Paul Speratus

Paulus Speratus
Paul Hoffer
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

13 grudnia 1484
Röhlingen

Data i miejsce śmierci

12 sierpnia 1551
Marienwerder

Miejsce pochówku

Konkatedra św. Jana Ewangelisty w Kwidzynie

biskup pomezański
Okres sprawowania

1530-1551

Wyznanie

luteranizm

Kościół

katolicki
luterański

Inkardynacja

diecezja augsburska (Kościół katolicki)

Ordynacja

1506/1508

Nominacja biskupia

1530 (luteranizm)

Paul Speratus (Paweł Speratus, ur. 13 grudnia 1484 w Röhlingen, zm. 12 sierpnia 1551 w Kwidzynie (Marienwerder)) – niemiecki teolog luterański, protestancki zwierzchnik diecezji pomezańskiej, twórca hymnów kościelnych (chorałów luterańskich), czołowy działacz reformacji w Prusach Książęcych.

Biografia

Strona starodruku z nutami i słowami po niemiecku
Strona z zapisem hymnu kościelnego Es ist das heyl vns kommen her (1524)

Pochodził ze Szwabii. Prawdopodobnie urodził się w Rötlen (Röhlingen), stanowiącym obecnie część miasta Ellwangen (Jagst), ponieważ podpisywał się za pomocą określeń a Rutilis, von Rötlen lub Elephangius (czyli z Ellwangen). Być może jego ojciec był zarządcą majątku probostwa w Ellwangen w diecezji augsburskiej, do którego to probostwa należała wieś Rötlen[1]. Oryginalne nazwisko rodziny brzmiało Hofer, Hoffer[2] lub Offer[3], lecz zgodnie z renesansową modą zostało zlatynizowane na Speratus[a]. Według innej koncepcji przyszły duchowny wywodził się ze szlacheckiego rodu Spretter lub Sprett. Prawdopodobnie Paul Offer de Ellwangen, który rozpoczął studia w 1503 r. we Fryburgu Bryzgowijskim, jest tożsamy z Pawłem Speratusem, który ponadto studiował również w Paryżu, Włoszech[1] i Wiedniu[3].

Został doktorem teologii, prawa kanonicznego i filozofii, otrzymał także tytuł palatyna nadwornego papieskiego i cesarskiego.

Sakrament święceń przyjął około 1506/1508 r.[3] Około roku 1506 rozpoczął działalność jako ksiądz w diecezji augsburskiej[4].

Do 1518 r. Speratus pracował w Dinkelsbühl, wówczas wolnym cesarskim mieście w środkowej Frankonii. Pod koniec tego roku został powołany na kaznodzieję katedralnego w Würzburgu, a w lutym 1519 roku objął to stanowisko. Jednak jego proreformacyjne kazania nie znalazły uznania u Konrada von Thüngen, ówczesnego księcia biskupa Würzburga.

W 1520 r. był kaznodzieją katedralnym w Salzburgu, ale ponownie został wydalony przez arcybiskupa salzburskiego Matthäusa Langa von Wellenburg z powodu swoich poglądów reformacyjnych.

Ostatecznie jesienią 1520 r. trafił do Wiednia. W tym okresie lub nieco wcześniej porzucił celibat i poślubił Annę Fuchs. Reprezentował wówczas już wyraźnie naukę Marcina Lutra. Początkowo jednak udało mu się zachować swój stan cywilny w tajemnicy. W Wiedniu został ekskomunikowany jako heretyk po kazaniu wygłoszonym 12 stycznia 1522 r. w katedrze św. Szczepana, w którym zaatakował m.in. śluby celibatu. To wystąpienie Speratusa uchodzi za początek reformacji w Austrii.

Zagrożony śmiercią udał się do Wittenbergi. Po drodze trafił do Igławy, gdzie zyskał szerokie poparcie. Jednak za namową biskupa ołomunieckiego został aresztowany i z wyroku Ludwika I Jagiellończyka znalazł się w więzieniu. W swojej celi prowadził korespondencję z Lutrem i napisał słynny hymn Es ist das heyl vns kommen her[4] (Bóg dal zbawienie[5][6]). Jego uwięzienie nie trwało jednak długo. Dzięki protekcji wysoko postawionych osób został uwolniony pod warunkiem, że opuści Morawy[7].

