Rewitalizacja językowa
Rewitalizacja językowa – całokształt praktyk związanych z polityką językową, które mają na celu popularyzację danego języka lub odmiany językowej wśród określonej grupy docelowej, przeważnie pewnej grupy etnicznej[1]. Celem rewitalizacji może być wzmocnienie zagrożonego języka[1][2], a w szerszym rozumieniu również ożywienie języka, który stracił swoich użytkowników[3]. Projekty rewitalizacyjne obejmują sporządzenie dokumentacji językowej, określenie statusu języka, wyznaczenie celów do osiągnięcia, opracowanie programu nauczania, stworzenie warunków dla użycia języka oraz ewentualnie promowanie go za pośrednictwem mediów, administracji i innych kanałów[3]. Kluczowy dla tych starań jest udział przedstawicieli danej społeczności i użytkowników języka poddawanego rewitalizacji[4].
Rewitalizacja językowa zabiega o to, aby najmłodsze pokolenie miało szansę nabyć kompetencję w danym języku za pośrednictwem systemu szkolnictwa, dzięki programom edukacyjnym lub w samym domu rodzinnym. Jednocześnie chodzi o wzmocnienie pozycji rewitalizowanego języka jako środka codziennej komunikacji, wprowadzenie go do sfery swobodnych rozmów, a nawet do kontaktów oficjalnych, publicznych i naukowych[1]. Rewitalizacja często wiąże się ze standaryzacją języka, wskutek czego dochodzi do wypromowania pewnej odmiany standardowej, nierzadko kosztem odmian lokalnych[5]. W drodze planowania językowego dąży się także do stworzenia ortografii oraz jej wprowadzenia do podręczników i innych materiałów dydaktycznych[3].
Celem rewitalizacji nie jest wyłącznie rozpropagowanie lub ożywienie danego języka, lecz także utrzymanie jego związku z rodzimą kulturą. Liczne programy rewitalizacyjne skupiają się na nauczaniu języka etnicznego w kontekście kultury tradycyjnej, dzięki czemu może on służyć podkreśleniu odrębności kulturowej danej społeczności[3]. Istotne jest odpowiednie udokumentowanie wiedzy, praktyk kulturowych i tradycji oralnych związanych ze społecznością językową[4]. Rewitalizacja języków to nie tylko kwestia ochrony dziedzictwa kulturowego; zachowanie różnorodności językowej jest bowiem cenne z perspektywy badawczej, stanowiąc wsparcie dla postępu naukowego[1].
Rewitalizacja językowa nie zawsze przynosi oczekiwane skutki. Wprowadzenie pisma i podręczników językowych może sprawić, że rodzice przestaną przekazywać swój język dzieciom, wychodząc z założenia, że te nauczą się go z materiałów pisanych. Z kolei inne społeczności odrzucają projekty ortografii, np. z obawy przed nasileniem wpływów kultury zachodniej i utratą tradycyjnych funkcji języka[3]. Niekiedy próby standaryzacji języków mniejszościowych mogą prowadzić do alienacji części społeczności, np. w przypadku prowadzenia polityki puryzmu, skierowanej na rugowanie zapożyczeń z języka dominującego, lub promowania standardu czerpiącego z tradycji literackiej, bez akceptacji realnego zróżnicowania odmian lokalnych[6]. Czasem purystyczne postawy językowe sprawiają, że młodsze grupy wiekowe rezygnują z używania języka ojczystego, obawiając się krytycznej oceny mieszania kodów[7]. Działania na rzecz standaryzacji języka niekoniecznie kończą się powodzeniem, np. gdy promowany jest wybrany dialekt prestiżowy, na niekorzyść innych odmian języka, lub gdy ponaddialektalny standard nie spotyka się z szerszą akceptacją, jako twór oderwany od zwyczajów komunikacyjnych społeczności językowej[8]. Podobnie nie wszędzie przyjmują się ustandaryzowane reguły pisowni lub rozpowszechnienie jednolitej normy ortograficznej okazuje się stosunkowo trudne; bywa, że w społeczności funkcjonują równolegle różne sposoby zapisu języka[9].
Zobacz też
Przypisy
- 1 2 3 4 Rewitalizacja. Languages In Danger. [dostęp 2020-02-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-02-06)].
- ↑ Zuckermann 2020 ↓, s. 199.
- 1 2 3 4 5 Pokorný 2009 ↓, s. 152.
- 1 2 Zuckermann 2020 ↓, s. 212–214.
- ↑ O’Rourke, Soler i Darquennes 2018 ↓, s. 618–619.
- ↑ O’Rourke, Soler i Darquennes 2018 ↓, s. 619.
- ↑ Pokorný 2009 ↓, s. 153.
- ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Sustaining Language Use: Perspectives on Community-Based Language Development, Dallas: SIL International, 2016, ISBN 978-1-55671-267-8, ISBN 978-1-55671-420-7, OCLC 1291713358 (ang.), 3.2.4 More on language communities.
- ↑ Elke Karan, Standardization: What’s the Hurry?, [w:] Michael Cahill, Keren Rice (red.), Developing Orthographies for Unwritten Languages, Dallas: SIL International, 2014 (Publications in Language Use and Education 6), s. 107–138, ISBN 978-1-55671-347-7, ISBN 978-1-55671-419-1, OCLC 869293816 (ang.).
Bibliografia
- Bernadette O’Rourke, Josep Soler, Jeroen Darquennes, New speakers and language policy, [w:] James W. Tollefson, Miguel Pérez-Milans (red.), The Oxford Handbook of Language Policy and Planning, New York: Oxford University Press, 2018, s. 610–632, DOI: 10.1093/oxfordhb/9780190458898.013.24, ISBN 978-0-19-045889-8, ISBN 978-0-19-045891-1, OCLC 1013727065 (ang.).
- Jan Pokorný, Lingvistická antropologie: jazyk, mysl a kultura, Praha: Grada Publishing, 2009, ISBN 978-80-247-6987-5 (cz.).
- Gilad Zuckermann, Revivalistics: From the Genesis of Israeli to Language Reclamation in Australia and Beyond, New York: Oxford University Press, 2020, DOI: 10.1093/oso/9780199812776.001.0001, ISBN 978-0-19-981277-6, ISBN 978-0-19-981279-0, ISBN 978-0-19-009704-2, OCLC 1228832783 (ang.).