Stanisław Stawarz
 | |
 major piechoty | |
| Data i miejsce urodzenia |
20 kwietnia 1894 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
30 kwietnia 1940 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1914–1940 |
| Siły zbrojne | |
| Formacja | |
| Jednostki |
2 pułk piechoty LP |
| Stanowiska |
dowódca plutonu |
| Główne wojny i bitwy |
I wojna światowa |
| Odznaczenia | |
  _2r_BAR.svg.png){kind=small} _BAR.svg.png){kind=small}  | |
.png){kind=small}
Stanisław Stawarz (ur. 20 kwietnia 1894 w Warszawie, zm. 30 kwietnia 1940 w Katyniu) – major piechoty Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari, ofiara zbrodni katyńskiej.
Życiorys
Syn Mikołaja i Eleonory z Gruców[1] (ur. 1871)[1]. Starszy brat Aleksandra zabitego przez Niemców w Auschwitz. Studiował w Wyższej Szkoły Przemysłowej w Krakowie[2]. Od 1912 w Drużynach Polowych „Sokoła”. Ukończył kurs podoficerski. Od 30 września 1914 w Legionach Polskich, początkowo w 7. kompanii II batalionie 2 pułku piechoty, później szef 8. kompanii w 4 pułku piechoty. 1 lipca 1916 mianowany chorążym[3]. Ukończył szkołę oficerską w Zegrzu. Po kryzysie przysięgowym w armii austriackiej, walczył na wschodnim froncie, skąd zdezerterował[4]. W 1918 wstąpił do POW, a następnie do II Korpusu Polskiego.
Od listopada 1918 w odrodzonym Wojsku Polskim[2], w szeregach 4 pułku piechoty, walczył w obronie Przemyśla i Lwowa w walkach z Ukraińcami. Od marca 1919 instruktor kadry i dowódca 2 kompanii w batalionie zapasowym 4 pp Leg., którego pomagał tworzyć[4]. Następnie w oddziale sztabowym DOGen. Kraków[4]. Od 2 sierpnia 1920 dowódca 5 kompanii batalionu zapasowego 4 pp Leg.[4]
Szczególnie odznaczył się podczas walk pod Optową, za co został odznaczony orderem „Virtuti Militari” V klasy, a we wniosku o jego nadanie, napisano m.in.[5][4][6]:
W walkach pozycyjnych pod Optową, w ostatniej fazie nieprzyjacielskiego ataku na pozycję 4 pp Legionów, chor. Stawarz otrzymał rozkaz powstrzymania przeciwnika, aby osłonić odwrót własnych oddziałów. Mimo silnego naporu Stawarz bronił się dzielnie, obrzucając wroga granatami, następnie wycofał się powoli walcząc na bliską odległość.
Od 15 sierpnia 1924 w stopniu majora[1]. W latach 1923–1925 był przydzielony do Powiatowej Komendy Uzupełnień Kielce na stanowisko oficera instrukcyjnego, pozostając oficerem nadetatowym 2 pułku piechoty Legionów[7][8]. W marcu 1925 roku został przeniesiony do 4 pp Leg. na stanowisko dowódcy III batalionu[9][10]. Od 1928 przeniesiony do dowództwa 2 Dywizji Piechoty Legionów w Kielcach[11], a następnie został dowódcą I batalionu w 38 pułku piechoty Strzelców Lwowskich w Przemyślu[12]. W czerwcu 1932 roku został przeniesiony do Dowództwa Okręgu Korpusu Nr X w Przemyślu na stanowisko komendanta Okręgu Związku Strzeleckiego Nr X[13]. W 1937 został przeniesiony do Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego na stanowisko szefa strzelectwa sportowego Komendy Głównej Związku Strzeleckiego w Warszawie. Od marcu 1939 pełnił służbę w PUWFiPW na stanowisku inspektora terenowego KG Związku Strzeleckiego[14][2].
