Stanisław Zwojszczyk

Stanisław Zwojszczyk
Wisła
Ilustracja
Stanisław Zwojszczyk w mundurze kapitana. Na naramienniku kurtki widoczny numer „11” batalionu KOP „Ostróg”.
kapitan administracji kapitan administracji
Data i miejsce urodzenia

16 września 1894
Tomaszów Mazowiecki

Data i miejsce śmierci

13–14 kwietnia 1940
Katyń

Przebieg służby
Lata służby

1914–1940

Siły zbrojne

Wojsko Polskie

Jednostki

Batalion KOP „Kleck”

Stanowiska

dowódca batalionu

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa
wojna polsko-ukraińska
wojna polsko-bolszewicka
II wojna światowa
kampania wrześniowa

Faksymile
Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Niepodległości Krzyż Walecznych (1920–1941, czterokrotnie) Srebrny Krzyż Zasługi (II RP) Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości Order Wojenny Pogromcy Niedźwiedzia (Łotwa) Medal Pamiątkowy Jubileuszowy 10 Rocznicy Wojny Niepodległościowej

Stanisław Zwojszczyk, ps. Wisła[1] (ur. 16 września 1894 w Tomaszowie Mazowieckim, zm. 13–14 kwietnia 1940 w Katyniu) – kapitan administracji (piechoty) Wojska Polskiego, działacz niepodległościowy, kawaler Orderu Virtuti Militari, ofiara zbrodni katyńskiej.

Życiorys

Syn Aleksandra i Marii z Rudnych, urodzony 16 września 1894 w Tomaszowie Mazowieckim, w ówczesnym powiecie brzezińskim guberni piotrkowskiej[2][3]. W 1909 ukończył rosyjską czteroklasową szkołę w Końskich[4][5]. W 1911 został członkiem drużyny harcerskiej, zorganizowanej przez druha Jana Sadowskiego, która w 1913 została przemianowana na drużynę Sokolą[6][5].

2 października 1914 zgłosił się do Biura Werbunkowego do Legionów Polskich w rodzinnym mieście[7][5]. 15 października w składzie plutonu pod dowództwem drużynowego Jana Sadowskiego pomaszerował do Piotrkowa, gdzie został wcielony do batalionu uzupełniającego Albina Fleszara, ps. „Satyr”[7]. Następnie został przeniesiony do 3. kompanii IV batalionu 1 pułku piechoty, a później do 3. kompanii I batalionu 5 pułku piechoty[6] I Brygady Legionów[3]. Awansował na kaprala[7]. 17 lipca 1917, w czasie kryzysu przysięgowego, został internowany w Szczypiornie[7]. 8 marca 1918 został zwolniony z obozu, a dwa dni później wrócił do Tomaszowa, wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej i objął dowództwo plutonu[7]. 11 listopada 1918 wziął udział w rozbrajaniu Niemców[7].

W listopadzie 1918 wstąpił do 28 pułku piechoty i w jego szeregach walczył pod Cieszynem oraz w Małopolsce Wschodniej[7]. 23 stycznia 1919, po ukończeniu pułkowej szkoły podoficerskiej, awansował na plutonowego[8]. 7 marca 1919 pod Gródkiem Jagiellońskim został ranny w prawą dłoń[4]. Od kwietnia 1919 walczył przeciwko bolszewikom w szeregach 1 pułku piechoty Legionów[7]. W styczniu 1920 w bitwie pod Dyneburgiem doznał odmrożenia nóg[8]. W szpitalu w Dyneburgu spędził trzy miesiące[8]. W kwietniu tego roku, w stopniu sierżanta, dowodził plutonem podczas wyprawy kijowskiej[8]. Wyróżnił się 5 czerwca pod Barachtami, 9 lipca w bitwie pod Równem, 19 sierpnia w bitwie pod Drohiczynem, 28 sierpnia pod Starosielcami i 27 września 1920 pod Żyrmunami[8]. Na podstawie dekretu Naczelnego Wodza z 30 września 1920 dowódca 2 Armii mianował go podporucznikiem w piechocie „za dokonanie wyjątkowych czynów na polu bitwy”. 22 marca 1921 Naczelny Wódz zatwierdził ten awans z dniem 1 grudnia 1920[9]. Od 16 marca 1921 do 22 maja 1922 był uczniem Wielkopolskiej Szkoły Podchorążych Piechoty w Bydgoszczy[3] (XII klasa zorganizowana dla oficerów młodszych mianowanych za waleczność, a nie posiadających odpowiedniego cenzusu naukowego)[10][11].

