaj, charakter’^[15]; łac. glis, gliris ‘popielica, koszatka’^[13]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Graphiurus nagtglasii Jentink, 1888.

Podział systematyczny

Do rodzaju wyróżnia się następujące gatunki zgrupowane w trzech podrodzajach^[16]^[10]^[7]^[6]:

Podrodzaj	Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa^[6]	Podgatunki^[8]^[7]^[10]	Rozmieszczenie geograficzne^[8]^[7]^[10]	Podstawowe wymiary^[8]^[10]^[b]	Status IUCN^[17]
Aethoglis	Graphiurus nagtglasii	Jentink, 1888	pędzlogon dziuplowy	gatunek monotypowy	Afryka Zachodnia i Środkowa, od południowo-wschodniej Sierra Leone do wschodniego Kamerunu (za wyjątkiem Beninu) i Środkowoafrykańskiej, na południe do Gabonu; południowe granice zasięgu niepewne; zakres wysokości: 0–650 m n.p.m.	DC: 12–15,5 cm DO: 6,2–12,2 cm MC: 79–104 g	LC
Claviglis	Graphiurus crassicaudatus	(Jentink, 1888)	pędzlogon gruboogonowy	gatunek monotypowy	Afryka Zachodnia i Środkowa od Liberii i południowo-zachodniej Gwinei na wschód do południowo-zachodniego Kamerunu (za wyjątkiem Beninu) oraz wyspa Bioko (Gwinea Równikowa); zakres wysokości: 0–600 m n.p.m.	DC: 8,3–9,8 cm DO: 5,5–7 cm MC: 20–29 g	DD
Claviglis	Graphiurus walterverheyeni	Holden & Levine, 2009	pędzlogon tropikalny	gatunek monotypowy	endemit Demokratycznej Republiki Konga: znany od rzeki Lukenie i Wafania, w pobliżu lewego brzegu rzeki Luilaka; granice zasięgu nieznane	DC: około 7,2 cm DO: około 6,4 cm MC: brak danych	DD
Graphiurus	Graphiurus angolensis	de Winton, 1897	pędzlogon angolański	gatunek monotypowy	środkowa i południowo-środkowa Angola oraz północno-zachodnia Zambia; zakres wysokości: 1000–2000 m n.p.m.	DC: 7,9–11,2 cm DO: 7–9,6 cm MC: brak danych	DD
Graphiurus	Graphiurus christyi	Dollman, 1914	pędzlogon kongijski	gatunek monotypowy	północno-wschodnia Demokratyczna Republika Konga (na północ i wschód od rzek Kongo i Lualaba) oraz 1 miejsce w południowo-zachodnim Kamerunie (Lolodorf); zakres wysokości: 400–1000 m n.p.m.	DC: 8,6–10,7 cm DO: 7,3–9,5 cm MC: brak danych	LC
Graphiurus	Graphiurus johnstoni	(O. Thomas, 1898)	pędzlogon sawannowy	gatunek monotypowy	endemit Malawi: południe kraju, ale granice zasięgu nieznane; zakres wysokości: do 1500 m n.p.m.	DC: 6,9–8,4 cm DO: 6,5–7,5 cm MC: brak danych	DD
Graphiurus	Graphiurus kelleni	(Reuvens, 1890)	pędzlogon oliwkowogrzbiety	gatunek monotypowy	rozproszone populacje w Senegalu, Gambii i Gwinei Bissau na wschód do południowo-wschodniego Sudanu, Sudanu Południowego i Somalii, na południe do południowej Angoli i południowo-zachodniego Zimbabwe; być Południowa Afryka; zakres wysokości: 0–1525 m n.p.m.	DC: 7,5–9,2 cm DO: 5,4–8,1 cm MC: brak danych	LC