Pod koniec sierpnia 1939 został przydzielony do Ośrodka Zapasowego 27 DP we Włodzimierzu Wołyńskim[2], gdzie po agresji ZSRR na Polskę, we wrześniu 1939 dostał się niewoli sowieckiej[2]. Od grudnia 1939 przebywał w obozie jenieckim w Kozielsku[2]. 28 kwietnia 1940 został przekazany do dyspozycji naczelnika Zarządu NKWD Obwodu Smoleńskiego[2] – lista wywózkowa 052/4 z 27 kwietnia 1940[2][1], pozycja 99[5]. 30 kwietnia 1940 został zamordowany w Katyniu[2][5][1] przez funkcjonariuszy Obwodowego Zarządu NKWD w Smoleńsku oraz pracowników NKWD przybyłych z Moskwy na mocy decyzji Biura Politycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940. Ofiary tej zbrodni grzebano w bezimiennych mogiłach zbiorowych, gdzie od 28 lipca 2000 mieści się oficjalnie Polski Cmentarz Wojenny w Katyniu[15][16]. W miejscu tym prowadzone były ekshumacje i prace archeologiczne[17][18]. W 1943 jego ciało zostało zidentyfikowane w toku ekshumacji nadzorowanych przez Niemców[19] pod numerem 2683[20][21][2][22] – dosłownie opisany jako Stawarz Stanislaw[20] (raport dzienny z 22 maja 1943)[2]. Przy jego szczątkach znaleziono: legitymację oficerską MSWojsk, legitymację Krzyża „Virtuti Militari” oraz świadectwo szczepienia w Kozielsku nr 989[23][22]. Figuruje na liście Komisji Technicznej PCK pod numerem 02683[23]. 30 kwietnia 1946 został uznany za zmarłego w Katyniu, postanowieniem Sądu Grodzkiego w Krakowie[2].
5 października 2007 minister obrony narodowej Aleksander Szczygło mianował go pośmiertnie na stopień podpułkownika[24][25][26]. Awans został ogłoszony 9 listopada 2007 w Warszawie, w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”.
Życie prywatne
Był żonaty z Jadwigą[27] z Bulsiewiczów[1] (ur. 1896). Miał syna Stanisława Stefana[28] (1920–1944), który poległ w powstaniu warszawskim i córkę Stefanię po mężu Wawszczak (ur. 1921)[4][1].
Awanse
Ordery i odznaczenia
- Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 6217 (17 maja 1922)[4][29]
- Krzyż Niepodległości (6 czerwca 1931)[30]
- Krzyż Walecznych (dwukrotnie)[31]
- Złoty Krzyż Zasługi (10 listopada 1928)[32][31]
- Państwowa Odznaka Sportowa[33]
Upamiętnienie
10 listopada 2009, ramach akcji „Katyń... pamiętamy” / „Katyń... Ocalić od zapomnienia”, w parku Jerzmanowskich w Krakowie, przy ul. Górników, z inicjatywy Publishing School, zostały zasadzone dwa Dęby Pamięci, z których jeden honoruje Stanisława Stawarza[34][35]. W uroczystości tej wzięła udział m.in. jego córka Stefania[34].
Zobacz też
Przypisy
- 1 2 3 4 5 6 7 Księga Cmentarna Katynia 2000 ↓, s. 595.
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Убиты в Катыни 2015 ↓, s. 707.
- ↑ Lista starszeństwa 1917 ↓, s. 31.
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Polak (red.) 1993 ↓, s. 201.
- 1 2 3 Banaszek, Roman i Sawicki 2000 ↓, s. 271.
- ↑ Stanisław Stawarz - ku pamięci. Ogrody Wspomnień. Cmentarz Internetowy [online], www.ogrodywspomnien.pl [dostęp 2025-05-11].
- ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 128, 409, 1466.
- ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 124, 351, 1335.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 28 z 8 marca 1925 roku, s. 136.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 55 z 22 maja 1925 roku, s. 267.
- ↑ Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 123, 176.
- ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 27, 568.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 8 z 28 czerwca 1933 roku, s. 132.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 19, 445.
- ↑ 20 lat temu otwarto Polski Cmentarz Wojenny w Katyniu - Redakcja Polska - polskieradio.pl [online], polskieradio.pl [dostęp 2025-05-11] (pol.).
- ↑ Księga Cmentarna Katynia 2000 ↓, s. LIII.
- ↑ Historia Zbrodni Katynskiej [online] [dostęp 2025-05-11] (pol.).
- ↑ Pierwsze ekshumacje w Katyniu. "Wszystko było przesiąknięte zapachem śmierci" - Historia [online], www.polskieradio.pl [dostęp 2025-05-11] (pol.).
