Skaliczek

Skaliczek
	Pronolagus
	Lyon, 1904
	; Skaliczek rdzawobrązowy (P. randensis)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	zajęczaki
Rodzina	zającowate
Rodzaj	skaliczek
	Typ nomenklatoryczny
	Lepus crassicaudatus I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1832
Gatunki
	5 gatunków (w tym 1 wymarły) – zobacz opis w tekście
	5 gatunków (w tym 1 wymarły) – zobacz opis w tekście

Skaliczek^[2] (Pronolagus) – rodzaj ssaków z rodziny zającowatych (Leporidae).

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w wyłącznie skalistych siedliskach^[3] Afryki, głównie jej południowej części^[4]^[5].

Opis

Długość ciała (bez ogona) 380–560 mm, długość ogona 35–135 mm, długość ucha 60–110 mm, długość tylnej stopy 57–125 mm; masa ciała 1,4–3,1 kg^[4]. Przestrzeń mezopterygoidalna (mesopterygoid space) zawsze węższa niż najmniejsza długość podniebienia twardego. Żłobienia na przedniej stronie górnych siekaczy głównych niewypełnione cementem. U osobników dorosłych brak kości międzyciemieniowej^[3]. Tylne kończyny tylko nieco dłuższe od przednich. Ogon jednolitej, rudej lub rudoczarnej barwy. Spód ciała i kończyny z zauważalnym rudym lub czerwonawym zabarwieniem^[6]. Plemniki o stosunkowo długich akrosomach. Zestaw chromosomów 2n = 42. Od przedstawicieli rodzaju Bunolagus odróżnia je m.in. brak ciemnobrązowego pasa ciągnącego się od dolnej krawędzi szczęki ku nasadzie ucha^[3].

Biologia i ekologia i zasięg

Charakteryzują się zdolnością do biegania i skakania wśród kamieni i skał. Tworzą małe kolonie, co może mieć związek z ograniczoną powierzchnią zajmowanych przez nie habitatów. Należą do gniazdowników i wydają na świat mało liczebne mioty. Ich gniazda wymoszczone są sierścią^[6].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1904 roku amerykański przyrodnik Marcus Ward Lyon w artykule zatytułowanym Klasyfikacja zajęcy i ich pobratymców, opublikowanym w czasopiśmie „Smithsonian Miscellaneous Collections”^[1]. Gatunkiem typowym jest (oryginalne oznaczenie) skaliczek natalski (P. crassicaudatus).

Etymologia

Pronolagus: gr. προνο- prono- ‘przed’, od προνοεω pronoeō ‘przewidzieć’^[7]; λαγoς lagos ‘zając’^[8].

Podział systematyczny

Roberts w 1951 roku wyróżnił 6 gatunków z tego rodzaju, zaś Ellerman i współpracownicy w 1953 roku tylko trzy^[3]. Trzy współcześnie żyjące gatunki wyróżnia także Mammal Species of the World^[5], jednak część współczesnych autorów wynosi do rangi niezależnego gatunku jeszcze P. saundersiae^[9]^[6], który według Mammal Species of the World stanowi podgatunek P. rupestris^[5]. Wersja podziału z czterema żyjącymi współcześnie gatunkami przedstawia się następująco^[10]^[11]^[12]^[2]^[6]:

Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa^[2]	Podgatunki^[4]^[12]^[11]	Rozmieszczenie geograficzne^[4]^[12]^[11]	Podstawowe wymiary^[4]^[11]^[a]	Status IUCN^[13]
Pronolagus randensis	H.L. Jameson, 1907	skaliczek rdzawobrązowy	3 podgatunki	2 populacje: środkowa i północno-zachodnia Namibia (być może południowo-zachodnia Angola) i Zimbabwe do północno-wschodniej Zambii, zachodnia Mozambik i wschodnia Botswana	DC: 42–50 cm DO: 6–13,5 cm MC: 1,8–3 kg	LC
Pronolagus crassicaudatus	(I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1832)	skaliczek natalski	2 podgatunki	skrajnie południowy Mozambik, Eswatini, wschodnia i południowo-wschodnia Południowa Afryka (prowincje Mpumalanga, KwaZulu-Natal i Prowincja Przylądkowa Wschodnia) oraz wschodnie Lesotho; zakres wysokości: 0–1550 m n.p.m.	DC: 46–56 cm DO: 3,5–11 cm MC: 2,4–3,1 kg	LC
Pronolagus rupestris	(A. Smith, 1834)	skaliczek rudonogi	4 podgatunki	2 populacje: południowo-zachodnia Kenia do północno-zachodniej Zambii oraz północnej i północno-zachodniej Południowej Afryki; zapisy z południowej Namibii	DC: 38–54 cm DO: 5–11,5 cm MC: 1,4–2,1 kg	LC
Pronolagus saundersiae	Hewitt, 1927	skaliczek przylądkowy	gatunek monotypowy	górzyste obszary w Południowej Afryce, Lesotho i zachodnim Eswatini	DC: 38–54 cm DO: 5–11,5 cm MC: 1,4–2,1 kg	LC

Kategorie IUCN: LC – gatunek najmniejszej troski.

