Gorzyk białogłowy

Gorzyk białogłowy
Pseudopipra pipra
(Linnaeus, 1758)
Ilustracja
Samiec
Ilustracja
Samica
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

wróblowe

Podrząd

tyrankowce

Rodzina

gorzykowate

Podrodzina

gorzyki

Plemię

Piprini

Rodzaj

Pseudopipra
Kirwan, David, Gregory, Jobling, Steinheimer & Brito, 2016

Gatunek

gorzyk białogłowy

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[16]

Zasięg występowania
Mapa występowania

Gorzyk białogłowy[17] (Pseudopipra pipra) – gatunek ptaka z podrodziny gorzyków (Piprinae) w obrębie rodziny gorzykowatych (Pipridae).

Rozmieszczenie geograficzne

Gorzyk białogłowy występuje w Ameryce Centralnej i Południowej, zamieszkując w zależności od podgatunku[18][19][17]:

  • P. pipra anthracina – gorzyk panamski – środkowa i wschodnia Kostaryka (Kordyliera Środkowa i Cordillera de Talamanca) oraz zachodnia Panama przez wschodnie Chiriquí (Cordillera de Tolé) i Veraguas na pacyficznym zboczu, a także północne Veraguas i Coclé na karaibskim zboczu (na zachód od Strefy Kanału Panamskiego).
  • P. pipra minima – południowo-zachodnia Kolumbia, po zachodniej stronie zachodniej części Andów (departamenty Valle i Cauca).
  • P. pipra bolivari – północno-zachodnia Kolumbia (Córdoba na wschód do południowego Bolívaru).
  • P. pipra unica – strefa subtropikalna północno-środkowej i południowej Kolumbii (dolina rzeki Magdalena na południe od Huili)
  • P. pipra coracina – gorzyk andyjski – północno-zachodnia Wenezuela (Serranía de Perijá i południowo-wschodnia Lara na południe do południowo-wschodniej Táchiry), na południe, na wschodnim zboczu wschodniej części Andów, do wschodniego Ekwadoru i północno-środkowego Peru (na północ od rzeki Marañón)
  • P. pipra occulta – północno-środkowe Peru, po wschodniej stronie środkowej części Andów (San Martín do Huánuco); odnotowany w skrajnie południowo-wschodnim Ekwadorze
  • P. pipra comata – gorzyk żałobny – wschodnio-środkowe Peru od południowego Pasco na południe do północnego Cuzco)
  • P. pipra pipra – gorzyk białogłowy – południowa i wschodnia Wenezuela (region Gujana oraz niziny wschodniej Kolumbii (co najmniej od Guainía na południe do północnego Vaupés i północnego Amazonas) oraz Brazylia, głównie na północ od rzeki Amazonka (na wschód do Amapá, przecinając południowy brzeg w Tefé)
  • P. pipra discolor – gorzyk dwubarwny – północno-wschodnie Peru; być może sąsiadujący wschodni Ekwador
  • P. pipra pygmaea – gorzyk mały – dolny bieg rzeki Huallaga, północno-środkowe Peru
  • P. pipra microlopha – gorzyk amazoński – wschodnie Peru (na południe od rzeki Marañón) i zachodnia Brazylia (na południe od rzeki Amazonka na wschód co najmniej do rzeki Madeira)
  • P. pipra separabilis – południowa strona dolnego biegu rzeki Amazonka od rzeki Tapajós, południowe Pará, na wschód do północnego Maranhão
  • P. pipra cephaleucos – gorzyk atlantycki – wybrzeże wschodniej Brazylii (południowa Bahia, na południe do północnego Rio de Janeiro, aż do Nova Friburgo).