- ↑ Instytut Pamięci Narodowej - Kraków, Niemcy w Katyniu w 1943 roku, „Instytut Pamięci Narodowej - Kraków” [dostęp 2025-05-11] [zarchiwizowane z adresu 2024-12-06] (pol.).
- 1 2 Auswärtiges Amt, „Amtliches Material zum Massenmord von Katyn“, 1943, s. 238 [dostęp 2025-05-11] (niem.).
- ↑ Katyń według źródeł niemieckich – 1943 r.. stankiewicze.com. [dostęp 2025-05-11].
- 1 2 Lista imienna zaginionych w ZSRR polskich jeńców wojennych z obozów Kozielsk - Ostaszków - Starobielsk, „Orzeł Biały. Polska walcząca o wolność.” (9 (347)), pbc.uw.edu.pl, 26 lutego 1949, s. 4 [dostęp 2025-05-11] (pol.).
- 1 2 Mariusz Olczak (red.), Katyń. Listy ekshumacyjne i dokumenty Zarządu Głównego Polskiego Czerwonego Krzyża 1943–1944., koszalin.ap.gov.pl, s. 241, ISBN 83-89986-91-4 [dostęp 2025-05-11] (pol.).
- ↑ Decyzja Nr 439/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 5 października 2007 roku w sprawie mianowania oficerów Wojska Polskiego zamordowanych w Katyniu, Charkowie i Twerze na kolejne stopnie oficerskie. Decyzja nie została ogłoszona w Dzienniku Urzędowym MON.
- ↑ Zbrodnia katyńska, miedzy prawdą i kłamstwem [online], edukacja.ipn.gov.pl, 2008, s. 215 [dostęp 2025-05-11] (pol.).
- ↑ Lista osób zamordowanych w Katyniu, Charkowie, Twerze i Miednoje mianowanych pośmiertnie na kolejne stopnie. [online], web.archive.org, s. 22 [dostęp 2025-05-11] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-27] (pol.).
- ↑ Na stonie Muzeum Powstania Warszawskiego imię matki podane jako „Stefania”, por. Stanisław Stefan Stawarz. www.1944.pl. [dostęp 2024-10-27]. Cytat: Imiona rodziców: Stanisław - Stefania z domu Bulsiewicz (pol.).
- ↑ Stanisław Stefan Stawarz. www.1944.pl. [dostęp 2024-10-27]. (pol.).
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 2 z 6 stycznia 1923, s. 18.
- ↑ M.P. z 1931 r. nr 132, poz. 199 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
- 1 2 Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 27.
- ↑ M.P. z 1928 r. nr 260, poz. 634 „w uznaniu zasług, położonych w poszczególnych działach pracy dla wojska”.
- ↑ Kronika. Krajowa. „Gazeta Lwowska”, s. 5, nr 230 z 6 października 1931.
- 1 2 Redakcja, Dęby - żywe pomniki [online], Dziennik Polski, 12 listopada 2009 [dostęp 2025-05-11].
- ↑ Sadzenie Dębu Pamięci [online], publishingschool.pl [dostęp 2019-09-28] [zarchiwizowane z adresu 2019-09-29].
Bibliografia
- Lista starszeństwa oficerów Legionów Polskich w dniu oddania Legionów Polskich Wojsku Polskiemu (12 kwietnia 1917). Komenda Legionów Polskich, 1917.
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
- Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
- Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
- Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
- Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
- Jędrzej Tucholski: Mord w Katyniu. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1991. ISBN 83-211-1408-3.
- Bogusław Polak (red.): Kawalerowie Virtuti Militari 1792–1945. T. 2/2. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Koszalinie, 1993. ISBN 83-900510-0-1.
- Kazimierz Banaszek, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki: Kawalerowie Orderu Virtuti Militari w mogiłach katyńskich. Warszawa: Kapituła Orderu Wojennego Virtuti Militari, 2000. ISBN 83-87893-79-X.
- Jan Kiński, Helena Malanowska, Urszula Olech, Wacław Ryżewski, Janina Snitko-Rzeszut, Teresa Żach: Katyń. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Marek Tarczyński (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2000. ISBN 83-905590-7-2.
- Убиты в Катыни. Księga pamięci polskich jeńców wojennych – więźniów Kozielskiego Obozu NKWD rozstrzelanych decyzją Biura Politycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940 roku. Лариса Еремина (red.). Moskwa: Stowarzyszenie Memoriał, 2015. ISBN 978-5-78700-123-5.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik Oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.