Jaskinnica włoska

Jaskinnica włoska

Speleomantes italicus[1]
(Dunn, 1923)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	płazy
Rząd	płazy ogoniaste
Rodzina	bezpłucnikowate
Podrodzina	Plethodontinae
Rodzaj	Speleomantes
Gatunek	jaskinnica włoska
Synonimy
Hydromantes italicus Dunn, 1923[1] Hydromantoides italicus (Dunn, 1923)[1] Hydromantes genei italicus Dunn, 1923[1] Hydromantes italicus italicus Dunn, 1923[1] Hydromantes italicus gormani Lanza, 1952[1] Hydromantes genei gormani Lanza, 1952[1] Speleomantes italicus italicus (Dunn, 1923)[1] Speleomantes italicus gormani (Lanza, 1952)[1]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]
zagrożony
Zasięg występowania

Jaskinnica włoska^[3], pieczarnik włoski^[4] (Speleomantes italicus) – gatunek płaza ogoniastego z rodziny bezpłucnikowatych (Plethodontidae). Występuje endemicznie w Apeninach Północnych i Środkowych do wysokości bezwzględnej 2430 m n.p.m. Dorasta do 12 cm długości i cechuje się różnorodnym ubarwieniem. Gatunek zagrożony (EN) w związku z dużym prawdopodobieństwem wyginięcia z powodu infekcji patogenicznym grzybem Batrachochytrium salamandrivorans.

Samce dorastają do 11,2 cm, a samice do 12,0 cm. Długość ogona wynosi nieco mniej niż połowa długości całego ciała. Kończyny są dobrze rozwinięte – kończyny tylne nieco dłuższe niż przednie. Dłonie mają cztery, a stopy pięć spłaszczonych palców. Ubarwienie zróżnicowane – zazwyczaj od jasnobrązowego do czarnego. Brzuch jest zazwyczaj ciemny. Grzbiet jest często pokryty kropkami, plamami, paskami, a wzory te mogą być czerwone, żółte, szare lub zielone^[5].

Występuje wyłącznie w Apeninach Północnych i Środkowych – od włoskich prowincji Reggio Emilia i Lukka na północy do prowincji Pescara na południu. Występuje od poziomu morza do wysokości bezwzględnej 2430 m n.p.m.^[2] Gatunek ten zasiedla wilgotne kamieniste odkrywki, jaskinie, szczeliny oraz obszary zalesione w pobliżu strumieni. Spotykany jest również na zagospodarowanych obszarach wiejskich. Występuje rozwój bezpośredni, a samica składa kilka jaj na ziemi^[2].

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) od 2022 roku klasyfikuje jaskinnicę włoską jako gatunek zagrożony (EN); wcześniej uznawała ją za gatunek bliski zagrożenia (NT). Status zmieniono, gdyż modele matematyczne pokazują, iż jej szansa na wyginięcie z powodu infekcji patogenicznym grzybem Batrachochytrium salamandrivorans w ciągu następnych 5 pokoleń (25–50 lat) wynosi ponad 20%. Pomimo że sama jaskinnica włoska nie była przebadana pod kątem podatności na infekcje B. salamandrivorans, podatność tę wykazano u spokrewnionych gatunków, takich jak jaskinnica sardyńska (Speleomantes genei). Obecnie natomiast na obszarach występowania jaskinnica włoska spotykana jest często, a jej populację określa się jako stabilną^[2].

Płaz ten spotykany jest w wielu obszarach chronionych i obszarach Natura 2000. Wymieniony jest w załączniku II konwencji berneńskiej oraz załączniku IV dyrektywy siedliskowej Unii Europejskiej. W jego ochronie pomóc może m.in. lepsze zrozumienie biologii B. salamandrivorans^[2].