W 1523 r. Speratus udał się do Wittenbergi, gdzie został serdecznie przyjęty przez Lutra i jego przyjaciół. Było to w czasie, gdy Luter pracował nad stworzeniem hymnów w języku narodowym wiernych, tj. niemieckim. W pierwszym luterańskim kancjonale, tak zwanym Achtliederbuch (1524), obok tekstów Lutra znalazły się trzy hymny Speratusa.

W 1524 r. z polecenia Lutra przybył do Królewca jako nadworny kaznodzieja Albrechta Hohenzollerna i odegrał znaczącą rolę w opracowaniu zasad organizacji i liturgii (Kirchenordnung) dla luterańskiego Kościoła Prus[4]. Po śmierci biskupa Erharda von Queis (1529) został postawiony na czele diecezji pomezańskiej, którą administrował (w Marienwerder (Kwidzynie)) od początku 1530 r.[7]

Jako biskup pomezański przeciwstawiał się poglądom Kaspara Schwenkfelda i wpływom szwenkfeldystów, z czym był związany synod zwołany w Kętrzynie (Rastenburgu) w czerwcu 1531 r. oraz kolokwium zorganizowane tamże i w tym samym roku z inicjatywy księcia Albrechta[8]. Ponadto przeprowadził na własny koszt remont zamku kapitulnego w Kwidzynie[9]. W 1548 r. przyjął pod swoją opiekę braci czeskich. Był protektorem Jana Sandeckiego-Maleckiego[10]. Troszcząc się o popularyzację luteranizmu wśród Mazurów, sprowadzał polskich kaznodziejów oraz popierał polskie szkolnictwo i drukarstwo[11].

Został pochowany w kwidzyńskiej katedrze.

Uwagi

Przypisy

  1. 1 2 Paulus Speratus. Hymnary.org. [dostęp 2025-01-10]. (ang.).
  2. ↑ Paul Speratus. [w:] The Canterbury Dictionary of Hymnology [on-line]. Canterbury Press.. [dostęp 2025-01-10].
  3. 1 2 3 Paul SPERATUS. [w:] Evangelisches Museum Österreich [on-line]. Evangelische Kirche Augsburgischen und Helvetischen Bekenntnisses in Österreich. [dostęp 2025-01-10]. (niem.).
  4. 1 2 3 Evangelical Lutheran Hymnary Handbook. Biographies and Sources. Bethany Lutheran College. [dostęp 2025-01-06]. (ang.).
  5. ↑ Bóg dal zbawienie. Hymnary.org. [dostęp 2025-01-10].
  6. ↑ Bóg dał zbawienie w łaski czas. Kantaty Jana Sebastiana Bacha po polsku. [dostęp 2025-01-10].
  7. 1 2 Paulus Speratus. Soli Deo Gloria. Zeugen des lebendigen Gottes. [dostęp 2025-01-10].
  8. ↑ Gabriela Wąs: Rozmowy chrześcijańskie w nurcie reformacji. Legniccy i pruscy ewangelicy wobec wczesnoreformacyjnych problemów. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2011, s. 9, in., 373. ISBN 978-83-229-3193-6. [dostęp 2025-01-10].
  9. ↑ Kwidzyn. [w:] Zamki znane i nieznane [on-line]. [dostęp 2025-01-06].
  10. ↑ Jan Sandecki-Malecki. [w:] Słownik polszczyzny XVI wieku [on-line]. Instytut Badań Literackich PAN. [dostęp 2025-01-06].
  11. ↑ Janusz Małłek. Michał Meurer - reformator Mazur. „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”. 3, s. 568, 1962.

Bibliografia

  • Paul Tschackert: Paul Speratus von Rötlen, evangelischer Bischof von Pomesanien in Marienwerder. Halle: Verein Für Reformationsgeschichte, 1891. (wznowienia współczesne: ISBN 978-3-7433-3584-4, ISBN 978-0-353-75467-6)
  • Martin Brecht. Erinnerung an Paul Speratus (1484–1551), ein enger Anhänger Luthers in den Anfaängen der Reformation. „Archiv für Reformationsgeschichte - Archive for Reformation History”. 94, s. 105–133, 2003-12-01. Gütersloher Verlagshaus. ISSN 0003-9381. 

Linki zewnętrzne


This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.