Radźaradźa Wielki

Urodził się w 947^[1]. Wiadomo, że przyszedł na świat w miesiącu Aippasii, który według tradycyjnego kalendarza tamilskiego przypada na przełom października i listopada^[2]. Jego nakszatrą, a zatem konstelacją indyjskiego zodiaku lunarnego, miała być Śatabhiszak, w terminologii tamilskiej znana jako Sadayam^[3].

Był synem Parantaki II, występującego w źródłach także jako Sundara Ćola oraz Wanawan Mahadewi^[4][5]. Przyszedł na świat jako trzecie dziecko, a także drugi syn monarszej pary. Poprzedził go brat Aditja II, a także siostra Kundawai^[6][7]. Okoliczności przejęcia przezeń władzy nie są do końca jasne. Wpływ na nie wywarło zresztą również zamordowanie Aditji II w 969^[8]. Spekuluje się, iż znaczącą rolę w procesie zapewnienia pokojowej sukcesji odegrały tak jego babka, jak i siostra. Fakt, iż na tronie zasiadł dopiero po śmierci swego wuja Uttamy mógł wynikać właśnie z jakiegoś porozumienia w sprawie następstwa zawartego na początku lat 70. X wieku^[9]. Niezależnie od szczegółów uzgodnień między stronnictwami dworskimi otrzymał godność juwaradży, czyli następcy tronu^[10]. Pozwoliła mu ona nabyć cenne doświadczenia i przygotowała go do przejęcia władzy^[11].

Początkowo znany był jako książę Arumoli Warman^[12]. Imię Radźaradźa przyjął po wstąpieniu na tron, zatem w połowie 985^[13]. Prowadził agresywną i nastawioną na ekspansję politykę. Zachowane inskrypcje informują o jego zwycięstwach nad królami Pandjów Amaraudźangą Pandją i Ćerów Ćerumanem Perumanem Basukrą Rawiwarmanem. Wysyłał wojska także przeciwko Zachodnim Ćalukjom^[14]. W 998 oraz 999 zajął Gangapadi, Nolambadi oraz Tadigaipadi we współczesnej Karnatace^[15]. W 1000 pokonał Dźatę Ćodę Bhimę oraz osadził Śaktiwarmana I na tronie Wengi^[8][16].

Zaatakował także Sri Lankę (993)^[8]. Zajął i zniszczył lankijską stolicę^[17][18]. Zmienił przy okazji jej nazwę^[19]. Pod koniec życia podbił i włączył do swego państwa Malediwy^[20][21]. Był co za tym idzie przedstawicielem pierwszej i jedynej indyjskiej dynastii, która podjęła kroki w kierunku zdobycia terytoriów leżących poza samym subkontynentem indyjskim^[22][23].

Mimo licznych i rozległych podbojów zapisał się w tamilskiej tradycji w równej mierze dzięki swym osiągnięciom w zakresie polityki wewnętrznej. Sprawny i wydajny aparat administracyjny, na którym opierali się kolejni należący do dynastii władcy w dużej mierze stworzony został dzięki jego staraniom^[24]. Zerwał z polityką poprzedników, którzy na podbitych terytoriach pozostawiali zastane struktury władzy, nie ingerując w zasadzie w ich sprawy wewnętrzne^[25]. Dokładał starań, by na terytoriach sobie podległych ustanowić w zasadzie natychmiast jednostki administracyjne będące częścią własnego, jednolitego organizmu państwowego^[26]. W przypadku mniejszych terytoriów, uprzednio rządzonych przez lokalnych wodzów tworzono zatem tak zwane valanadu. Na większych obszarach, przed włączeniem do władztwa Radźaradźy stanowiących odrębne królestwa powstawały natomiast mandalam^[27][28]. Osiągnięto w ten sposób nieznany wcześniej poziom centralizacji systemu, umożliwiający skuteczną budowę organizmu politycznego o ponadregionalnym znaczeniu i wpływach^[29]. W literaturze zwraca się przy tym uwagę na istniejącą w państwie Radźaradźy dużą autonomię społeczności lokalnych, które zarządzały swoimi sprawami w sposób przypominający współczesne procedury demokratyczne^[30][31]. O dochody skarbu państwa dbała za jego rządów rozległa sieć urzędników podatkowych, księgowych oraz wykonawców edyktów monarszych obecna na każdym szczeblu podziału administracyjnego. W siedemnastym roku panowania Radźaradźy ukończono przeprowadzony na całym kontrolowanym przez Ćolów pomiar gruntów. Był on przedsięwzięciem niemającym precedensu w historii subkontynentu indyjskiego do tego momentu^[32]. W jego wyniku nawet bardzo niewielkie fragmenty ziemi uprawnej zostały zinwentaryzowane, wymierzone oraz zintegrowane z państwowym systemem fiskalnym^[33]. Podatek gruntowy pobierano zarówno w gotówce jak i w naturze^[34].

