Tłumik (instrumentoznawstwo)
Tłumik (wł. sordino, surdynka[1]) – przyrząd w instrumencie muzycznym umożliwiający sztuczne ściszenie dźwięku[2][3] i zmianę barwy na stłumioną, nosową[4].
Zastosowanie
W pianinie tłumikiem jest moderator[2].
W membranofonach (bębnach i kotłach) – kawałek sukna, którym przykrywa się membranę lub jej część[3].
W instrumentach dętych ustnikowych, a także w saksofonie – drewniany, kartonowy lub metalowy stożek wsuwany do czary głosowej[2]. W zależności od konstrukcji, tłumik zamyka przekrój czary, pozostawiając szczelinę przy brzegach, lub przylega do niej ściśle, pozostawiając wąski kanał środkowy[5].
W instrumentach z rodziny skrzypiec – drewniany, metalowo-filcowy, gumowy lub plastikowy przedmiot przypominający grzebień z trzema lub pięcioma (czasami dwoma[6]) rozciętymi w poprzek grubymi zębami, który nakłada się na podstawek[3][1]. Droższe, artystyczne tłumiki grzebieniowe wykonuje się również z kości słoniowej, bakelitu, hebanu i bukszpanu[6]. Innym typem tłumika skrzypcowego jest drewniany, obciągnięty gumą lub plastikiem wałeczek, który przyczepia się poprzecznie do strun pomiędzy strunociągiem a podstawkiem[2]. Specjalnym typem tłumika smyczkowego jest tulejka służąca do eliminowania wilczych tonów w wiolonczeli[6].
W instrumentach klawiszowych tłumikiem nazywane są również poduszeczki z filcu w mechanizmie młoteczkowym, których zadaniem jest tłumienie dźwięku po zwolnieniu klawisza[3].
Wykorzystanie
Tłumiki w instrumentach smyczkowych i dętych blaszanych wykorzystywane są co najmniej od XVII wieku. W 1637 francuski teoretyk muzyki Marin Mersenne opisał je w swoim kompedium muzycznym Harmonie universelle[7]. W 1607 Claudio Monteverdi wykorzystał tłumik dla trąbki renesansowej, znanej wówczas jako clarion, w operze Orfeusz[8]. W 1686 Jean-Baptiste Lully wykorzystał tłumik smyczkowy w II akcie opery Armida[9], a w 1787 Mozart – w trzeciej części Kwintetu smyczkowego nr 4 g-moll[10]. W instrumentach dętych drewnianych (np. w oboju, fagocie, klarnecie) tłumienie za pomocą tkaniny lub drewnianego czopa wetkniętego w czarę głosową odnotowano po raz pierwszy w XVIII wieku[11]. W XX wieku, muzycy jazzowi wprowadzili szeroką gamę tłumików oraz technik artykulacyjnych dla instrumentów dętych blaszanych[12].
Tłumiki mają zastosowanie podczas ćwiczeń oraz w praktyce wykonawczej, w muzyce rozrywkowej oraz w muzyce klasycznej[13]. Tłumiki smyczkowe przeznaczone do ćwiczeń są zazwyczaj masywniejsze od koncertowych[6].
W partyturze, partia instrumentu, która ma zostać zagrana z tłumikiem oznaczona jest włoskim terminem con sordino[14][15]. Odwołanie tłumienia oznacza się terminem senza sordino[16][1].
Przypisy
- 1 2 3 Drobner 1997 ↓, s. 63.
- 1 2 3 4 Chodkowski 2006 ↓, s. 895.
- 1 2 3 4 Śledziński 1981 ↓, s. 1003.
- ↑ Drobner 1997 ↓, s. 63, 166.
- ↑ Drobner 1997 ↓, s. 166.
- 1 2 3 4 Boyden, Bevan i Page 2001 ↓, Strings.
- ↑ Boyden, Bevan i Page 2001 ↓, Strings, Brass.
- ↑ Sachs 2005 ↓, s. 314.
- ↑ Sachs 2005 ↓, s. 340.
- ↑ Boyden, Bevan i Page 2001 ↓, lead.
- ↑ Boyden, Bevan i Page 2001 ↓, Woodwind.
- ↑ Boyden, Bevan i Page 2001 ↓, Brass.
- ↑ Bevan i Shipton 2003 ↓, Introduction.
- ↑ con sordino, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2025-02-06].
- ↑ Ekiert 2006 ↓, s. 472.
- ↑ senza sordino, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2025-02-06].
Bibliografia
- David D. Boyden, Clifford Bevan, Janet K. Page, Mute, [w:] Grove Music Online, Oxford University Press, 2001, DOI: 10.1093/gmo/9781561592630.article.19478 [dostęp 2025-02-07] (ang.).
- Clifford Bevan, Alyn Shipton, Mute, [w:] Grove Music Online, Oxford University Press, 2003, DOI: 10.1093/gmo/9781561592630.article.J320300 [dostęp 2025-02-07] (ang.).
- Encyklopedia muzyki. Andrzej Chodkowski (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-13410-0.
- Mieczysław Drobner: Instrumentoznawstwo i akustyka. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1997. ISBN 83-224-0469-7.
- Janusz Ekiert: Bliżej muzyki: encyklopedia. Warszawa: Muza SA, 2006. ISBN 978-83-7200-087-3.
- Kurt Sachs: Historia instrumentów muzycznych. Stanisław Olędzki (tłum.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen, 2005. ISBN 83-7233-036-0.
- Mała encyklopedia muzyki. Stefan Śledziński (red.). Warszawa: PWN, 1981. ISBN 83-01-00958-6.
Linki zewnętrzne
- W.A. Mozart: String Quintet in G minor, K.516 w serwisie YouTube – Kwintet smyczkowy nr 4 g-moll Mozarta. W trzeciej części widoczne i słyszalne tłumiki na wszystkich instrumentach