Przeciw metodzie

Przeciw metodzie

Against Method

Autor	Paul Feyerabend
Tematyka	filozofia nauki
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Londyn
Język	angielski
Data wydania	1975
Wydawca	New Left Books
Pierwsze wydanie polskie
Data wydania polskiego	1996
Wydawca	Siedmioróg
Przekład	Stefan Wiertlewski

Przeciw metodzie (ang. Against Method) – książka Paula Feyerabenda z zakresu filozofii nauki, wydana w języku angielskim w 1975 roku. Autor formułuje w niej stanowisko, które sam nazywa anarchizmem metodologicznym lub – w węższym sensie – kontrindukcjonizmem. Jego podstawowym postulatem jest zasada anything goes w sensie „nic świętego”, „wszystko ujdzie/przejdzie”, „wszystko wolno”, „wszystko jest dopuszczalne”, „rób, co chcesz” ^[1].

W latach 70. XX wieku Paul Feyerabend prowadził wykłady m.in. w Londynie, Berlinie, Yale i Berkeley. W latach 1972 i 1974 był profesorem wizytującym na Uniwersytecie w Auckland, rozważając nawet osiedlenie się w Nowej Zelandii, choć trudno to było pogodzić z jego mobilnym trybem życia^[2] .

W 1970 roku opublikował artykuł Against Method: Outline of an Anarchistic Theory of Knowledge, w którym ostro skrytykował obowiązujące koncepcje metodologii nauki. Tekst miał być częścią wspólnej publikacji z Imrem Lakatosem, zatytułowanej For and Against Method, w której Lakatos miał bronić stanowiska racjonalistycznego, a Feyerabend – wystąpić przeciwko niemu. Do współpracy jednak nie doszło z powodu śmierci Lakatosa w 1974 roku^[2] .

Jesienią 1974 roku Feyerabend wykładał na Uniwersytecie Sussex. Pomimo problemów zdrowotnych przyciągał tłumy słuchaczy, podejmując tematy przekraczające granice akademickich dyscyplin. Jego wykłady pełne były energii, prowokacji i krytyki wobec dogmatów nauki. Wśród studentów zapisały się w pamięci jako doświadczenie intelektualne o dużej sile oddziaływania. W związku z pogarszającym się zdrowiem Feyerabend skorzystał z usług uzdrowiciela, co uznał za dowód nieskuteczności medycyny akademickiej i potencjału terapii tradycyjnych. Doświadczenie to wzmocniło jego krytycyzm wobec naukowych autorytetów^[2] .

Zamiast planowanej z Lakatosem książki Feyerabend w 1975 roku opublikował Przeciw metodzie – dzieło złożone z wcześniej publikowanych tekstów, uzupełnionych i zaostrzonych stylistycznie. Książka zawierała analizę przejścia od kosmologii geocentrycznej do heliocentrycznej i argumentowała przeciwko istnieniu uniwersalnych zasad metodologii naukowej^[2] .

W swoim dziele Feyerabend twierdził, że nie istnieją bezwyjątkowe reguły rządzące postępem nauki, a każda skuteczna metoda jest zależna od kontekstu. Uważał, że rozwój nauki opiera się na czynnikach społecznych, estetycznych i osobistych, a nie na regułach racjonalizmu. Hasło „wszystko wolno” miało oddawać złożoność i nieprzewidywalność procesu poznawczego. Krytykował pozytywizm logiczny, racjonalizm Poppera i programy badawcze Lakatosa jako teorie ograniczające rozwój nauki. Zarzucał im nieadekwatność wobec rzeczywistej praktyki badawczej i ukryte wartościowanie, które czyniło je formą zakamuflowanego anarchizmu^[2] .

Po latach Feyerabend przyznał, że pisząc Przeciw metodzie, chciał uwolnić ludzi od tyranii abstrakcyjnych pojęć, takich jak „prawda” czy „obiektywność”. W ich miejsce nieświadomie wprowadził jednak nowe kategorie, równie ograniczające – „demokrację”, „tradycję” czy „prawdę względną”. Zwracał uwagę na niebezpieczeństwo nadmiernej systematyzacji własnych poglądów^[2] .

• [Zamiara K.]: Od redakcji. W: Paul Feyerabend: Przeciw metodzie. K. Zamiara (red. nauk), S. Wiertlewski (tł.). Wrocław: 1996, s. 5–6. ISBN 83-7162-849-8.
• Oberheim E.: Paul Feyerabend. The Stanford Encyclopedia of Philosophy. [dostęp 2025-05-17].