Pancernik (ssaki)

Pancernik
Dasypus
Linnaeus, 1758[1]
Ilustracja
Pancernik dziewięciopaskowy (D. novemcinctus)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Rząd

pancernikowce

Rodzina

pancernikowate

Rodzaj

pancernik

Typ nomenklatoryczny

Dasypus novemcinctus Linnaeus, 1758

Podrodzaje i gatunki

3 podrodzaje i 15 gatunków (w tym 4 wymarłe) – zobacz opis w tekście

Pancernik[24] (Dasypus) – rodzaj ssaków z rodziny pancernikowatych (Dasypodidae).

Roizmieszczenie geograficzne

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Ameryce[25][26].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 240–580 mm, długość ogona 120–480 mm, długość ucha 22–57 mm, długość tylnej stopy 45–135 mm; masa ciała 1–10,5 kg[27][28].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz w 10. wydaniu Systema Naturae publikacji swojego autorstwa poświeconej systematyce zwierząt i roślin[1]. Linnaeus wymienił kilka gatunków – Dasypus novemcinctus, D. septemcinctus, D. sexcinctus, D. Unicinctus i D. tricinctus – z których gatunkiem typowym jest (Linneuszowska tautonimia) D. novemcinctus (pancernik dziewięciopaskowy).

Etymologia

  • Dasypus (Dasipus): gr. δασυπους dasupous ‘włochato-nogi’, od δασυς dasus ‘włochaty, kudłaty’; πους pous, ποδος podos ‘stopa’[29].
  • Cataphractus: καταφρακτος kataphraktos ‘schowany, zamknięty’, od κατα kata ‘naprzeciw’; φρακτος phraktos ‘chroniony, zabezpieczony’, od φρασσω phrassō ‘wzmocnić’[30]. Gatunek typowy: Dasypus novemcinctus Linnaeus, 1758.
  • Tatu (Tatus, Tatua): fr. tatou, hiszp. tato, port. tatu ‘pancernik’ (rodzime nazwy pancernika w Paragwaju i innych częściach Ameryki Południowej)[31]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Dasypus novemcinctus Linnaeus, 1758.
  • Loricatus: łac. loricatus „opancerzony”, od lorica ‘pancerz, metalowy napierśnik’, od lorum, lori ‘rzemień’[32]. Gatunek typowy: Loricatus niger Desmarest, 1803 (= Dasypus novemcinctus Linnaeus, 1758).
  • Tatusia: fr. tatusie ‘pancernik’, od tatu (fr. tatou, hiszp. tato, port. tatu ‘pancernik’ (rodzime nazwy pancernika w Paragwaju i innych częściach Ameryki Południowej))[31]. Gatunek typowy: Lesson wymienił kilka gatunków – Tatusia apar Lesson, 1827 (= Loricatus matacus Desmarest, 1804), Tatusia peba Lesson, 1827 (= Dasypus novemcinctus Linnaeus, 1758), Loricatus hybridus[g] Desmarest, 1804, Loricatus tatouay Desmarest, 1804, Tatusia minuta Lesson, 1827 (= Loricatus pichiy Desmarest, 1804), Loricatus villosus Desmarest, 1804 i Tatusia quadricincta Lesson, 1827 (= Dasypus tricinctus Linnaeus, 1758) – z których gatunkiem typowym jest (późniejsze oznaczenie)[33] Dasypus peba Desmarest, 1822 (= Dasypus novemcinctus Linnaeus, 1758).
  • Cachicamus (Cachicama): fr. cachicame ‘pancernik dziewięciopaskowy’, od rodzimej nazwy cachicamo ludów znad Orinoko dla pancernika, zaadaptowanej przez Buffona w 1763 roku[34]. Gatunek typowy: McMurtrie wymienił dwa gatunki – Dasypus novemcinctus Linnaeus, 1758 i Dasypus septemcinctus Linnaeus, 1758 – z których gatunkiem typowym jest (późniejsze oznaczenie)[33] Dasypus novemcinctus Linnaeus, 1758.
  • Zonoplites: gr. ζωνη zōnē ‘pas’; ὁπλιτης hoplitēs ‘ciężkozbrojny, uzbrojony, hoplita’[35]. Gatunek typowy: nie wyzanczony.
  • Praopus: gr. πραος praos ‘miękki, delikatny’; πους pous, ποδος podos ‘stopa’[36]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Dasypus longicaudus Wied-Neuwied, 1826 (= Dasypus novemcinctus Linnaeus, 1758).
  • Cryptophractus: gr. κρυπτος kruptos ‘ukryty’; φρακτος phraktos ‘chroniony, zabezpieczony’, od φρασσω phrassō ‘wzmocnić’[37]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Cryptophractus pilosus Fitzinger, 1856.
  • Hyperoambon: gr. ὑπεωρα hupeōra ‘podniebienie’; αμβων ambōn ‘krawędź, brzeg’[38]. Gatunek typowy: Peters wymienił dwa gatunki – Dasypus pentadactylus W.C.H. Peters, 1865 (= Dasypus kappleri Krauss, 1862) i Dasypus peba Desmarest, 1822 (= Dasypus novemcinctus Linnaeus, 1758) – z których gatunkiem typowym jest (późniejsze oznaczenie)[39] Dasypus pentadactylus Peters, 1864 (= Dasypus kappleri Krauss, 1862).
  • Muletia (Mulletia, Mulietia): fr. mulet ‘muł’, od nazwy zwyczajowej „Tatou mulet” która nawiązuje do uszu pancernika pampasowego, które jednak nie są większe niż u niektórych innych gatunków pancerników[40]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Dasypus septemcinctus:[h] J.E. Gray, 1874 (= Loricatus hybridus[g] Desmarest, 1804).
  • Mamtatusiusus: modyfikacja zaproponowana przez meksykańskiego przyrodnika Alfonso Luisa Herrerę w 1899 roku polegająca na dodaniu do nazwy rodzaju przedrostka Mam (od Mammalia)[41].

