Ratusz w Oleśnicy

Ratusz w Oleśnicy
Zabytek: nr rej. A/3547/970 z 08.04.1963[1].
Ilustracja
Ratusz w Oleśnicy (2013)
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Miejscowość

Oleśnica

Adres

Rynek - Ratusz, 56-400 Oleśnica

Styl architektoniczny

klasycyzm

Ukończenie budowy

1410

Ważniejsze przebudowy

1536, 1664, 1826, 1892

Zniszczono

1535, 1730, 1823, 1945

Odbudowano

1730, 1826, 1958–1964

Położenie na mapie Oleśnicy
Mapa konturowa Oleśnicy, w centrum znajduje się punkt z opisem „Ratusz w Oleśnicy”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Ratusz w Oleśnicy”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Ratusz w Oleśnicy”
Położenie na mapie powiatu oleśnickiego
Mapa konturowa powiatu oleśnickiego, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Ratusz w Oleśnicy”
Ziemia51°12′34″N 17°22′47″E/51,209444 17,379722

Ratusz w Oleśnicy – zabytkowa budowla na oleśnickim rynku będąca historyczną i obecną siedzibą władz miejskich.

Pierwszy murowany, gotycki ratusz w mieście wybudowano w pierwszej połowie XV wieku po ukonstytuowaniu się w mieście rady miejskiej i wykupie urzędu wójtowskiego od księcia. Wielokrotnie ulegał zniszczeniom, spaleniom i przebudowom. W roku 1826 uzyskał swój obecny klasycystyczny wygląd. Wówczas ratusz zatracił dwubudynkowy charakter. Po zniszczeniach powstałych w wyniku II wojny światowej został odbudowany w latach 1958–1964.

Od 2009 roku codziennie z wieży ratusza odtwarzany jest hejnał autorstwa Edmunda Kwaśniewskiego.

Historia

Murowany ratusz w Oleśnicy powstał w pierwszej połowie XV wieku[2]. Wcześniej nie było żadnego budynku władz miejskich na oleśnickim rynku. Znajdowały się na nim kramy i murowane sukiennice, z których działalności książę czerpał zyski. Do tego czasu w mieście nie istniała rada miejska. Z 1393 roku pochodzą pierwsze informacje na temat domu wójta, ale znajdował się on na uboczu rynku[3]. W 1403 roku Konrad III Stary wydał przywilej umacniający pozycję mieszczan w całym księstwie; być może przyczyniło się do powstania rady miejskiej, gdyż w 1407 roku wykupiła on od księcia urząd dziedzicznego wójtostwa, usamodzielniając się tym samym we władaniu miastem. Według historiografa Johannesa Sinapiusa murowany ratusz wzniesiono w 1410 roku[4][5]. Miał być to gotycki, jednonawowy, dwupiętrowy budynek na planie prostokąta, ulokowany na miejscu dawnego domu kupieckiego[5]. Do ratusza przylegała kwadratowa wieża z dzwonnicą, ale nie wiadomo, czy powstała w tym samym czasie[6], czy wzniesiono ją jeszcze przed 1500 rokiem[3]. W 1535 roku ratusz ulega częściowemu uszkodzeniu przez burzę. W następnym roku zakończono jego odbudowę, podnosząc jednocześnie wieżę o nadbudowę o oktagonalnym kształcie zwieńczoną gankiem dla trębacza. Hełm wieży pokryty był blachą[3][5][6]. W 1539 roku oleśnicki ratusz wizytowany był przez radnego z Poznania, który szukał wzoru do odbudowy poznańskiego ratusza[6].

Na przełomie wieków XVI i XVII w północnym skrzydle budynku mieściły się siedziba burmistrza, kancelaria, archiwum i sale kupieckie, a także odbywały się zebrania rady miejskiej, sądy i zebrania mieszczan. W pozostałych częściach ratusza mieściły się pomieszczenia straży i więzienia[3].

Przed 1650 rokiem rada miejska wykupuje pomieszczenia w sąsiadującym budynku w celu powiększenia ratusza. Część ta była później nazwana skrzydłem południowym[5]. Na grafikach z drugiej połowy XVII wieku budynek ratusza ma już renesansowy charakter[3]. W 1664 roku w związku ze złym stanem budynku ratusza książę Sylwiusz Nimrod Wirtemberski nakazał jego renowację i przebudowę[7][5].

Ratusz wg F. B. Wernera (XVIII wiek). Widok od strony północno-zachodniej.

W 1730 roku w Oleśnicy wybuchł pożar, który doprowadził do zniszczenia dużej części miasta[8], w tym także miejskiego ratusza, który odbudowano w tym samym roku[4]. W 1766 roku w wyniku burzy doszło do zapalenia się wieży[3].

W marcu 1823 roku doszło do kolejnego pożaru w mieście, w którym spłonął ratusz wraz z wieżą[9]. Wieżę odbudowano w 1825 roku, co miała upamiętnić data na chorągiewce[5]. Prace nad samym budynkiem zakończono w roku 1826. Nadały one budowli klasycystyczną formę[10]. Jednocześnie ratusz zatracił swoją dwubudynkową formę. Połączono ratusz z ówczesnym skrzydłem południowym i przyległym budynkiem mieszkalnym[3]. W ten sposób budynek zyskał trzy wejścia od frontu: dwa do samego ratusza i sądu, a trzecie do przylegających budynków i posterunku policji oraz aresztu[3]. Elewacja frontu zyskała jednolitą formę z dwoma naczółkami[6]. W 1850 roku w budynku umieszczono także areszt wojskowy[3].

W 1873 roku przed budynkiem ratusza odsłonięto Kolumnę Zwycięstwa w celu upamiętnienia zwycięstwa w wojnie francusko-pruskiej[11].