Graphiurus	Graphiurus lorraineus	Dollman, 1910	pędzlogon nizinny	gatunek monotypowy	Afryka Zachodnia i Środkowa od południowej Gwinei i Sierra Leone do Ghany i od południowo-wschodniej Nigerii (na wschód od rzeki Niger) na wschód do wschodniej Demokratycznej Republiki Konga, na południe do północno-wschodniej Angoli i północno-środkowej Zambii oraz wyspa Bioko (Gwinea Równikowa); zakres wysokości: 0–2600 m n.p.m.	DC: 7,2–9,3 cm DO: 5,4–7,4 cm MC: 12–24 g	LC
Graphiurus	Graphiurus microtis	(Noack, 1887)	pędzlogon małouchy	gatunek monotypowy	Czarna Afryka w północnym Kamerunie, południowo-zachodnim Czadzie, zachodnim i wschodnim Sudanie, Erytrei i środkowej Etiopii, na południe przez Afrykę Wschodnią do wschodniej Angoli, północno-wschodniej Namibii, północnej Południowej Afryki i Eswatini; zakres wysokości: 0–1400 m n.p.m.	DC: 7,5–11,5 cm DO: 6,2–8,6 cm MC: 17,6–42 g	LC
Graphiurus	Graphiurus monardi	(St. Leger, 1936)	pędzlogon sekretny	gatunek monotypowy	Afryka Środkowa we wschodniej Angoli, południowo-zachodniej Demokratycznej Republiki Konga i północno-zachodniej Zambii; zakres wysokości: 975–1300 m n.p.m.	DC: około 16 cm DO: około 13 cm MC: brak danych	DD
Graphiurus	Graphiurus murinus	(A.G. Desmarest, 1822)	pędzlogon zwinny	gatunek monotypowy	Afryka Wschodnia i Południowa w rozproszonych populacjach w Etiopii, Kenii, Ugandzie, Rwandzie, Burundi, Tanzanii, Malawi, Zambii, Zimbabwe, Mozambiku, Południowej Afryce, Eswatini i Lesotho; zakres wysokości: 0–4100 m n.p.m.	DC: 8,7–11,7 cm DO: 7,2–8,9 cm MC: 24–34 g	LC
Graphiurus	Graphiurus ocularis	(A. Smith, 1829)	pędzlogon okularowy	gatunek monotypowy	endemit Południowej Afryki: Prowincje Przylądkowa Północna, Zachodnia i Wschodnia; zakres wysokości: 0–1585 m n.p.m.	DC: 11,7–14,5 cm DO: 10,3–15 cm MC: 72–85 g	LC
Graphiurus	Graphiurus platyops	O. Thomas, 1897	pędzlogon skalny	gatunek monotypowy	południowo-wschodnia Afryka w północno-wschodniej i południowej Zambii, południowym Malawi, Zimbabwe, zachodnio-środkowym Mozambiku, wschodniej Botswanie, północno-wschodniej Południowej Afryce i Eswatini	DC: 9,5–12,2 cm DO: 6,5–9,8 cm MC: 30–53 g	LC
Graphiurus	Graphiurus rupicola	(O. Thomas & Hinton, 1925)	pędzlogon stokowy	gatunek monotypowy	południowo-zachodnia Afryka w zachodnio-środkowej Angoli, środkowej Namibii i północno-zachodniej Południowej Afryce (północno-zachodnia Prowincja Przylądkowa Północna); zakres wysokości: 400–1650 m n.p.m.	DC: 10,5–11,9 cm DO: 9,6–11,8 cm MC: brak danych	LC
Graphiurus	Graphiurus surdus	Dollman, 1912	pędzlogon skryty	gatunek monotypowy	Afryka Środkowa w południowym Kamerunie, Gwinei Równikowej, północnym Gabonie i północno-wschodniej i południowo-środkowej Demokratycznej Republice Konga (Masako i Inkong); granice zasięgu nieznane; zakres wysokości: – m n.p.m.	DC: 8,7–11 cm DO: 6,5–8,2 cm MC: 18–34 g	LC