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki zgrupowane w trzech podrodzajach[42][28][25][24]:

Podrodzaj Grafika Gatunek Autor i rok opisu Nazwa zwyczajowa[24] Podgatunki[27][25][28][43] Rozmieszczenie geograficzne[27][25][28][43] Podstawowe wymiary[27][28][43][i] Status
IUCN[44]
Hyperoambon
Dasypus beniensis Lönnberg, 1942 gatunek monotypowy niziny Amazonii, na południe od rzeki Amazonka (Brazylia, północno-wschodnie Peru i północna Boliwia) DC: 55–56 cm
DO: 35–40 cm
MC: około kg		  NE 
Hyperoambon
Dasypus pastasae O. Thomas, 1901 gatunek monotypowy wschodnie Andy (Kolumbia, Ekwador i Peru), Wenezuela (na południe od rzeki Orinoko) oraz zachodnia Nizina Amazonki (Brazylia, północno-zachodnia Boliwia, na północ od rzeki Madre de Dios) DC: 48–58 cm
DO: 37–48 cm
MC: 5,9–9,8 kg		  NE 
Hyperoambon
Dasypus kappleri Krauss, 1862 pancernik większy gatunek monotypowy Wyżyna Gujańska (wschodnia Wenezula, region Gujana i północno-wschidnia Brazylia) DC: 50–90 cm
DO: 30–43 cm
MC: 4–15 kg		  LC 
Muletia
Dasypus septemcinctus Linnaeus, 1758 pancernik siedmiopaskowy 3 podgatunki od dolnej części Niziny Amazonki na południe do stanu Rio Grande do Sul (Brazylia) i Urugwaju, na zachód do Gran Chaco (wschodnia Boliwia, Paragwaj i północna Argentyna) DC: 24–31 cm
DO: 12–17 cm
MC: 1–1,5 kg		  LC 
Dasypus
Dasypus pilosus (Fitzinger, 1856) pancernik włochaty gatunek monotypowy endemit Peru: wschodnie zbocza Andów (region Amazonas do regionu Junín, być może region Cajamarca); zakres wysokości: 2000–3500 m n.p.m. DC: 32–44 cm
DO: 24–31 cm
MC: 1–1,5 kg		  DD 
Dasypus
Dasypus sabanicola Mondolfi, 1968 pancernik nizinny gatunek monotypowy llanos w Kolumbii i Wenezueli; zakres wysokości: 25–500 m n.p.m. DC: 25–31 cm
DO: 17–21 cm
MC: 1–2 kg		  NT 
Dasypus
Dasypus mazzai Yepes, 1933 pancernik reliktowy gatunek monotypowy endemit Argentyny: znany tylko z prowincji Jujuy i Salta; zakres wysokości: 440–1800 m n.p.m. DC: około 31 cm
DO: 18–23 cm
MC: 2–2,5 kg		  NE 
Dasypus
Dasypus novemcinctus Linnaeus, 1758 pancernik dziewięciopaskowy gatunek monotypowy od wschodnich zboczy Andów w Ekwadorze, Kolumbii i Wenezueli do Brazylii, Peru, Boliwii, Paragwaju, Urugwaju i północnej Argentyny; zakres wysokości: poniżej 3000 m n.p.m. DC: 28,5–50 cm
DO: 11,5–45 cm
MC: 1,5–6,5 kg		  LC 
Dasypus
Dasypus mexicanus W.C.H. Peters, 1865 gatunek monotypowy od środkowo-wschodnich Stanów Zjednoczonych przez Amerykę Środkową do Kostaryki DC: 38–45 cm
DO: 30,5–43 cm
MC: brak danych		  NE 
Dasypus
Dasypus fenestratus W.C.H. Peters, 1865 gatunek monotypowy od Kostaryki, przez Panamę (w tym wyspa Barro Colorado) do zachodnich zboczy Andów w Ekwadorze, Kolumbii i Wenezueli DC: około 38 cm
DO: 26,2–55 cm
MC: 2,2–4,2 kg		  NE 
Dasypus Dasypus guianensis Barthe, Feijó, de Thoisy, Catzeflis, Billet, Hautier & Delsuc, 2024 gatunek monotypowy Wyżyna Gujańska na północ do dolnego biegu rzeki Amazonka i na wschód od rzeki Rio Negro (północna Brazylia) do regionu Gujana, na wschód od rzeki Orinoko w Wenezueli DC: 45–58 cm
DO: 34–46 cm
MC: 5,6–6,5 kg		  NE 

