Sanguszkowie herbu własnego

Sanguszkowie

Sanguszkowicze, Sankguszkowie, Sankguszkowicze

Sanguszko
Państwo	Polska
Region	woj. wołyńskie
Gniazdo rodzinne	Czartorysk
Tytuły	książęta
Protoplasta	Konstanty
Status rodziny	żyje
Pochodzenie etniczne	wielkolitewskie
Ród macierzysty	Giedyminowicze
Gałęzie	koszyrsko-niesuchoiżska, kowelska

Sanguszkowie (hist. pol. Sanguszkowicze^[a]) herbu własnego (Sanguszko) – wymarły, polski ród książęcy (kniaziowski) pochodzenia wielkolitewskiego, należący do magnackiej warstwy społecznej.

Protoplastą rodu był Sanguszko Fedkowicz, przodek dynastii Giedyminowiczów, poprzez ród Olgierdowiczów. Jego ojciec, Fiodor Olgierdowic był przyrodnim bratem króla Władysław II Jagiełło.

Jedynym męskim potomkiem rodu jest aktualnie Paweł Franciszek Roman Sanguszko, działacz polonijny i biznesmen.

Nazwisko Sanguszków ma charakter patronimiczny, a konkretniej pochodzi od imienia ich protoplasty, Sanguszka Fedkowicza.

Pierwotnie, literatura na podstawie błędnych przekazów latopisarskich uznawała Sanguszków za potomków księcia Lubarta Giedyminowicza. Sami Sanguszkowicze najprawdopodobniej nie byli pewni swojego pochodzenia, albowiem na podstawie mylnego przekonania o pochodzeniu od wspomnianego Lubarta używali niegdyś nazwiska Lubartowicz Sanguszko. Twórca potęgi rodu, książę Paweł Karol Sanguszko (ur. 1680, zm. 1750), za królewskim przyzwoleniem przemianował nawet znajdujący się w jego posiadaniu Lewartów na Lubartów.

Obecnie historycy, powołując się na historyczne źródła dokumentowe, nie mają wątpliwości co do pochodzenia tego rodu, wywodząc go od Olgierda, syna Giedymina. Jan Tęgowski wyraził zdanie, iż właśnie w książęcym domu Sanguszków najdłużej przetrwał ród Olgierdowiczów. Synem Olgierda był natomiast książę Fiodor Olgierdowicz, którego syn Sanguszko Fedkowicz jest protoplastą rodu.

Pierwotnie dobra Sanguszków znajdowały się na Wołyniu (Ratno, Kamień Koszyrski, Kowel, Sławuta). Z czasem rodzina nabyła nowe na Podolu (Satanów) i w Małopolsce (Lubartów, Tarnów).

Na przełomie XV i XVI wieku ród podzielił się na dwie główne linie:

• linia koszyrsko-niesuchoiżska – zapoczątkowana przez Aleksandra, dzieląca się na dwie gałęzie:
  • gałąź koszyrska ("Sanguszkowie-Koszyrscy") – zapoczątkowana przez Michała, wymarła w 1653 r.
  • gałąź niesuchoiżska ("Sanguszkowie-Niesuchoiżscy") – zapoczątkowana przez Andrzeja, wymarła w 1591 r.;
• linia kowelska ("Sanguszkowie-Kowelscy") – zapoczątkowana przez Michała, istnieje po dziś dzień.

• 
  Pałac w Zasławiu
• 
  Pałac w Sławucie (nie istnieje)
• 
  Pałac w Lubartowie
• 
  Ruiny zamku w Tarnowie
• 
  Pałac Sanguszków w Gumniskach (Tarnowie)
• 
  Zamek Koniecpolskich, Sobieskich, Rzewuskich i Sanguszków w Podhorcach
• 
  Zamek w Ostrogu (fragment)
• 
  Pałacyk Hieronima Sanguszki w Warszawie na Nowym Świecie
• 
  Pałac Romana Sanguszki w Krakowie
• 
  Pałac Lubomirskich w Lublinie

Inne pałace Sanguszków:

• Pałac w Kijanach
• Pałac we wsi Michla (nie istnieje?)
• Pałac w Grodnie (nie istnieje)

• lista polskich rodów książęcych
• lista polskich rodów pseudoksiążęcych
• lista polskich herbów książęcych
• lista polskich władców

• JózefJ. Wolff JózefJ., Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku, Warszawa: Gebethner i Wolff, 1895, s. 698 .