Systematyka

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz, umieszczając nowo opisany takson w rodzaju Parus i nadając mu epitet gatunkowy pipra[1]. Opis ukazał się w 10. wydaniu Systema Naturae[1]. Miejsce typowe według oryginalnego opisu to „in Indiis” tzn. Surinam[18][20]. Linneusz swój opis oparł na tekście Albertusa Seby „Cacotototl” z 1735 roku[21]. Jedyny przedstawiciel rodzaju Pseudopipra, który opisał w 2016 roku międzynarodowy zespół ornitologów (Brytyjczycy Guy M. Kirwan, Steven Martin Stewart Gregory i James A. Jobling, Kanadyjczyk Normand David, Niemiec Frank D. Steinheimer oraz Brazylijczyk Guilherme Renzo Rocha Brito) w artykule zatytułowanym Błędny gorzyk: nowa nazwa rodzaju i grupy dla Parus pipra Linnaeus, 1758 (Aves: Passeriformes: Pipridae), opublikowanym w czasopiśmie „Zootaxa”[22].

Birds of the World wyróżnia trzynaście podgatunków P. pipra; podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:

Podgatunek Oryginalna nazwa Autor i rok opisu Miejsce typowe Holotyp
P. p. anthracina Pipra pipra anthracina Ridgway, 1906 Moravia, Kostaryka[23] dorosły samiec (sygnatura USNM:AVES:108278) ze zbiorów Narodowego Muzeum Historii Naturalnej w Waszyngtonie; okaz zebrał 30 października 1885 roku Juan José Cooper Sandoval[24]
P. p. minima Pipra leucocilla minimus Chapman, 1917 Cocal, na wysokości 4000 ft (1219 m), Andy na zachód od Popayán, Cuaca, Kolumbia[25] dorosły samiec (sygnatura AMNH Skin-109842) ze zbiorów Amerykańskiego Muzeum Historii Naturalnej w Nowym Jorku; okaz zebrał 10 czerwca 1911 roku William Blaine Richardson[26]
P. p. bolivari Pipra pipra bolivari Meyer de Schauensee, 1950 Murucucú, na wysokości 1500 m, Bolívar, Kolumbia[25] dorosły samiec (sygnatura ANSP 160398) ze zbiorów Academy of Natural Sciences of Drexel University; okaz zebrał 3 czerwca 1949 roku Kjell Eriksson von Sneidern[15][27]
P. p. unica Pipra pipra unica Meyer de Schauensee, 1945 El Isno (= Lomas de Isnos), początek doliny rzeki Magdalena, Huila, Kolumbia[25] dorosły samiec (sygnatura ANSP 155384) ze zbiorów Academy of Natural Sciences of Drexel University; okaz zebrał 19 września roku Kjell Eriksson von Sneidern[14][28]
P. p. coracina Pipra coracina P.L. Sclater, 1856 „Bogotá”, Kolumbia; zmienione na Buenavista, powyżej Villavicencio, Meta, Kolumbia[25] syntypy: dorosły samiec (sygnatura BMNH:Bird:1888.1.13.1268) oraz dorosła samica (BMNH:Bird:1888.1.13.1269) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okazy pochodziły z kolekcji Julesa Verreaux[29][30]
P. p. occulta Pipra pipra occulta J.T. Zimmer, 1936 Uchco, na wysokości 5000 ft (1524 m), na wschód od Chachapoyas, Peru[20] dorosły samiec (sygnatura AMNH Skin-232259) ze zbiorów Amerykańskiego Muzeum Historii Naturalnej w Nowym Jorku; okaz zebrał 3 listopada 1925 roku Henry George Watkins[31]
P. p. comata Pipra comata Berlepsch & Stolzmann, 1894 La Gloria i Garita del Sol, środkowe Peru; ograniczone do Garita del Sol, Junin, Peru[20] cztery dorosłe i dwa młodociane samce; okazy zebrał Jan Kalinowski w La Gloria w sierpniu 1890 roku oraz w Garita del Sol w czerwcu i sierpniu 1891 oraz w kwietniu 1893 roku[5][32]
P. p. discolor Pipra pipra discolor J.T. Zimmer, 1936 Puerto Indiana, północne Peru[25] dorosły samiec (sygnatura AMNH Skin-234914) ze zbiorów Amerykańskiego Muzeum Historii Naturalnej w Nowym Jorku; okaz zebrali 3 sierpnia 1924 roku Carlos Ollala i jego synowie[33]
P. p. pygmaea Pipra pipra pygmaea J.T. Zimmer, 1936 Chamicuros, Peru[20] dorosły samiec (sygnatura AMNH Skin-492906) ze zbiorów Amerykańskiego Muzeum Historii Naturalnej w Nowym Jorku; okaz zebrał 6 maja 1867 roku Edward Bartlett[34]
P. p. microlopha Pipra pipra microlopha J.T. Zimmer, 1929 Puerto Bermiidez, rzeka Pichis, Peru[20] dorosły samiec (sygnatura FMNH:Bird:65801) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Chicago; okaz zebrał 18 marca 1923 roku autor opisu[35]
P. p. separabilis Pipra pipra separabilis J.T. Zimmer, 1936 Tapara, rzeka Xingu, Brazylia[20] dorosły samiec (sygnatura AMNH Skin-492812) ze zbiorów Amerykańskiego Muzeum Historii Naturalnej w Nowym Jorku; okaz zebrał 62 czerwca 1931 roku Alfonso Maria Olalla[13]
P. p. cephaleucos Pipra cephaleucos Thunberg, 1822 Brazylia; ograniczone do stanu Bahia[36] samiec po pierwszym pierzeniu, Uniwersytet w Uppsali[37]

