Kolczakówka szorstka
 | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
kolczakówka szorstka |
| Nazwa systematyczna | |
| Hydnellum scabrosum (Fr.) E. Larss., K.H. Larss. & Kõljalg MycoKeys 54: 42 (2019) | |
Kolczakówka szorstka, sarniak szorstki (Hydnellum scabrosum (Fr.) E. Larss., K.H. Larss. & Kõljalg) – gatunek grzybów z rodziny kolcownicowatych (Bankeraceae)[1].
Systematyka i nazewnictwo
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Sarcodon, Bankeraceae, Thelephorales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1836 r. Elias Fries nadając mu nazwę Hydnum scabrosum. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadali mu w 2019 r. E. Larss., K.H. Larss. i Kõljalg przenosząc go do rodzaju Hydnellum[1].
- Hydnum scabrosum Fr. 1836
- Phaeodon scabrosus (Fr.) Henn. 1898
- Sarcodon scabrosus (Fr.) P. Karst. 1881 var. scabrosus
- Sarcodon scabrosus (Fr.) P. Karst. 1881, var. scabrosus
W 2003 r. Władysław Wojewoda w 2003 r. zaproponował polską nazwę sarniak szorstki (wówczas gatunek ten zaliczany był do rodzaju Sarcodon, czyli sarniak)[3]. Po przeniesieniu do rodzaju Hydnellum nazwa ta stała się niespójna z nazwą naukową. W 2021 Komisja ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego zarekomendowała nazwę kolczakówka fiołkowa[4].
Morfologia
Średnica 3–10 cm, kształt nieregularnie kolisty. Powierzchnia początkowo filcowata, brudnożółta, później czerwonobrunatna, purpurowobrunatna i pokryta ciemniejszymi łuskami. W centrum kapelusza są one grube, przy brzegu drobne i przylegające[5].
Tylko nieznacznie zbiegające na trzon, początkowo jasnoszare, później purpurowobrązowe z białawym szczytem[5].
Długość do 10 cm, grubość do 3,5 cm, kształt walcowaty lub zwężający się ku podstawie. Powierzchnia podłużnie drobno łuseczkowata, o barwie od brązowej do ciemnobrązowej, z podstawą szarozieloną, niebieskawozieloną, pokrytą białawą grzybnią[5].
Szarawy, nieco różowawy, o gorzkawym i cierpkim smaku i niezbyt przyjemnym zapachu. U podstawy trzonu miąższ znacznie ciemniejszy, zielonawy do czarnozielonego[5].
Brązowawe, nieregularnie guzkowate[5].
Występowanie i siedlisko
Występuje w Ameryce Północnej, Europie i Azji[6]. Jest rzadki i w wielu krajach Europy znajduje się na czerwonych listach gatunków zagrożonych. W Polsce do 2021 r. podano 2 stanowiska historyczne, 23 współczesne i jedno wątpliwe. W latach 1995–2004 gatunek ten podlegał ochronie częściowej, a od roku 2004 podlega ochronie ścisłej bez możliwości zastosowania wyłączeń spod ochrony uzasadnionych względami gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej[7].
Naziemny grzyb ektomykoryzowy żyjący w symbiozie z bukiem, dębem, kasztanem jadalnym, sosną i świerkiem[7]. Rośnie w lasach liściastych i mieszanych, pojedynczo lub w grupach od sierpnia do października[3].
Gatunki podobne
- sarniak dachówkowaty (obecnie sarniak świerkowy) (Sarcodon imbricatus), który rośnie w lasach iglastych, a podstawa trzonu nie ma zielonkawej barwy. Na środku kapelusza ma większe i silniej odstające łuski[8].
- sarniak fiołkowy (Sarcodon joeides) również jest brązowawy, ale jego miąższ jest liliowy i stopniowo zmienia barwę na fioletową[8].
Przypisy
- 1 2 3 Index Fungorum [online] [dostęp 2021-08-18].
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2021-08-18].
- 1 2 Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ Rekomendacja nr 1/2021 Komisji ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego [online], Komisja ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów, 20 lutego 2021.
- 1 2 3 4 5 Na grzyby. Sarniak szorstki [online] [dostęp 2015-12-12].
- ↑ Discover Life [online] [dostęp 2021-08-18].
- 1 2 Anna Kujawa, Małgorzata Ruszkiewicz-Michalska, Izabela L. Kałucka (red.), Grzyby chronione Polski. Rozmieszczenie, zagrożenia, rekomendacje ochronne, Poznań: Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego Polskiej Akademii Nauk, 2020, ISBN 978-83-938379-8-4.
- 1 2 Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, ISBN 978-83-245-9550-1.