Plac Na Groblach

plac Na Groblach
Stare Miasto
Ilustracja
Widok z południa.
Na pierwszym planie ul. Powiśle i wjazd do podziemnego parkingu. Zamyka perspektywę budynek I Liceum
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Miejscowość

Kraków

Przebieg
ul. Straszewskiego
ul. Tarłowska
ul. Powiśle
Położenie na mapie Starego Miasta w Krakowie
Mapa konturowa Starego Miasta w Krakowie, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „plac Na Groblach”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „plac Na Groblach”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „plac Na Groblach”
Położenie na mapie Krakowa
Mapa konturowa Krakowa, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „plac Na Groblach”
Ziemia50°03′21,0″N 19°55′57,5″E/50,055833 19,932639

Plac Na Groblach – plac w Krakowie, w dzielnicy I Stare Miasto, pomiędzy ulicami Powiśle a Tarłowską, na Nowym Świecie, w pobliżu Wisły, Plant i Wawelu[1].

Historia powstania

Grobla pod Wawelem, która dała nazwę placowi.
Browar Królewski na zdjęciu z końca XIX wieku (ul. Powiśle), fragment Placu na Groblach widoczny po prawej

Do połowy XIX wieku środek placu zajmował staw będący dawnym portem wiślanym. Zachodnią część nazywano od połowy XIX wieku ulicą Portową[1]. Obecny owalny zarys placu wykształcił się w XVIII – XIX w. Przed końcem II wojny światowej, plac stanowił pętlę autobusową[1].

Plac (nazywany w XIX w. Nowym Światem), na którym odbywały się targi końskie, powstał w XIX wieku. Wcześniej na terenie tym znajdowały się stawy i mokradła (stopniowo osuszane i zastępowane przez drewnianą, parterową i chaotyczną zabudowę). Do czasu regulacji, było tam jedno z ujść Rudawy odprowadzające wodę oraz nieczystości z fos u podnóża murów miejskich do Wisły. Nazwa pochodzi od grobli odcinających tę odnogę. Nazwę Groble nosiła początkowo ulica położona we wschodniej części późniejszego placu (I połowa XIX w)[1].

Dni, w które mogły odbywać się targi końskie określał regulamin targowy z końca XIX wieku. Paragraf 58, pkt. b stanowił: „Targi końskie odbywają się co wtorek każdego tygodnia a w razie gdyby na ten dzień przypadało święto uroczyste, targ odbywa się w następnym dniu powszednim”. W drugiej połowie XVIII w. plac był jurydyką, będącą własnością Tarłów, potem dzierżawioną przez Hugona Kołłątaja, a jeszcze później należącą do Sieniawskich[2].

Zabudowa

Najbardziej znanym budynkiem przy Placu na Groblach jest gmach I Liceum Ogólnokształcącego im. Bartłomieja Nowodworskiego w Krakowie (nr 9), zaprojektowany w 1896 roku przez Józefa Sarego i wybudowany w latach 1897–1899[1].

Większość kamienic została wybudowana pod koniec XIX i na początku XX wieku. Na rogu placu Na Groblach i ul. Powiśle znajduje się jedyny zachowany fragment wyburzonego w 2002 r. Browaru Królewskiego, w który wmurowano drewniany wodowskaz oraz trzy tablice prezentujące poziom wody podczas powodzi w Krakowie w 1813, 1876 i 1903 roku[1]. Budynek browaru, na którego miejscu stoi obecnie hotel Sheraton, wyburzono pomimo figurowania obiektu w rejestrze zabytków. Projektant hotelu, prof. Andrzej Kadłuczka określił wyburzenie browaru mianem „wymiany substancji zabytkowej”[3].

Znani mieszkańcy

Przy Placu na Groblach (nr 12) mieszkał przez ok. 24 lata u Janiny Garyckiej znany krakowski artysta i organizator Piwnicy pod Baranami, Piotr Skrzynecki[1][4]. W tej samej kamienicy mieszkał prezes Federacji Rodzin Katyńskich Andrzej Sariusz-Skąpski.

Z kolei w kamienicy nr 3 mieszkanie miał Karol Tichy, krakowski malarz, artysta i pedagog. W kamienicę nr 3 wmurowano tablicę upamiętniającą reportera, publicystę i dyplomatę Ksawerego Pruszyńskiego, który również był jej lokatorem[1].

W roku 1945, na pierwszym piętrze kamienicy nr 19, w mieszkaniu nr 20, mieszkała Wanda Adamczyk (z domu Milczanowska) i jej matka, Anna Milczanowska, które w czasie wojny udzieliły schronienia Marii Bester (z d. Langdorf, wówczas ok. 30-letniej) oraz jej teściowej, Esterze Langdorf[5][6].

Piwnica pod Baranami

Wspomniane mieszkanie Janiny Garyckiej w kamienicy nr 12 było częstym miejscem zakrapianych alkoholem spotkań artystów związanych z Piwnicą pod Baranami – krakowskim kabaretem założonym m.in. przez Piotra Skrzyneckiego. Na czterdziestolecie kabaretu powstała nawet piosenka autorstwa Zbigniewa Książka (słowa) i Zygmunta Koniecznego (muzyka) pt. O Groblach, na Groblach. Inny utwór, Plac na Groblach Zbigniewa Książka (słowa) i Jana Kantego Pawluśkiewicza (muzyka), wykonywał niegdyś m.in. Grzegorz Turnau[1].

Infrastruktura

Plac na Groblach był zajmowany (przez wiele lat) przez boiska szkolne. Od września 2007 do 9 grudnia 2009 na placu trwała budowa pierwszego w Krakowie podziemnego parkingu, który jest największym tego typu obiektem w okolicy Wawelu. Może pomieścić ponad 600 samochodów. W części naziemnej parkingu odtworzone zostały ogólnodostępne boiska do piłki nożnej i siatkówki oraz bieżnia. Oprócz tego powstał budynek Międzyszkolnego Ośrodka Sportowego Kraków-Śródmieście. Parking otwarto 9 grudnia 2009 roku[7][8].

Przypisy

  1. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Na Groblach, [w:] Encyklopedia Krakowa, Wyd. 2 zm. i rozsz., t. 2, Kraków 2023, s. 16, ISBN 978-83-66334-92-2.
  2. ↑ Plac Na Groblach. onet.pl. [dostęp 2013-01-23]. (pol.).
  3. ↑ Co oznacza „wymiana substancji zabytkowej”?. Onet. [dostęp 2013-01-23]. (pol.).
  4. ↑ Piotr Skrzynecki i Janina Garycka - dom Na Groblach połączył ich na zawsze [online], Onet Kobieta, 6 czerwca 2016 [dostęp 2024-08-30] (pol.).
  5. ↑ Anna Milczanowska i córka Wanda | Pamięć i Tożsamość | Międzynarodowe Centrum Informacyjne [online], pamiecitozsamosc.pl [dostęp 2024-04-06].
  6. ↑ Rodzina Milczanowskich [online] [dostęp 2024-04-06].
  7. ↑ Piotr Rąpalski, Kraków: zobacz koniecznie. Przetestowaliśmy nowy parking [online], 9 grudnia 2009 [dostęp 2024-04-06].
  8. ↑ Marcin Banasik, Mecz piłki nożnej z widokiem na siedzibę polskich królów. Takie rzeczy tylko w Krakowie [online], 27 września 2023 [dostęp 2024-04-06].

Bibliografia

  • Elżbieta Supranowicz Nazwy ulic Krakowa, Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN, Kraków 1995, ISBN 83-85579-48-6 s.109

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.