Picobia

Picobia – rodzaj roztoczy z rzędu Trombidiformes i rodziny dutkowców. Są obligatoryjnymi pasożytami zewnętrznymi ptaków, bytującymi wewnątrz dutek ich piór. Do ich żywicieli należą przedstawiciele 15 rodzin ptaków z 4 rzędów: wróblowych, papugowych, dzięciołowych oraz dzioborożcowych.

Roztocze o wydłużonym, robakowatym, ubarwionym mlecznobiało ciele, podzielonym na pseudotagmy – gnatosomę i idiosomę, a tej ostatniej z kolei na propodosomę i hysterosomę^[1][2]. Występuje silnie zaznaczony dymorfizm płciowy oraz polimorfizm samic w formie fizyogastrii. Samce są bardziej krępej budowy i osiągają od 335 do 645 μm długości. Samice formy typowej są bardziej wydłużone i osiągają od 450 do 770 μm długości. Samice fizyogastryczne mają hysterosomę bardzo silnie wydłużoną i osiągają od 380 do 1905 μm długości^[3]. Fizyogastria jest u nich adaptacją pozwalającą złożyć 2 lub 3 bardzo duże jaja, a nie, jak u większości stawonogów, pozwalającą składać duże ilości małych jaj^[1].

Gnatosoma ma subkapitulum osadzone głęboko w idiosomie^[2], stylofor o tylnej części zaokrąglonej oraz perytremy o kształcie litery „V”, „U” lub „M” z komorami dobrze widocznymi we wszystkich ich gałęziach. Wierzchołek hypostomu u samca jest zawsze zaokrąglony, natomiast u samicy może być spłaszczony. Boki hypostomu pozbawione są uzębienia. Szczękoczułki mają palce ruchome o wierzchołku grzbietowym bezzębnym, natomiast części tylnej u samic niekiedy zaopatrzonej w ząbki. Odsiebne końce stopogoleni nogogłaszczków są ścięte^[3].

Idiosoma jest całkowicie pozbawiona oczu i kupuli^[2]. Propodosoma ma na stronie grzbietowej (propodonotum) tarczkę propodonotalną wtórnie podzieloną wzdłużnie na dwie wąskie tarczki; na tarczkach tych leżą trzy pary szczecinek: ve, si i se. Ponadto między tymi dwiema tarczkami pojawiać się może jeszcze nieparzysta tarczka środkowa. W sumie na wierzchu propodosomy obecnych jest 6 par szczecinek, z których szczecinki vi i ve leżą w jednym poprzecznym rządku, a szczeciny grzbietowe (d) mają koralikowatą ornamentację. Na grzbietowej stronie hysterosomy (hysteronotum) samicy szczecinki są długie, a tarczka hysterosomalna (hysteronotalna) nie występuje. U samca na hysteronotum obecna jest całobrzega lub wzdłużnie podzielona, ale nigdy nie zrośnięta z tarczką pygidialną tarczka hysterosomalna, a spośród szczecinek hysteronotalnych te oznaczone d1 i e2 są krótkie. Tarczka pygidialna może nie występować u samicy. W regionie genitalno-analnym samicy występuje po 1 parze szczecinek genitalnych i aggenitalnych oraz 2 pary szczecinek pseudanalnych; ponadto obecne mogą być lub nie tarczka genitalna i płaty genitalne; tarczka aggenitalna nie występuje. U samca występują po 2 pary szczecinek pseudanalnych, genitalnych i aggenitalnych; obecna jest również tarczka aggenitalna, która może być całobrzega lub wzdłużnie podzielona^[3].

Na spodzie propodosomy apodemy mają przebieg równoległy do położonych pośrodkowo cierniopodobnych wzgórków. Dwie pierwsze pary odnóży są grubsze niż dwie ostatnie. Na odnóżach występuje kompletny zestaw solenidiów spotykanych w rodzinie dutkowców: ωI, φI, σI, ωII^[3].

Wszyscy przedstawiciele rodzaju są obligatoryjnymi pasożytami zewnętrznymi ptaków. Bytują wewnątrz dutek ich piór, w przeciwieństwie do większości dutkowców nie ograniczając się do lotek^[3]. Żerują na płynie tkankowym, przebijając w tym celu ścianę dutki swymi sztyletowatymi palcami ruchomymi szczękoczułków^[4][1]. Nowo wykształcające się dutki zajmowane są przez roztocze za pośrednictwem ich naturalnego otworu – umbilicus superior^[4].

Wśród żywicieli tego rodzaju wymienia się 15 rodzin ptaków z 4 rzędów. Spośród wróblowych Picobia stwierdzono u bilbili, cudowronków, jaskółkowatych, krukowatych, łuszczakowatych, nektarników, pokrzewek, raniuszków, skałowronów, skowronków, szpakowatych i wąsatek. Poza tym stwierdzono je u papugowatych z rzędu papugowych, dzięciołowatych z rzędu dzięciołowych oraz sierpodudków z rzędu dzioborożcowych^[3].

Rodzaj kosmopolityczny, znany ze wszystkich krain zoogeograficznych oprócz Antarktydy^[5]. Zasięg poszczególnych gatunków pokrywa się najpewniej z zasięgiem ich żywicieli, jednak ich rozmieszczenie jest tylko fragmentarycznie zbadane^[1]. W Polsce do 2015 roku stwierdzono 9 gatunków, w tym 7 nowych dla nauki^[5].

Rodzaj i jego gatunek typowy opisane zostały po raz pierwszy w 1878 roku przez Gottfrieda Hallera na łamach „Zeitschrift fur Wissenschafliche Zoologie”. Początkowo rodzaj był monotypowy^[6]. Do rodziny dutkowców jako pierwszy zaliczył go w 1957 roku Wsiewołod Dubinin^[7]. W 1973 roku Donald E. Johnston i John Kethley ustanowili go typem nomenklatorycznym nowej podrodziny Picobiinae, wyróżnionej na podstawie analizy fenetycznej^[8]. Pierwszej, morfologicznej, analizy filogenetycznej rodziny dokonali w 2013 roku Maciej Skoracki, Eliza Głowska i Andre Bochkov – potwierdziła ona monofiletyzm podrodziny Picobiinae, a rodzaj Picobia umieściła w linii ewolucyjnej obejmującej też rodzaje Columbiphilus i Calamincola i zajmującej pozycję siostrzaną dla linii obejmującej rodzaje Neopicobia i Rafapicobia^[4].

Do rodzaju tego należy 39 opisanych gatunków^[5]: