Plakat propagandowy

Plakat propagandowy cechuje się silnymi, barwnymi hasłami (np. Ojczyzna wzywa!), które mają wywołać w odbiorcy dane emocje - strach, motywację, złość, lub dumę, oraz które, dla odbiorcy mają być proste i zrozumiałe, przyjemne dla przyswojenia. Często hasłami, mogą być dewizy, motta, albo wypowiedzi polityków, pisarzy, lub innych znaczących postaci, w tym ważnych autorytetów^[2].

• tłum - niepowstrzymalna siła
• kobieta z flagą - przedstawicielka narodowości
• kobieta z wagą - sprawiedliwość
• dziecko - niewinność
• samuraj - Japonia
• Wujek Sam - Stany Zjednoczone

Postacie

Często w plakatach propangadowych pojawiają się silne postaci: bohaterowie narodowi, robotnicy, matki, żołnierze, często idealizowane np. pracownicy, żołnierze, matki są ukazywane jako piękne, silne, wzorowe – mają inspirować odbiorcę, a także przedstawienie wroga przedstawiony w karykaturalny, lub stereotypowy sposób. Wróg jest przedstawiany jako zagrożenie, często w sposób przesadzony i negatywny – potwór, szpieg, brutal^[2].

Stereotypy używane w plakatach propagandowych

Przedstawiana narodowość	Niemcy	Żydzi	Australijczycy	Polacy	Japończycy
Przykładowe zdjęcie
Cechy przesadzone	Pickelhauba ciało goryla.	duży nos, często jarmułka	kpelusz "slouch" i kolorze khaki	szlachic z szablą	szeroki uśmiech i szerokie zęby często okulary

Tego typu plakaty, często są graficznie proste, ale wyraziste. Barwy intensywne i nasycone, w polskich plakatach, często występują barwy białe i czerwone. W plakatach propagandowych rysowano głównie z użyciem grubego konturu, które często mają wyraziste od tła kształty^[2].

Na plakacie propagandowym (po prawo) Polacy są przedstawieni w sposób negatywny i agresywny. Obraz nawiązuje do bajki o Czerwonym Kapturku – dziewczynka niesie koszyk z napisem „Schlesien” (Śląsk), co symbolizuje niemieckie roszczenia do tego regionu. Dziewczynka jest przedstawiona jako niewinna i bezbronna, uosabiając Niemcy lub niemieckie społeczeństwo.

Z kolei czerwony wilk, który ją atakuje, ma na boku biały orzeł – symbol Polski. To wyraźne przedstawienie Polaka jako dzikiego, groźnego i agresywnego napastnika, który próbuje odebrać coś, co niemiecka strona uważa za swoje. Tekst wiersza po niemiecku brzmi: „Czy mój koszyczek masz na myśli? Tam jest moje kochane Śląsk w środku! Nierozerwalnie zawsze ze mną pozostaje, Bo u Ciebie byłoby pusto i dziko.” Wiersz ten emocjonalnie wyraża niemiecką perspektywę, że Śląsk należy do Niemiec i jest dla nich „niezbywalny”, a oddanie go Polsce (tu przedstawionej jako dziki wilk) grozi „dzikością i pustką”. Całość jest nacechowana silnym ładunkiem propagandowym.

To przykład propagandy niemieckiej z okresu międzywojennego, która miała na celu zniechęcenie do polskich roszczeń terytorialnych i wywołanie negatywnych emocji wobec Polski i Polaków.

Na plakatach propagandowych tworzonych przez Wielką Brytanię, USA i Kanadę w czasie II wojny światowej, Polacy byli najczęściej przedstawiani w bardzo pozytywnym świetle — jako bohaterscy sojusznicy, dzielni żołnierze, oraz lojalni partnerzy w walce z faszyzmem.^[3]

W serii plakatów: "Polish Air Force – hand in hand with U.S.A." (Polskie siły powietrzne ramię, w ramię z USA), "Polish Navy – hand in hand with Britain" (Polskie marynarka ramię, w ramię z Wielką Brytanią) i "Polish Army – hand in hand with Canada" (Polska armia ramię, w ramię z USA), możemy zauważyć, że centralną postacią jest uśmiechnięty, pewny siebie polski pilot w mundurze – symbol odwagi, kompetencji i przyjaźni. Stanowi przekaz dla społeczeństw alianckich: „Polacy są naszymi równorzędnymi sojusznikami”. Uścisk dłoni na tle flag powyższych państw i Polski to uniwersalny znak zgody i solidarności. Ma pokazać, że oba narody walczą ramię w ramię – dosłownie „hand in hand” i podkreśla wspólny front przeciwko wspólnemu wrogowi. Kolorystyka (czerwień, biel, niebieski) odwołuje się do barw narodowych tych państw i Polski, wzmacniając efekt jedności. W przeciwieństwie do plakatów radzieckich czy niemieckich, gdzie Polacy bywali pokazywani stereotypowo lub pogardliwie, tutaj mamy pełen szacunek i afirmację. Plakat powstał dla Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, więc pełnił także rolę motywacyjną i integracyjną^[3].

Polska została przedstawiona jako:

• Jako bohaterów walki powietrznej (np. Dywizjon 303),
• Jako ofiary agresji niemieckiej i sowieckiej – potrzebujące pomocy,
• Jako niezłomnych sojuszników walczących mimo utraty ojczyzny,
• Jako lud walczący o wolność całej Europy, nie tylko własną.

Poniższy białoruski plakat propagandowy nawiązuje do traktatu ryskiego z 1921 roku, który zakończył wojnę polsko-bolszewicką i podzielił ziemie białoruskie między II Rzeczpospolitą a Rosję Radziecką. Plakat krytykuje ten podział jako niesprawiedliwy i szkodliwy dla Białorusinów. Plakat przedstawia mapę Białorusi rozerwana na pół – przez dwóch brutalnych potworów: po lewej stronie: Polak w czapce maciejówce, przedstawiony jako zachłanny i agresywny, gryzie lub szarpie zachodnią część Białorusi, a po prawej stronie: Rosjanin (Sowiet) w czapce uszatce, z karykaturalną twarzą, który trzyma i rozdziera wschodnią część.

Nad nimi hasło: „Precz z haniebnym ryskim podziałem!” (cyrylicą: „Далой ганебны Рыжскі падзел!”). Na dole: „Niech żyje wolna, niepodzielna, chłopska Białoruś!”

Polacy są przedstawieni, jako zaborcy, którzy zagrabili zachodnią Białoruś. Jest to karykaturalna, negatywna postać – symbolizuje imperializm polski i przemoc wobec Białorusinów. Plakat wyraża silną niechęć i opór wobec polskiej władzy na tych terenach. Jednakże, bolszewicy, są również przedstawieni negatywnie – jako ci, którzy rozerwali kraj zamiast go bronić. Mimo że plakat mógł powstać w kręgach związanych z rewolucją, to krytyka Sowietów jest wyraźna – jako druga siła okupacyjna.

Plakat pochodzi z kręgów białoruskich narodowo-niepodległościowych. Wyraża sprzeciw wobec podziału terytorium Białorusi między dwa obce mocarstwa. Promuje ideę niezależnego państwa białoruskiego, rządzonego przez chłopów („селянская Беларусь”). Plakat ten to rzadki przykład białoruskiej perspektywy z lat 20. XX wieku. Pokazuje, jak zarówno Polska, jak i Rosja były postrzegane przez część Białorusinów jako agresorzy, którzy nie pozwolili na powstanie suwerennej Białorusi.

Polska w polskich plakatach propagandowych jest przedstawiany jako obrońca cywilizacji. Plakaty często ukazywały Polskę jako bastion chrześcijaństwa i europejskiej kultury, szczególnie w kontekście wojny z bolszewikami (1920). Często przedstawiani symbolicznie są wrogowie - tacy jak Niemcy, lub Sowieci jako zagrożenia zewnętrzne (np. czerwony smok, czarna ręka, wilk). Śląsk, Pomorze, Wielkopolska są reprezentowane jako „odzyskane dzieci”, wracające na łono ojczyzny (np. plakaty plebiscytowe z Górnego Śląska).

