Pacyfikacja Rudki
_(2).jpg) Pomnik masakry i teren spalonej wsi | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejsce | |
| Data |
19 kwietnia 1944 |
| Godzina |
poranna |
| Liczba zabitych |
65 |
| Typ ataku |
masowy mord |
| Sprawca | |
Położenie na mapie Okupowanej Polski w latach 1941-1944 _location_map.svg.png) | |
 50°14′45,6202″N 23°17′10,9669″E/50,246006 23,286380 | |
Pacyfikacja Rudki – pacyfikacja wsi Rudka (obecnie w granicach Chotyluba) w powiecie lubaczowskim dokonana przez Ukraińską Powstańczą Armię 19 kwietnia 1944. Była jednym z elementów czystki etnicznej prowadzonej przez OUN-UPA na terenach Małopolski Wschodniej[1].
Geneza
_plan_Rudki.jpg)
Przed II wojną światową Rudka była wsią praktycznie całkowicie polską (w 1921 na 440 mieszkańców było 435 Polaków i pięciu Żydów). Stosunki z ludnością zamieszkującą okoliczne miejscowości były poprawne, niezależnie od składu narodowościowego. Gdy jesienią 1943 stosunki z Ukraińcami na terenie powiatu lubaczowskiego i całej Małopolski Wschodniej uległy pogorszeniu, Rudka stanowiła dla nacjonalistów ukraińskich bardzo poważny problem. Zamieszkiwała tu tylko jedna rodzina ukraińska (Stefaniszynowie), współpracująca z Organizacją Ukraińskich Nacjonalistów[2].
30 listopada 1943 bojownicy UNS z Gorajca zabili we wsi Antoniego Szczygła z Armii Krajowej, a 22 grudnia 1943 Ukraińcy z Nowego Sioła uprowadzili i zamordowali 18-letniego Marcina Mazurkiewicza. W odpowiedzi na to powstała miejscowa samoobrona podlegająca placówce AK w Cieszanowie i prowadząca warty we wsi. Do kwietnia 1944 liczyła ona siedmiu mężczyzn[2].
Przebieg
_(5).jpg)
Zbrodni dokonała sotnia UPA pod dowództwem Iwana Szpontaka „Zaliźniaka” (była to pierwsza akcja tej grupy[2]). W godzinach rannych 19 kwietnia 1944 (po zejściu warty do domu) od strony Chotyluba nadjechała kolumna furmanek z Ukraińcami ubranymi w mundury niemieckie. Byli to dezerterzy z posterunku ukraińskiej policji w Rawie Ruskiej oraz 14. Dywizji Grenadierów SS, jak również członkowie UNS z Gorajca, Nowego Sioła, Starego Lublińca, Nowego Lublińca, Łówczy i Podemszczyzny[2]. Sołtysowi Bazylemu Kalinowskiemu nakazali oni zbiórkę mieszkańców w szkole. Polacy, którzy spodziewali się możliwej rzezi (nieporadny niemiecki najeźdźców), zaczęli uciekać w kierunku lasu. W tej sytuacji Ukraińcy otworzyli ogień do zbiegów we wsi i poza nią. Ludzi ukrywających się w piwnicach zabijali granatami (część udusiła się dymem lub spłonęła żywcem[2]). Spalili też gospodarstwa. W wyniku zbrodni zginęło 65 (lub 56[3]) Polaków, w tym kobiety i dzieci. Część ludzi ocalała w kościele w Nowym Bruśnie (Ukraińcy spalili tu jedynie plebanię[2]). Częściowo zginęły osoby, które schroniły się w jarze nieopodal przysiółka Wola (zabito mężczyzn powyżej 16 lat, a reszcie nakazano wynosić się "za San")[2]. Ofiary zostały pochowane na cmentarzu w Nowym Bruśnie (mogiłę zdobi stosowny pomnik z tablicą pamiątkową[4]). Po zakończeniu II wojny światowej Rudka nie została nigdy odbudowana[1].
Skutki i upamiętnienie
Pacyfikacja wsi i innych osad w okolicy wywarła mocne wrażenie na zamieszkałej tutaj ludności polskiej. Mieszkańcy mniejszych miejscowości porzucali gospodarstwa i uciekali do Cieszanowa, Lubaczowa, a nawet poza San, na obszary powiatu jarosławskiego[3].
W miejscu wsi posadowiono pomnik z krzyżem i tablicą upamiętniającą nazwiska zamordowanych. Pierwotnie miał on formę głazu wapiennego z napisem: Ta ziemia jest uświęcona krwią niewinnie pomordowanych mieszkańców wsi Rudka przez bandy UPA. W tragiczną noc 19 IV 1944 roku straciło życie 62 mieszkańców, a wieś została spalona[5].
Przypisy
- 1 2 IPN, Pomnik na mogile zbiorowej mieszkańców wsi Rudka wyremontowany [online] [dostęp 2025-05-17].
- 1 2 3 4 5 6 7 Tomasz Róg, Rudka. Zarys dziejów wsi nieistniejącej, [w:] IPN. Oddział w Rzeszowie, Uroczystości upamiętniające 70. rocznicę pacyfikacji wsi Rudka przez ukraińskich nacjonalistów – miejsce nieistniejącej wsi Rudka obok pomnika pomordowanych przez UPA (k. Nowego Brusna), 11 maja 2014, 2014, s. 1-2.
- 1 2 Łukasz Podolak, POCZĄTKI ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ W POWIECIE LUBACZOWSKIM PO ZAKOŃCZENIU DZIAŁAŃ WOJENNYCH (LIPIEC 1944 – STYCZEŃ 1945), „Rocznik Przemyski”, 58 (1), 2022, s. 131.
- ↑ Instytut Pamięci Narodowej. Oddział w Rzeszowie, Obchody 78. rocznicy pacyfikacji wsi Rudka przez nacjonalistów ukraińskich – Nowe Bruśno, 24 kwietnia 2022 [online] [dostęp 2025-05-17] [zarchiwizowane z adresu 2022-04-25].
- ↑ Amiklar Kosiński, Przesiedleńcy ze wschodnich obszarów II Rzeczypospolitej po II wojnie światowej w relacji podróżnika rowerowego, „Zeszyty Wiejskie”, XXV, 2019, s. 159.