11 maja 1921 dowódca 1 pp Leg. podpułkownik Jan Kazimierz Kruszewski we wniosku na odznaczenie orderem „Virtuti Militari" napisał:

Dnia 9 VII 20 r. w akcji 1 Dywizji Legionów na Równe, III/1 pp Leg. zajął obronną pozycję na północ od miasta. Oddziały nasze były silnie napierane przez spieszoną kawalerię Budionnego, która zasypywała silnym ogniem nasze pozycje. Dowództwo I Brygady nakazało odwrót o godz. 21, który należało przeprowadzić nadzwyczaj ostrożnie, by opóźnić jak najdłużej posuwanie się nieprzyjacielskich oddziałów za cofającą się 1 Dywizją. Po wycofaniu się baonu, zostawiono podporucznika Zwojszczyka (wówczas sierżanta) z dwoma plutonami celem maskowania obsady pozycji baonu. Gdy cały baon marszerrował już nakazaną drogą odwrotu, został ppor. Zwojszczyk zaatakowany silnie przez nieprzyjaciela. Dzięki zręcznemu obsadzeniu odcinka przez ppor. Zwojszczyka i dzięki jego odwadze, nieprzyjaciel nie zorientował się w sytuacji i zaprzestał ataku, widząc bohaterski opór polskiej obsady. Dzięki świetnemu maskowaniu i kierownictwu w obronie przez ppor. Zwojszczyka, zdołał się III/1 pp Leg. wycofać spokojnie nie budząc w nieprzyjacielu żadnych wątpliwości co do dalszej naszej obecności[12][8].

3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu podporucznika ze starszeństwem od 1 czerwca 1919 i 130. lokatą w korpusie oficerów piechoty[13]. Po ukończeniu kursu wrócił do 1 pp Leg., w którym dowodził plutonem i kompanią oraz pełnił funkcję adiutanta batalionu[8][14][15][16]. 12 lutego 1923 prezydent RP awansował go z dniem 1 stycznia 1923 na porucznika ze starszeństwem z 1 czerwca 1920 i 26. lokatą w korpusie oficerów piechoty[17]. 2 kwietnia 1929 prezydent RP nadał mu z dniem 1 stycznia 1929 stopień kapitana w korpusie oficerów piechoty i 25. lokatą[18]. W sierpniu tego roku został przeniesiony macierzyście do kadry oficerów piechoty z równoczesnym przeniesieniem służbowym do Korpusu Kadetów nr 3 w Rawiczu na stanowisko instruktora[19]. 30 sierpnia 1930 został przesunięty na stanowisko dowódcy kompanii szkolnej[1]. W marcu 1932 został przeniesiony do Korpusu Ochrony Pogranicza[20][21] na stanowisko oficera materiałowego batalionu KOP „Ostróg”[1]. 16 listopada 1932 został przeniesiony do batalionu KOP „Dederkały” na stanowisko komendanta powiatowego Przysposobienia Wojskowego i Wychowania Fizycznego w Krzemieńcu[22]. Obowiązki służbowe łączył z funkcją członka Zarządu Powiatowego Związku Strzeleckiego[23]. 9 maja 1935 został przeniesiony do batalionu KOP „Kleck” na stanowisko dowódcy kompanii[8]. 7 sierpnia 1936 został skierowany na czteromiesięczny kurs w Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie[8]. W listopadzie 1936, po ukończeniu kursu, objął dowództwo kompanii odwodowej[1]. Później, w tym samym stopniu i starszeństwie, został przeniesiony do korpusu oficerów administracji, grupy administracyjnej[24]. W marcu 1939 pełnił służbę na stanowisku kwatermistrza Baonu KOP „Kleck”[25].