Radźaradźa Wielki był gorliwym wyznawcą Śiwy, cenionym i pamiętanym dzięki swojej pobożności^[35][36]. Jego duchowym mistrzem był Isana Śiwa Pandita, znany chociażby z inskrypcji w świątyni Bryhadiśwary w Tańdźawurze^[37]. Przyjął rozbudowaną i sygnalizującą znaczne ambicje tytulaturę, w tym tytuł cesarski^[38][39]. Była ona zresztą jedynie odzwierciedleniem obecnego w ideologii rodu panującego kultu króla-boga, przybyłego na subkontynent indyjski prawdopodobnie z Indochin^[40]. Kult ten przypominał szczególnie ubóstwienie króla we współczesnym Radźaradźy imperium khmerskim^[41]. Jednocześnie władcy udało się z powodzeniem stworzyć wizerunek samego siebie jako troszczącego się o lud, szczodrego i dobrotliwego monarchy, najprawdopodobniej darzonego rzeczywiście miłością przez znaczną część swoich poddanych^[42]. Tradycja deifikacji monarchy, czy też szerzej przywódcy politycznego przetrwała wśród Tamilów aż do współczesności. Jej ślady dostrzec można na przykład w karierach M.G. Ramachandrana (MGR) czy Jayalalithy^[43].

Monarcha prowadził politykę tolerancji religijnej, wspierając także dźinizm czy wisznuizm^[44][45]. Do tej ostatniej tradycji należały na przykład posiadające inskrypcje z czasów panowania władcy świątynie Narasinhy w Marchalli w taluku Malavalli w stanie Karnataka oraz Narajany w Malurpatnie w taluku Channapatna, również w tym samym regionie^[46][47]. O jego przychylności wobec wyznawców Wisznu świadczy dodatkowo inskrypcja z Agary mówiąca o nim wprost Chola Narayana^[46]. Wspierał materialnie także obiekty buddyjskie. W uznaniu tego, wihara w Nagapattinam została nazwana na jego cześć^[19][48]. Tolerancja religijna była przy tym dla niego wygodnym instrumentem politycznym. Pozwoliła mu bowiem na wzmocnienie i konsolidację śiwaizmu, stanowiącego religijny fundament rządzącej elity, bez niepotrzebnego antagonizowania zwolenników innych wyznań czy tradycji^[49].

Panowanie Radźaradźy Wielkiego to okres przekształcenia władztwa Ćolów, ze stosunkowo niewielkiego królestwa do sprawnie zarządzanego organizmu dysponującego znacznymi zasobami naturalnymi, potężną armią oraz marynarką wojenną^[50]. Był to również okres stabilności wewnętrznej oraz rozkwitu kultury, także dzięki hojnemu mecenatowi monarchy^[51]. Stał za budową wielu świątyń. Za jego panowania wzniesiono na przykład poświęconą Śiwie świątynię Bryhadiśwara w Tańdźawurze^[19]. Niektóre przy tym źródła przypisują dokończenie jej budowy synowi i następcy Radźaradźy^[52]. Zestawienie Thirumurai, głównego świętego tekstu tamilskich śiwaitów łączy się w pamięci zbiorowej z Radżaradżą, któremu w tym kontekście nadaje się tytuł ocaliciela tego pokaźnej objętości dzieła^[53]. Zasługi władcy mają w tym przypadku również wymiar świecki. Kodyfikacja kanonu pism świętych stworzonych w języku ludu zaskarbiła mu bowiem wdzięczność poddanych. Była też poniekąd hołdem złożonym bogactwu tamilszczyzny, pozwoliła bowiem na ograniczenie wpływów dominującego wówczas wśród elity intelektualnej sanskrytu^[54].

Radźaradźa Wielki zmarł z przyczyn naturalnych w 1014^[21][55]. Na tronie zastąpił go syn, książę Madurantaka, który jako Radźendra I od 1012 współrządził państwem^[56]. Dopuszczanie następcy tronu do współrządów było często się powtarzającą praktyką dynastyczną pośród Ćolów. Prawdopodobnie miała ona swoje źródło w pragnieniu zapewnienia państwu stabilności oraz ograniczenia intryg dworskich^[57].

Panowanie Radźaradźy Wielkiego położyło podwaliny pod późniejszą dalszą imperialną ekspansję dynastii Ćolów^[58][59].