Kategorie IUCN:  LC  – gatunek najmniejszej troski,  NT  – gatunek bliski zagrożenia,  DD  – gatunki o nieokreślonym stopniu zagrożenia;  NE  – gatunki niepoddane jeszcze ocenie.

Opisano również gatunki wymarłe:

Uwagi

  1. ↑ Nazwa nieważna, odrzucona decyzją ICZN[3].
  2. ↑ Nazwa nieważna, odrzucona decyzją ICZN[5].
  3. 1 2 Niepoprawna późniejsza pisownia Tatu Blumenbach, 1779.
  4. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Dasypus Linnaeus, 1758.
  5. ↑ Wariant pisowni Cachicamus McMurtrie, 1831.
  6. 1 2 Niepoprawna późniejsza pisownia Muletia J.E. Gray, 1874.
  7. 1 2 Podgatunek D. septemcinctus.
  8. ↑ Nie Dasypus septemcinctus Linnaeus, 1758.
  9. ↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

  1. 1 2 C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 50. (łac.).
  2. ↑ J.L. Gronovius: Zoophilacium Gronovianum: exhibens animalia quadrupeda, amphibia, pisces, insecta, vermes, mollusca, testacea, et zoophyta. Cz. 1. Lugduni Batavorum: Apud Theodorum Haak et Socium et Samuelem et Johannem Luchtmans, 1763, s. 2. (łac.).
  3. ↑ Opinion 660. Suppression under the plenary powers of seven specific names of turtles (Reptilia, testudines). „The Bulletin of zoological nomenclature”. 20 (3), s. 187–190, 1963. (ang.).
  4. ↑ P. Fermin: Description générale, historique, géographique et physique de la colonie de Surinam, contenant ce qu’il y a de plus curieux & de plus remarquable, touchant sa situation, ses rivieres, ses forteresses; son gouvernement & sa police; avec les moeurs & les usages des habitants naturels du paı̈s, & des Européens qui y sont établis; ainsi que des eclaircissements sur l'oeconomie générale des esclaves negres, sur les plantations & leurs produits, les arbres fruitiers, les plantes médécinales, & toutes les diverses especes d'animaux qu'on y trouve, &c. Amsterdam: E. van Harrevelt, 1769, s. 110. (fr.).
  5. ↑ F. Hemming. Opinion 258. Rejection for nomenclatorial Purposes of the work by Frisch (J. L.) published in 1775 under the title Das Natur-system der Vierfüssigen Thiere. „Opinions and declarations rendered by the International Commission on Zoological Nomenclature”. 5, s. 55–72, 1954. (ang.).
  6. ↑ J.L. Frisch: Das Natur-System der Vierfüßigen Thiere. Glogau: Christian Friedrich Günther, 1775, s. tabela. (niem.).
  7. ↑ J.F. Blumenbach: Handbuch der Naturgeschichte: mit Kupfern. T. 1. Göttingen: Johann Christian Dieterich, 1779, s. 74. (niem.).
  8. ↑ G.C.C. Storr: Prodromus Methodi Mammalium. Tubingae: Litteris Reissianis, 1780, s. 40. (łac.).
  9. ↑ Tableau méthodique des mammifères. W: A.G. Desmarest: Nouveau dictionnaire d’histoire naturelle appliquée aux arts: principalement à l’agriculture et à l’économie rurale et domestique. T. 24. Paris: Chez Deterville, 1804, s. 28. (fr.).
  10. ↑ I. von Olfers: Bemerkungen zu Illiger’s Überblick der Säugeth-iere nach ihrer Vertheilung über die Welttheile, rücksichtlich der Südamericanischen Arten (Species). W: W.L. von Eschwege: Journal von Brasilien oder vermischte Nachrichten aus Brasilien, auf wissenschaftlichen Reisen gesammelt. Cz. 2. Weimar: Herzoglich Sächsisch Privilegirtes Landes-Industrie-Comptoir, 1818, s. 220. (niem.).