Gatunek ten do 2016 roku był zaliczany do rodzaju Dixiphia Reichenbach (1850); Kirwan i współpracownicy (2016) wykazali jednak, że gatunkiem typowym rodzaju Dixiphia jest wodopławik białogłowy (Arundinicola leucocephala), a sam rodzaj Dixiphia jest młodszym synonimem rodzaju Arundinicola[22].

Etymologia

  • Pseudopipra: gr. ψευδος pseudos ‘fałszywy’; genus Pipra Linnaeus, 1764 (gorzyk)[38].
  • pipra: πιπρα pipra (także πιπρω piprō, πιπρως piprōs i πιπων pipōn) ‘mały ptak’ wspomniany przez Arystotelesa i innych autorów, nigdy nie został właściwie zidentyfikowany, a wcześniej fałszywie powiązano go z dzięciołem πιπω pipō. Związek tej nazwy z kolorowymi, neotropikalnymi gorzykami wydaje się przypadkowy[39].
  • anthracina: łac. anthracinus ‘czarny jak węgiel’, od gr. ανθρακινος anthrakinos ‘zrobiony z węgla drzewnego’, od ανθραξ anthrax, ανθρακος anthrakos ‘węgiel’[40].
  • minima: łac. minimus ‘najmniejszy, najmniej’, forma wyższa od parvus ‘mały’[41].
  • bolivari: Bolívar, Kolumbia[42].
  • unica: łac. unicus ‘sam, pojedynczy, unikalny’, od unus ‘jeden’[43].
  • coracina: łac. coracinus ‘kruczoczarny’, od gr. κορακινος korakinos ‘kruczoczarny’, od κοραξ korax, κορακος korakos ‘krak’, od κρωζω krōzō ‘krakać’[44].
  • occulta: łac. occultus ‘ukryty’, od occulere ‘ukryć’[45].
  • comata: łac. comatus włochaty‘, od coma ‘włosy na głowie’, od gr. κομη komē ‘włos’[46].
  • discolor: łac. discolor, discoloris ‘w różnych kolorach, wielobarwny, różnorodny’, od color, coloris ‘kolor’[47].
  • pygmaea: łac. pygmaeus ‘karłowaty’, od gr. πυγμαιος pugmaios ‘karłowaty, wielkości pięści’, od πυγμη pugmē ‘pięść’[48].
  • microlopha: gr. μικρος mikros mały’; λοφος lophos ‘czub’[49].
  • separabilis: łac. separabilis ‘rozdzielny’, od separar ‘oddzielić’[50].
  • cephaleucos: gr. κεφαλη kephalē ‘głowa’; λευκος leukos ‘biały’[51].

