Samson Mikiciński

Samson Mikiciński

Data i miejsce urodzenia	lipiec 1885 k. Bielska Podlaskiego
Data i miejsce śmierci	28 marca 1941 Hajfa
Przebieg służby
Siły zbrojne	Armia Imperium Rosyjskiego Biała Armia Polskie Siły Zbrojne
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa, wojna domowa w Rosji, II wojna światowa
Odznaczenia

Samson Mikiciński (ur. w lipcu 1885 k. Bielska Podlaskiego, zm. 28 marca 1941 w Hajfie) – polski Żyd, emisariusz Rządu RP na uchodźstwie.

Urodził się w 1885 w powiecie Bielsk Podlaski^[1]. Pochodził ze spolonizowanej rodziny żydowskiej. Podczas I wojny światowej służył w armii rosyjskiej. Trafił do szpitala (przypuszczalnie jako sanitariusz), w którym przebywali ranni żołnierze niemieccy^[2]. Miał pomóc w dojściu do zdrowia niemieckiemu oficerowi ze sławnego rodu, (późniejszemu członkowi Oberkommando der Wehrmacht)^[3]. W czasie wojny domowej w Rosji walczył w szeregach Armii Ochotniczej Antona Denikina po stronie białych i dosłużył stopnia kapitana^[1]. Po rewolucji wyemigrował do Paryża.

W Polsce pojawił się w 1928. Pracował dla różnych firm zagranicznych. Dwa lata przed wybuchem wojny zatrudnił się w biurze turystycznym Argos w Warszawie. Następnie po wykupieniu 50% akcji kolejnej firmy turystycznej Poltur stał się jej udziałowcem. Zarabiał głównie na pomocy w emigracji Żydom austriackim i niemieckim. W pierwszej połowie lat 30. w związku z jego osobą toczyły się głośne sprawy (głównie skargi o nadużycia natury materialnej), m.in. na początku 1934 fakt wypłaty mu przez wiceburmistrza dwukrotnie tej samej sumy^[4] czy eksmisyjna przed sądem grodzkim, jako że nie zapłacił całej kwoty za wykup mieszkania^[5]. Został skazany przez starostwo grodzkie Warszawa-Śródmieście na 500 złotych grzywny za posługiwanie się fałszywym tytułem konsula Republiki Peruwiańskiej^[6]. W październiku 1934 był w gronie aresztowanych działaczy Zrzeszenia Bezpartyjnych Żydów (w tym prezesa, dr. B. Suchotina) wobec ujawnienia nadużyć w sekcji turystycznej tej organizacji^[7]. Później odsiadywał karę pozbawienia wolności, a po wyjściu z więzienia ujawniono na początku stycznia 1935 nową aferę z jego udziałem dotyczącą sprzedaży mebli obłożonych sekwestrem^[8].

Podczas podróży poznał chilijskiego dyplomatę Hectora Brionesa Luco, dzięki któremu otrzymał paszport dyplomatyczny. Po ucieczce z Warszawy w nocy z 5 na 6 września 1939 przez Wilno udało mu się wraz z hrabiną Ireną Potocką wyjechać do Paryża. We Francji zgłosił się do Władysława Sikorskiego i Stanisława Kota, oferując swą pomoc w kontaktach między Paryżem i Warszawą^[9]. Następnie podjął się podczas podróży do Warszawy zabrać pocztę i pieniądze. Podczas kłopotów w podróży w Berlinie pomocy udzielił mu pracownik Abwehry, Erich Nobis. Mikiciński wywiózł z Polski żony dwóch oficerów wywiadu. Po udanych ewakuacjach zlecono mu wywiezienie żony generała Sosnkowskiego, Jadwigi Sosnkowskiej i córki generała Sikorskiego Zofii Leśniowskiej. Pierwszą wywiózł z okupowanej Polski na Zachód na początku 1940 jako swoją szóstą żonę, jednocześnie przewożąc kosztowności^[10]. Dzięki swoim kontaktom z oddziałem Abwehry we Wrocławiu wydostał także z obozu w Radogoszczu pod Łodzią szwagra wiceministra Zygmunta Gralińskiego, Karola Eigera aresztowanego z powodu żydowskiego pochodzenia. Wywiózł go początkowo do Bukaresztu, a następnie na Cypr, skąd do Palestyny do Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich^[11]. Za zasługi przyznano mu Order Odrodzenia Polski. Przewoził także pieniądze i meldunki z Bukaresztu do Warszawy.

Z powodu błyskotliwych akcji i handlu walutami wzbudził podejrzenia służb francuskich, belgijskich i w końcu polskich. Zaczęto podejrzewać go o kontakty z wywiadem niemieckim. Już na przełomie 1939/1940 oficerowie Oddziału II zainteresowali się działaniami Mikicińskiego i powstał plan wrzucenia go do Sekwany^[1].

Członkowie Związku Walki Zbrojnej ustalił, że Mikiciński pozostawał pod ochroną oddziału Abwehry^[12]. Minister Kot miał być ostrzegany przed nim zarówno przez brytyjski Secret Intelligence Service, jak i francuski kontrwywiad^[12]. Pojawiły się głosy, że działa na rzecz nie tylko Polaków, ale też Żydów i Niemców^[9].

W 1941 poseł Chile w Belgii i Mikiciński zostali przeniesieni do Stambułu w Turcji^[13][1]. Tam po spreparowaniu zarzutu kolportowania fałszywych funtów szterlingów przez pracownika II Oddziału Mojżesza Szapiro, znanego też jako Edward Szarkiewicz, za wiedzą służb tureckich i brytyjskich podejrzewany o współpracę z Abwehrą został aresztowany 16 stycznia 1941 w Stambule. Uprowadzony, został przetransportowany w worku samolotem brytyjskim na Bliski Wschód do Palestyny, z międzylądowaniem na Cyprze^[14]. Osadzony w więzieniu Citadel w Hajfie^[15]. Podczas przesłuchań nie wypierał się znajomości z oficerami Abwehry. Utrzymywał, że nie przekazywał im żadnych informacji, a jedynie sowicie opłacał za opiekę. Zeznaniom tym jednak nie dano wiary.

Wcześniej, w trakcie działań kontrwywiadowczych polskie służby: wywiad ZWZ oraz ekspozytura „R” Oddziału II ustaliły, że Mikiciński, jako jeden z nielicznych, miał w okupowanej Polsce status dyplomatyczny jako domniemany konsul chilijski, pomimo iż Niemcy odebrały taki status wszystkim dyplomatom akredytowanym przy rządzie R.P. Mikiciński w Bukareszcie oraz innych miastach i obozach internowania... zbierał znaczne kwoty w celu wypłacenia ich (za 15 proc. prowizją) rodzinom w okupowanej Polsce, nie obawiając się zdemaskowania przez Niemców. Rzekome nawiązanie przez Chile stosunków dyplomatycznych z Polską (po 20 latach ich braku) miało nastąpić po wybuchu wojny, Note Verbale z 9 października 1940, podpisaną przez chilijskiego charge d'affaires przy rządzie belgijskim. Podczas swego pobytu w okupowanej Polsce, w tym w Warszawie Mikiciński nie respektował podstawowych zasad konspiracji. Ustalono, iż podróżował samochodem Abwehry, towarzyszyli mu dwaj oficerowie Abwehry, m.in. kpt. Erich Nobis; w Warszawie często odwiedzał siedzibę Gestapo przy Al. Szucha. Próbą zamaskowania rzeczywistego charakteru działań Mikicińskiego była demonstracyjnie przeprowadzona rewizja w jego mieszkaniu przez patrol Abwehry w asyście policji oraz ogłoszenie o tym w gadzinówce „Warschauer Zeitung”, co nigdy dotąd (ani później) się nie zdarzyło. Podczas przesłuchania przez polskie służby Mikiciński zeznał, że „na 3-4 tygodnie przed wybuchem wojny został urzędnikiem poselstwa Chile w Warszawie. Wobec wybuchu wojny nie zdążono ustalić jego pensji”. Było to oczywistym kłamstwem, ponieważ Republika Chile nie miała wtedy nawiązanych stosunków dyplomatycznych z Polską^[14] (w październiku 1939 był sekretarzem poselstwa Chile w Belgii^[1]).

28 marca 1941 podczas transportu na kolejne przesłuchanie z więzienia w Hajfie został zastrzelony przez Edwarda Szarkiewicza (według relacji Kazimierza Iranka-Osmeckiego podczas próby ucieczki^[14], a według W.T. Kowalskiego w Jerozolimie^[1]). Miejsce pochówku prawdopodobnie w okolicach Hajfy.

Według relacji K. Iranka-Osmeckiego „Mikiciński był rosły, barczysty, miał grube rysy, wyłupiaste oczy i obwisłe wargi, robił odpychające wrażenie^[1]; nie zatajał w swoich zeznaniach roztaczanej nad nim opieki przez Abwehrę”, ale „nie przyznawał się, że był agentem Abwehry”, jednak „świadczenia na rzecz prof. S. Kota i przewożenie pieniędzy do Polski były maską dla usług oddawanych Abwehrze. Mikiciński był podwójnym agentem i w myśl zasady z żelazną konsekwencją przez ten typ agentów stosowanej, lojalność i wierność zachowywał dla jednej tylko strony – tej silniejszej”^[14].

• Sławomir Koper: Piekiełko nad Wisłą. Sceny z życia polskich elit pod okupacją, Bellona, 2019, rozdział 3: Przypadek Samsona Mikicińskiego, ISBN 978-83-11-15668-5.
• Jadwiga Sosnkowska, Włodzimierz T. Kowalski: W kręgu mitów i rzeczywistości. Warszawa: Polska Agencja Interpress, 1988, s. 1-254. ISBN 83-223-2477-4.