  11. ↑ J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 305, 1821. (ang.).
  12. ↑ R.-P. Lesson: Manuel de mammalogie, ou histoire naturelle des mammiferes. Paris: J. B. Bailliere, 1827, s. 310. (ang.).
  13. ↑ H. McMurtrie: Class I. Mammalia. W: G. Cuvier: The animal kingdom arranged in conformity with its organization. Wyd. 2. Cz. 1. New York: G. & C. & H. Carvil, 1831, s. 163. (ang.).
  14. ↑ C.W.L. Gloger: Gemeinnütziges Hand- und Hilfsbuch der Naturgeschichte. Für gebildete Leser aller Stände, besonders für die reifere Jugend und ihre Lehrer. Breslau: A. Schulz, 1842, s. 114. (niem.).
  15. ↑ P. Gervais: Mammifères. W: F. de Castelnau: Animaux nouveaux ou rares recueillis pendant l’expédition dans les parties centrales de l’Amérique du Sud, de Rio de Janeiro a Lima, et de Lima au Para; exécutée par ordre du gouvernement français pendant les années 1843 a 1847, sous la direction du comte Francis de Castelnau. Paris: P. Bertrand, 1855, s. 113. (fr.).
  16. ↑ H. Burmeister: Systematische Uebersicht der Thiere Brasiliens: welche während einer Reise durch die Provinzen von Rio de Janeiro und Minas geraës gesammlt oder beobachtet Wurden. T. 1. Berlin: G. Reimer, 1854, s. 295. (niem.).
  17. ↑ G. von Frauenfeld: III. Zoologie. W: Tageblatt der 32 Versammlung deutscher Naturforscher und Aerzte in Wien im Jahre 1856. Wien: 1856, s. 123. (niem.).
  18. ↑ W.C.H. Peters. Mittheilung über neue Arten der Säugethiergattungen Geomys, Haplodon und Dasypus. „Monatsberichte der Königlichen Preussische Akademie des Wissenschaften zu Berlin”. Aus dem Jahre 1864, s. 180, 1865. (niem.).
  19. ↑ J.E. Gray. On the Short-tailed Armadillo (Muletia septemcincta). „Proceedings of the Zoological Society of London”. For the year 1874, s. 246, 1874. (ang.).
  20. ↑ A.L. Herrera: Sinonimia vulgar y cientifica de los principales vertebrados mexicanos. Mexico: Officina Tipografica de la Secretan’a de Foment, 1899, s. 5. (hiszp.).
  21. ↑ W. Robinson & M.W. Lyon. An annotated list of mammals collected in the vicinity of La Guaira, Venezuela. „Proceedings of the United States National Museum”. 24 (1246), s. 161, 1901. (ang.).
  22. ↑ J. Yepes. Los „Edentata” Argentinos. Sistemética y distribución. Trabajo final. „Revista de la Universidad de Buenos Aires”. 2 série. 5 (1), s. 506, 1928. (hiszp.).
  23. ↑ R.V. Talmage & G.D. Buchanan. The armadillo (Dasypus novemcinctus). A review of its natural history, ecology, anatomy and reproductive physiology. „Rice Institute Pamphlet”. 41 (2), s. 80, 1954. (ang.).
  24. 1 2 3 Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 24. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  25. 1 2 3 4 C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 120–122. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  26. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Dasypus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-10-30].