W plakatach z czasów II wojny światowej Polska to ofiara i bohater – Plakaty tworzone przez rząd na uchodźstwie czy Armię Krajową ukazywały Polskę jako zdradzoną, bohaterską i niezłomną.

W czasach PRL-u, Polska była przedstawicielem budowniczego socjalizmu – Ukazywano ją jako silną kobietę lub robotnika budującego lepszą przyszłość. Kapitalizm, Zachód, to imperialiści, sabotażyści, szpiedzy i bogacze, dążący do zniszczenia pokoju na świecie. Polska była przedstawiana jako „wyzwolicielka” zachodnich i północnych terenów, które były „od zawsze polskie”.

• 
  Plakat ten stanowi przykład polskiej propagandy granicznej, z okresu międzywojennego (o czym świadczą granice II Rzeczypospolitej określonej wówczas jako obecne). Przedstawia mapę Polski ujętą w symboliczną formę orła białego w koronie, który otacza granice kraju – podkreślając suwerenność, dumę narodową i historyczne prawa Polski do określonych terytoriów. Ma uzmysłowić Polakom utratę Pomorza Zachodniego, Śląska, Prus Wschodnich, a także Moraw, czy Słowacji - które były ziemiami Piastów.
• 
  Ten plakat to przykład propagandy sanacyjnej z okresu II Rzeczypospolitej, z lat 30. XX wieku. Przedstawia on marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego, jednego z najważniejszych dowódców wojskowych tamtego okresu, na tle potężnego wizerunku orła białego – symbolu państwowości polskiej. Plakat ma budować autorytet Rydza-Śmigłego, zaufanie do wojska polskiego i siły państwa, dumę narodową, a także podtrzymanie kultu wodza, który sanacja chciała podtrzymać po śmierci Józefa Piłsudskiego. Marszałek Edward Rydz-Śmigły jest przedstawiony w mundurze, dumnie patrzący w przyszłość i symbolizuje siłę wojska. Orzeł Polski układający się w kształt chmur, jest potężny, monumentalny i mistyczny - ma wywoływać silne emocje patriotyczne. Czołgi i wojsko w tle ukazują modernizacje armii i jedność społeczeństwa pod dowództwem silnego wodza.
• 
  Przedstawiony plakat: "O polskie słupy, graniczne na Odrze!" stanowi przykład propagandy powojennej z czasów PRL, mającej na celu uzasadnienie przyłączenie do Polski tzw. Ziem Odzyskanych – czyli terenów na zachodzie Polski, które po II wojnie światowej zostały włączone do państwa polskiego. Polski żołnierz dodaje dumy i powagi, a słup graniczny, obok niego, oznacza powiększenie i powrót do historycznych granic.
• 
  Plakat nawiązuje do sytuacji Polaków z czasów II wojny światowej i nawołuje do zbrojnego wystąpienia w stronach demokratycznych o wolną Polskę.
• 
  Plakat przedstawia dramatyczną scenę konfrontacji między polskim kawalerzystą a przerażonym żołnierzem bolszewickim. Hasło na dole – "BIJ BOLSZEWIKA" – jest jasnym wezwaniem do walki z bolszewikami.
• 
  Ten plakat to propaganda komunistyczna z Polski z grudnia 1981 roku, czyli z okresu stanu wojennego. Przedstawia on karykaturalną postać „opozycjonisty” sterowanego przez prezydenta USA Ronalda Reagana jak marionetkę. Napis na górze głosi: „PRAWDZIWE OBLICZE”, sugerując, że rzekomo spontaniczna działalność opozycji (np. „Solidarności”) była w rzeczywistości sterowana z zagranicy – przez Stany Zjednoczone i Radio Wolna Europa. Plakat ma wzbudzać nieufność wobec opozycji, przedstawiając ją jako narzędzie w rękach obcych sił, nieautonomiczną i niepatriotyczną. Komunistyczna władza starała się w ten sposób usprawiedliwić wprowadzenie stanu wojennego, walczyć z poparciem dla opozycji i zneutralizować wpływy zachodnich mediów.
• 
  Plakat nawiązuje do wojny z Bolszewikami i nawołuje do działania zbrojnego.