Status zagrożenia

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody gorzyk białogłowy został zaliczony do kategorii LC (ang. Least Concern ‘najmniejszej troski’). Liczebność populacji nie została oszacowana; w 1996 roku ptak ten opisany został jako rzadki i rozmieszczony plamowo. Ze względu na brak dowodów na spadki liczebności bądź istotne zagrożenia dla gatunku BirdLife International ocenia trend liczebności populacji jako prawdopodobnie stabilny[16].

Uwagi

  1. ↑ Nazwa zajęta przez Pipra mentalis minor E. Hartert, 1898.
  2. ↑ Nowa nazwa dla Pipra leucocilla minor Chapman, 1914.

Przypisy

  1. 1 2 3 C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 190. (łac.).
  2. 1 2 3 D. Lepage, White-crowned Manakin Pseudopipra pipra, [w:] Avibase [online] [dostęp 2025-03-29] (ang.).
  3. ↑ C.P. Thunberg. Piprae novae species descripte. „Mémoires de l’Académie impériale des sciences de St. Pétersbourg”. 8, s. 283, 286, 1822. (łac.).
  4. ↑ P.L. Sclater. On some additional Species of Birds received in Collections from Bogota. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 24 (302), s. 29, 1856. (ang.).
  5. 1 2 H. von Berlepsh & J. Stolzmann. Descriptions de quelques Espèces nouvelles d’Oiseaux du Pérou central. „Ibis”. Sixth series. 6 (23), s. 392, 1896. (ang.).
  6. ↑ R. Ridgway. Descriptions of some new forms of oligomyodian birds. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 19, s. 117, 1906. (ang.).
  7. ↑ F.M. Chapman. Diagnoses of apparently new Colombian birds. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 33 (40), s. 623, 1914. (ang.).
  8. ↑ F.M. Chapman. The distribution of bird-life in Colombia: a contribution to a biological survey of South America. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 36, s. 480, 1917. (ang.).
  9. ↑ J.T. Zimmer. New birds from Peru, Brazil, and Costa Rica. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 42, s. 85, 1929. (ang.).
  10. ↑ Zimmer 1936 ↓, s. 9.
  11. ↑ Zimmer 1936 ↓, s. 10.
  12. ↑ Zimmer 1936 ↓, s. 12.
  13. 1 2 Zimmer 1936 ↓, s. 14.
  14. 1 2 R. Meyer de Schauensee. Notes on Colombian Flycatchers, Manakins and Cotingas. „Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 97, s. 52, 1945. JSTOR: 4064379. (ang.).
  15. 1 2 R. Meyer de Schauensee. Colombian Zoological Survey: Part V. — New Birds from Colombia. „Notulae Naturae”. 221, s. 12, 1950. (ang.).
  16. 1 2 Pseudopipra pipra, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  17. 1 2 Nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Piprini Rafinesque, 1815 (wersja: 2023-12-31). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2025-03-28].
  18. 1 2 G.M. Kirwan, D. Snow & A.J. Spencer, White-crowned Manakin (Pseudopipra pipra), version 2.1, [w:] S.M. Billerman, B.K. Keeney & T.S. Schulenberg (redaktorzy), Birds of the World, Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY 2020, DOI: 10.2173/bow.whcman2.02.1 [dostęp 2025-02-28] (ang.). Publikacja w zamkniętym dostępie – wymagana rejestracja, też płatna, lub wykupienie subskrypcji
  19. ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Cotingas, manakins, tityras, becards. IOC World Bird List (v15.1). [dostęp 2025-03-28]. (ang.).