Kategorie IUCN: LC – gatunek najmniejszej troski, DD – gatunki o nieokreślonym stopniu zagrożenia.

Uwagi

↑ Nieuzasadniona poprawka Graphiurus Smuts, 1832.
↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

1 2 J. Smuts: Dissertatio zoologica, enumerationem mammalium capensium continens: tribus tabulis adjunctis. Leidae: Apud J.C. Cyfveer, 1832, s. 32–33. (łac.).
↑ J.F. von Brandt. Beiträge zur nähern Kenntniss der Säugethiere Russland’s. 5. Abhandlung: Unlersuchungen uber die craniologischen Entwickelungsstufen und die davon herzuleiteten Yerwandtschaften und Classificationen der Nager der Jetztzeit, mit besonderer Beziehung auf die Gattung Castor. 2. Theil: Craniologische Charakteristik der einzeluen Nagergruppen. „Mémoires de l’Académie impériale des sciences de St.-Pétersbourg”. 6^e série. Seconde partie. Sciences naturelles. 7 (2), s. 300, 1855. (niem.).
↑ F.A. Jentink. Zoological researches in Liberia. A list of mammals, collected by J. Büttikofer, C.F. Sala and F.X. Stampfli, with biological observations. „Notes from the Leyden Museum”. 10, s. 41, 1888. (ang.).
↑ O. Thomas & H.E. Hinton. On Mammals collected in 1923 by Captain. G. C. Shortridge during the Percy Sladen and Kaffrarian Museum Expedition to South‐West Africa. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1925, s. 232, 1925. DOI: 10.1111/j.1096-3642.1925.tb03348.x. (ang.).
↑ G.M. Allen. A New Genus and a New Subspecies of African Dormouse. „Journal of Mammalogy”. 17 (2), s. 292, 1936. DOI: 10.1093/jmammal/17.3.292-a. (ang.).
1 2 3 Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 214. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
1 2 3 4 C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 628. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
1 2 3 4 5 M.E. Holden-Musser, R. Juškaitis & G. Musser: Family Gliridae (Dormice). W: D.E. Wilson, T.E. Lacher, Jr & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 867–877. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Graphiurus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-12-29].
1 2 3 4 5 Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 402. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 300.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 191.
1 2 Jaeger 1959 ↓, s. 110.
↑ Jaeger 1959 ↓, s. 130.
↑ Jaeger 1959 ↓, s. 9.
↑ C.J. Burgin, J.S. Zijlstra, M.A. Becker, H. Handika, J.M. Alston, J. Widness, S. Liphardt, D.G. Huckaby & N.S. Upham: The ASM Mammal Diversity Database. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 2.1) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2025-05-05]. (ang.).
↑ Taxonomy: Graphiurus – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2025-05-05]. (ang.).

Bibliografia

T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).

E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 3 (Revised second printing). Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 1–316. (ang.).

[2] Nieuzasadniona poprawka Graphiurus Smuts, 1832.

[18] DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

[Smuts-1] 1 2 J. Smuts: Dissertatio zoologica, enumerationem mammalium capensium continens: tribus tabulis adjunctis. Leidae: Apud J.C. Cyfveer, 1832, s. 32–33. (łac.).

[bra-3] J.F. von Brandt. Beiträge zur nähern Kenntniss der Säugethiere Russland’s. 5. Abhandlung: Unlersuchungen uber die craniologischen Entwickelungsstufen und die davon herzuleiteten Yerwandtschaften und Classificationen der Nager der Jetztzeit, mit besonderer Beziehung auf die Gattung Castor. 2. Theil: Craniologische Charakteristik der einzeluen Nagergruppen. „Mémoires de l’Académie impériale des sciences de St.-Pétersbourg”. 6^e série. Seconde partie. Sciences naturelles. 7 (2), s. 300, 1855. (niem.).

[Jentink-4] F.A. Jentink. Zoological researches in Liberia. A list of mammals, collected by J. Büttikofer, C.F. Sala and F.X. Stampfli, with biological observations. „Notes from the Leyden Museum”. 10, s. 41, 1888. (ang.).

[Thomas&Hinton-5] O. Thomas & H.E. Hinton. On Mammals collected in 1923 by Captain. G. C. Shortridge during the Percy Sladen and Kaffrarian Museum Expedition to South‐West Africa. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1925, s. 232, 1925. DOI: 10.1111/j.1096-3642.1925.tb03348.x. (ang.).

[Allen-6] G.M. Allen. A New Genus and a New Subspecies of African Dormouse. „Journal of Mammalogy”. 17 (2), s. 292, 1936. DOI: 10.1093/jmammal/17.3.292-a. (ang.).

[Cichocki&inni-7] 1 2 3 Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 214. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-8] 1 2 3 4 C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 628. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Holden-Musser&inni-9] 1 2 3 4 5 M.E. Holden-Musser, R. Juškaitis & G. Musser: Family Gliridae (Dormice). W: D.E. Wilson, T.E. Lacher, Jr & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 867–877. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).

[Wilson&Reeder-10] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Graphiurus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-12-29].

[amw-11] 1 2 3 4 5 Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 402. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655456_300]-12] Palmer 1904 ↓, s. 300.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655347_191]-13] Palmer 1904 ↓, s. 191.

[CITEREFJaeger1959[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=wu.89043220607&seq=150_110]-14] 1 2 Jaeger 1959 ↓, s. 110.

[CITEREFJaeger1959[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=wu.89043220607&seq=170_130]-15] Jaeger 1959 ↓, s. 130.

[CITEREFJaeger1959[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=wu.89043220607&seq=49_9]-16] Jaeger 1959 ↓, s. 9.

[mdd-17] C.J. Burgin, J.S. Zijlstra, M.A. Becker, H. Handika, J.M. Alston, J. Widness, S. Liphardt, D.G. Huckaby & N.S. Upham: The ASM Mammal Diversity Database. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 2.1) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2025-05-05]. (ang.).

[19] Taxonomy: Graphiurus – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2025-05-05]. (ang.).

[1]

[a]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[b]

[17]