Płyty herbowe
Płyta herbowa na I piętrze
Płyta herbowa na I piętrze
Płyta herbowa na I piętrze

W 1892 roku doszło do kolejnej przebudowy ratusza. Jego główna część została połączona ze skrzydłem południowym[3]. W ścianach klatki schodowej wmurowano kamienne płyty herbowe z XVI i XVII wieku, pochodzące ze starego ratusza i z innych zabytków miasta, m.in. Bramy Wrocławskiej[2][6]. Na dachu budynku umieszczono dwa pionowe maszty flagowe[5]. Prawdopodobnie w 1911 roku przeprowadzono elektryfikację ratusza[5]. W 1930 roku, w celu likwidacji witryn sklepowych na parterze w elewacji frontu, na parterze budynku południowego zwiększono liczbę pomieszczeń na cele handlowe[5]. W 1934 roku hełm wieży został ponownie pokryty blachą[3].

W roku 1945 ratusz został w dużej części zniszczony. Po wojnie odgruzowano go i podjęto decyzję o rozebraniu elementów, które groziły zawaleniem. W 1958 roku Jerzy Dąbrowski sporządził plan odbudowy ratusza. W tym samym roku rozpoczęto prace remontowe i budowlane, które zakończono w 1964 roku[3]. Budynek został odbudowany, z zachowaniem ocalałej wieży i fragmentów średniowiecznych murów. Przy rekonstrukcji odtworzono klasycystyczne elewacje i inne detale architektoniczne[2]. Od południa bryłę zamknięto nowo wybudowanym skrzydłem, w którym otwarto hotel „Śląsk” z elewacją nawiązującą do zrekonstruowanej klasycystycznej elewacji ratusza[6].

Oleśnicki notgeld z 1922. Na parterze widoczne witryny sklepowe.

W 1989 roku zamknięto hotel i jego miejsce zajął urząd miejski. W 2008 roku na dachu budynku ratusza zamontowano maszt na flagę oraz syreny alarmowe. W 2009 roku zapadła decyzja o codziennym odtwarzaniu z wieży hejnału miejskiego autorstwa Edmunda Kwaśniewskiego o godzinie 12:00[5][12].

Architektura

Ratusz jest umiejscowiony w centrum Oleśnicy, w bloku zabudowy śródrynkowej zajmując jego północno-zachodnią część[10][6]. Jest budynkiem trójkondygnacyjnym, w którego skład wchodzą trzy skrzydła z wewnętrznym dziedzińcem. Dziedziniec jest zamknięty od południa czterokondygnacyjnym budynkiem[6]. Nad ratuszem góruje najstarsza jego część – wieża. Na dole czworoboczna, a od piątej kondygnacji ośmioboczna, z tarczami zegarowymi i galeryjką widokową w najwyższej części[6][10]. Szczyt wieży wieńczy hełm z latarnią[2]. Skrzydła północne, zachodnie i wieża są podpiwniczone. Piwnice znajdują się również pod wewnętrznym dziedzińcem[6]. Wszystkie skrzydła budynku nakryte są dachami dwuspadowymi[2].

W skrzydle północnym zachowała się klatka schodowa ze spocznikiem z XIX wieku. Doświetlona jest okulusami i oknami typu porte fenetre. Pozostałe klatki schodowe w budynku zostały ocenione jako bezstylowe i powstały w latach 1960–1965[6].

Elewacje skrzydeł zdobione są profilowanymi gzymsami. Wyróżnia się elewacja frontowa ze względu na wejście ulokowane w pseudoryzalicie, nad którym znajduje się fronton z pilastrami porządku wielkiego. Fronton zwieńczony jest trójkątnym szczytem. Każde piętro budynku zaznaczone jest pseudoboniowaniem[6].

Galeria

Przypisy

  1. ↑ Uchwała rady miasta Oleśnicy z dnia 30 października 2007 r., „Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego”, 30 października 2007 [dostęp 2024-09-19].
  2. 1 2 3 4 5 Pilch 2005 ↓, s. 253.
  3. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Marek Nienałtowski, Ratusz oleśnicki [online], 26 stycznia 2021 [dostęp 2024-09-19].
  4. 1 2 Mrozowicz i Wiszewski 2006 ↓, s. 50.
  5. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Nienałtowski ↓.
  6. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Adamska 1999 ↓.
  7. ↑ Mrozowicz i Wiszewski 2006 ↓, s. 97.
  8. ↑ Mrozowicz i Wiszewski 2006 ↓, s. 114.
  9. ↑ Mrozowicz i Wiszewski 2006 ↓, s. 125.
  10. 1 2 3 Pawlak 2003 ↓, s. 40.
  11. ↑ Marek Nienałtowski, Pomnik – Kolumna Zwycięstwa [online], 13 stycznia 2023 [dostęp 2024-09-19].
  12. ↑ Herby i barwy [online], Urząd Miasta Oleśnicy [dostęp 2024-09-19].

Bibliografia

  • Bożena Adamska, Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa – Ratusz [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 1999 [dostęp 2024-09-19].
  • Marek Nienałtowski, Ratusz [online], Urząd Miasta Oleśnicy [dostęp 2024-09-19].
  • Wojciech Mrozowicz, Przemysław Wiszewski, Oleśnica od czasów najdawniejszych po współczesność, Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT, 2006, ISBN 978-83-7432-164-8.
  • Józef Pilch, Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 2005, ISBN 83-213-4366-X, OCLC 69480077.
  • Roman Pawlak, Zabytkowe ratusze, Warszawa: MUZA SA, 2003, ISBN 83-7200-991-0.

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.