  20. 1 2 3 4 5 6 Snow 1979 ↓, s. 271.
  21. ↑ A. Seba: Locupletissimi rerum naturalium thesauri accurata descriptio, et iconibus artificiosissimis expressio, per universam physices historiam: opus, cui, in hoc rerum genere, nullum par exstitit. Cz. 2. Amstelaedami: Apud J. Wetstenium, & Gul. Smith, & Janssonio-Waesbergios, 1735, s. 102, ryc. xcvi, fig. 5. (łac.).
  22. 1 2 G.M. Kirwan, No. David, S.M.S. Gregory, Ja.A. Jobling, F.D. Steinheimer & G.R.R. Brito. The mistaken manakin: a new genus-group name for Parus pipra Linnaeus, 1758 (Aves: Passeriformes: Pipridae). „Zootaxa”. 4121 (1), s. 89–94, 2016. DOI: 10.11646/zootaxa.4121.1.9. (ang.).
  23. ↑ Snow 1979 ↓, s. 269.
  24. ↑ USNM 108278. [w:] Collections [on-line]. National Museum of Natural History. [dostęp 2025-03-30]. (ang.).
  25. 1 2 3 4 5 Snow 1979 ↓, s. 270.
  26. ↑ AMNH Birds Skin-109842. VertNet. [dostęp 2025-03-30]. (ang.).
  27. ↑ Pipra pipra bolivari. [w:] Ornithology at the Academy of Natural Sciences [on-line]. The Academy of Natural Sciences of Drexel University. [dostęp 2025-03-30]. (ang.).
  28. ↑ Pipra pipra unica. [w:] Ornithology at the Academy of Natural Sciences [on-line]. The Academy of Natural Sciences of Drexel University. [dostęp 2025-03-30]. (ang.).
  29. ↑ 1888.1.13.1268. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2025-03-30]. (ang.).
  30. ↑ 1888.1.13.1269. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2025-03-30]. (ang.).
  31. ↑ AMNH Birds Skin-232259. VertNet. [dostęp 2025-03-30]. (ang.).
  32. ↑ J. Mlíkovský. Types of birds in the collections of the Museum and Institute of Zoology, Polish Academy of Sciences, Warszawa, Poland. Part 3: South American birds. „Journal of the National Museum”. Natural History Series. 178 (5), s. 67, 2009. (ang.).
  33. ↑ AMNH Birds Skin-234914. VertNet. [dostęp 2025-03-30]. (ang.).
  34. ↑ AMNH Birds Skin-492906. VertNet. [dostęp 2025-03-30]. (ang.).
  35. ↑ FMNH Birds 65801. VertNet. [dostęp 2025-03-30]. (ang.).
  36. ↑ Snow 1979 ↓, s. 272.
  37. ↑ Zimmer 1936 ↓, s. 15.
  38. ↑ The Key to Scientific Names ↓, Pseudopipra [dostęp 2025-03-30].
  39. ↑ The Key to Scientific Names ↓, Pipra [dostęp 2025-03-30].
  40. ↑ The Key to Scientific Names ↓, anthracina [dostęp 2025-03-30].
  41. ↑ The Key to Scientific Names ↓, minima [dostęp 2025-03-30].
  42. ↑ The Key to Scientific Names ↓, bolivari [dostęp 2025-03-30].
  43. ↑ The Key to Scientific Names ↓, unica [dostęp 2025-03-30].
  44. ↑ The Key to Scientific Names ↓, coracina [dostęp 2025-03-30].
  45. ↑ The Key to Scientific Names ↓, occulta [dostęp 2025-03-30].
  46. ↑ The Key to Scientific Names ↓, comata [dostęp 2025-03-30].
  47. ↑ The Key to Scientific Names ↓, discolor [dostęp 2025-03-30].
  48. ↑ The Key to Scientific Names ↓, pygmaea [dostęp 2025-03-30].
  49. ↑ The Key to Scientific Names ↓, microlopha [dostęp 2025-03-30].
  50. ↑ The Key to Scientific Names ↓, separabilis [dostęp 2025-03-30].
  51. ↑ The Key to Scientific Names ↓, cephaleucos [dostęp 2025-03-30].

Bibliografia

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.