  27. 1 2 3 4 C. McDonough & J. Loughry: Family Dasypodidae (Long-nosed Armadillos). W: R.A. Mittermeier & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 8: Insectivores, Sloths and Colugos. Barcelona: Lynx Edicions, 2018, s. 44–47. ISBN 978-84-16728-08-4. (ang.).
  28. 1 2 3 4 5 Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 79. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  29. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 217.
  30. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 163.
  31. 1 2 Palmer 1904 ↓, s. 664.
  32. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 384.
  33. 1 2 R.M. Wetzel, A.L. Gardner, K.H. Redford & J.F. Eisenberg: Order Cingulata Illiger, 1811. W: A.L. Gardner (red.): Mammals of South America. Cz. 1: Marsupials, Xenarthrans, Shrews, and Bats. Chicago: University of Chicago Press, 2005, s. 130. ISBN 978-0-226-28240-4. (ang.).
  34. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 149.
  35. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 716.
  36. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 560.
  37. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 205.
  38. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 340.
  39. ↑ R.M. Wetzel & E. Mondolfi: The subgenera and species of long-nosed armadillos, genus Dasypus. W: J.F. Eisenberg (red.): Vertebrate Ecology in the Northern Neotropics. Washington D.C.: Smithsonian Institution Press, 1979, s. 56. ISBN 0-87474-410-5. (ang.).
  40. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 434.
  41. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 25.
  42. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: The Mammal Diversity Database. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 2.0) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2025-03-12]. (ang.).
  43. 1 2 3 M. Barthe, L. Rancilhac, M.C. Arteaga, A. Feijó, M.-K. Tilak, F. Justy, W.J. Loughry, C.M. McDonough, B. de Thoisy, F.M. Catzeflis, G. Billet, L. Hautier, N. Benoit & F. Delsuc. Exon Capture Museomics Deciphers the Nine-Banded Armadillo Species Complex and Identifies a New Species Endemic to the Guiana Shield. „Systematic Biology”. W druku, s. syae027, 2024. DOI: 10.1093/sysbio/syae027. (ang.).
  44. ↑ Taxonomy: Dasypus – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2025-03-07]. (ang.).
  45. ↑ G.G. Simpson. Pleistocene mammalian fauna of the Seminole Field, Pinellas County, Florida. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 56 (8), s. 579, 1929. (ang.).
  46. ↑ Rovereto. Los Estratos Araucanos y sus fósiles. „Anales del Museo Nacional de Historia Natural de Buenos Aires”. 25, s. 156, 1914. (hiszp.).
  47. ↑ F. Ameghino. Caracteres diagnósticos de cincuenta especies nuevas de mamíferos fósiles argentinos. „Revista argentina de historia natural”. 1, s. 162, 1891. (hiszp.).
  48. ↑ P.W. Lund. Coup-d’œil sur les espèces éteintes de Mammifères du Brésil; extrait de quelques mémoires présentés à l’Académie royale des Sciences de Copenhague. „Annales des Sciences Naturelles, Zoologie”. Secondé serie. 11, s. 216, 1839. (fr.).

Bibliografia

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.