Opisano również gatunek wymarły z wczesnego plejstocenu Angoli^[14]:

Pronolagus humpatensis Şen & Pickford, 2022

Uwagi

↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

1 2 M.W. Lyon. Classification of the Hares and their allies. „Smithsonian Miscellaneous Collections”. 45 (1445), s. 416, 1904. (ang.).
1 2 3 Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 59. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
1 2 3 4 K. Collins: Lagomorpha. W: John D. Skinner, Christian T. Chimimba: The Mammals of the Southern African Sub-region. Cambridge University Press, 2005, s. 63–64.
1 2 3 4 5 S. Schai-Braun & K. Hackländer: Family Leporidae (Hares and Rabbits). W: D.E. Wilson, T.E. Lacher, Jr & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 109–111. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).
1 2 3 D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Pronolagus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-03-02].
1 2 3 4 David C. D. Happold: Volume III: Rodents, Hares and Rabbits. W: Jonathan Kingdon, David Happold, Thomas Butynski, Michael Hoffmann, Meredith Happold, Jan Kalina: Mammals of Africa. Bloomsbury, 2013, s. 712.
↑ Jaeger 1959 ↓, s. 208.
↑ Jaeger 1959 ↓, s. 139.
↑ T.J.T.J. Robinson T.J.T.J., M.F.M.F. Child M.F.M.F., C.M.C.M. Matthee C.M.C.M., Pronolagus saundersiae, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2014-11-05] (ang.).
↑ C.J. Burgin, J.S. Zijlstra, M.A. Becker, H. Handika, J.M. Alston, J. Widness, S. Liphardt, D.G. Huckaby & N.S. Upham: The ASM Mammal Diversity Database. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 2.0) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2025-03-26]. (ang.).
1 2 3 4 Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 184. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
1 2 3 C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 280. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ Taxonomy: Pronolagus – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2025-03-26]. (ang.).
↑ Ş. Şen & M. Pickford. Red rock hares (Leporidae, Lagomorpha) past and present in southern Africa, and a new species of Pronolagus from the early Pleistocene of Angola. „Communications of the Geological Survey of Namibia”. 24, s. 82, 2022. (ang.).

Bibliografia

E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 3 (Revised second printing). Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 1–316. (ang.).

[13] DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

[Lyon-1] 1 2 M.W. Lyon. Classification of the Hares and their allies. „Smithsonian Miscellaneous Collections”. 45 (1445), s. 416, 1904. (ang.).

[Cichocki&inni-2] 1 2 3 Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 59. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Skinner-3] 1 2 3 4 K. Collins: Lagomorpha. W: John D. Skinner, Christian T. Chimimba: The Mammals of the Southern African Sub-region. Cambridge University Press, 2005, s. 63–64.

[Schai-Braun&Hackländer-4] 1 2 3 4 5 S. Schai-Braun & K. Hackländer: Family Leporidae (Hares and Rabbits). W: D.E. Wilson, T.E. Lacher, Jr & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 109–111. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).

[Wilson&Reeder-5] 1 2 3 D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Pronolagus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-03-02].

[moa-6] 1 2 3 4 David C. D. Happold: Volume III: Rodents, Hares and Rabbits. W: Jonathan Kingdon, David Happold, Thomas Butynski, Michael Hoffmann, Meredith Happold, Jan Kalina: Mammals of Africa. Bloomsbury, 2013, s. 712.

[CITEREFJaeger1959[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=wu.89043220607&seq=248_208]-7] Jaeger 1959 ↓, s. 208.

[CITEREFJaeger1959[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=wu.89043220607&seq=179_139]-8] Jaeger 1959 ↓, s. 139.

[iucn-9] T.J.T.J. Robinson T.J.T.J., M.F.M.F. Child M.F.M.F., C.M.C.M. Matthee C.M.C.M., Pronolagus saundersiae, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2014-11-05] (ang.).

[mdd-10] C.J. Burgin, J.S. Zijlstra, M.A. Becker, H. Handika, J.M. Alston, J. Widness, S. Liphardt, D.G. Huckaby & N.S. Upham: The ASM Mammal Diversity Database. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 2.0) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2025-03-26]. (ang.).

[amw-11] 1 2 3 4 Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 184. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[Burgin&inni-12] 1 2 3 C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 280. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[14] Taxonomy: Pronolagus – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2025-03-26]. (ang.).

[sen&pic-15] Ş. Şen & M. Pickford. Red rock hares (Leporidae, Lagomorpha) past and present in southern Africa, and a new species of Pronolagus from the early Pleistocene of Angola. „Communications of the Geological Survey of Namibia”. 24, s. 82, 2022. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[a]

[13]

[14]