W kampanii wrześniowej 1939 dowodził odtworzonym batalionem KOP „Kleck”[26][8][27]. Od 17 września, na jego czele, walczył przeciwko agresji ZSRR na Polskę[8]. 1 października 1939 dowodził batalionem w bitwie pod Wytycznem[8]. Prawdopodobnie tam dostał się do niewoli sowieckiej[8]. W kwietniu 1940 znajdował się na liście jeńców obozu w Kozielsku[27]. 11 lub 12 kwietnia 1940 został przekazany do dyspozycji naczelnika Zarządu NKWD Obwodu Smoleńskiego[27] – lista wywózkowa 022/3 z 9 kwietnia 1940[27][28][3]. 13 lub 14 kwietnia 1940 został zamordowany w Katyniu[27][3][28], przez funkcjonariuszy Obwodowego Zarządu NKWD w Smoleńsku oraz pracowników NKWD przybyłych z Moskwy na mocy decyzji Biura Politycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940. Ofiary tej zbrodni grzebano w bezimiennych mogiłach zbiorowych, gdzie od 28 lipca 2000 mieści się oficjalnie Polski Cmentarz Wojenny w Katyniu[29][30]. W miejscu tym prowadzone były ekshumacje i prace archeologiczne[31][32]. W 1943 jego ciało zostało zidentyfikowane w toku ekshumacji nadzorowanych przez Niemców[33] pod numerem 1324[34][35][27][3][36] – dosłownie opisany jako Zwojszczyk Stanislaus[34] (raport dzienny z 7 maja 1943)[27]. Przy jego szczątkach znaleziono dwa listy oraz odznakę pułkową[37][36]. Figuruje na liście Komisji Technicznej PCK pod numerem 01324[37]. W Archiwum Robla w pakiecie 01881-18[27], jego nazwisko znajduje się na niedatowanej liście jeńców wojennych z obozu w Kozielsku, na kartce papieru znalezionej przy szczątkach Stanisława Bakuły[38][27].

5 października 2007 minister obrony narodowej Aleksander Szczygło mianował go pośmiertnie na stopień majora[39][40][41]. Awans został ogłoszony 9 listopada 2007 w Warszawie, w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”.

Był żonaty, miał dwie córki: Zdzisławę Lilianę (ur. 5 marca 1926) i Wiesławę Helenę (ur. 16 lutego 1930)[4].

Ordery i odznaczenia

Upamiętnienie

26 października 2011, w ramach akcji „Katyń... pamiętamy” / „Katyń... Ocalić od zapomnienia”, w Tomaszowie Mazowieckim zostało zasadzonych 20 Dębów Pamięci, z których jeden upamiętnia majora Stanisława Zwojszczyka[49][50].

Upamiętniony grobem symbolicznym na cmentarzu Parafialnym św. Rodziny we Wrocławiu (sektor 18-22-1a-1b)[51].

Zobacz też

Przypisy

  1. 1 2 3 4 Żołnierze Niepodległości : Zwojszczyk Stanisław, ps. „Wisła”. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. [dostęp 2023-09-03].
  2. 1 2 Kolekcja ↓, s. 1.
  3. 1 2 3 4 5 6 Księga Cmentarna Katynia 2000 ↓, s. 738.
  4. 1 2 3 Kolekcja ↓, s. 2.
  5. 1 2 3 Kiński 1992 ↓, s. 401.
  6. 1 2 Kolekcja ↓, s. 3, 4.
  7. 1 2 3 4 5 6 7 8 Kolekcja ↓, s. 4.
  8. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Kiński 1992 ↓, s. 402.
  9. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 9 kwietnia 1921, s. 657.
  10. ↑ Szkic historyczny 1924 ↓, s. 111, 115.
  11. ↑ Spis oficerów 1921 ↓, s. 24.
  12. ↑ Kolekcja ↓, s. 6.
  13. ↑ Lista starszeństwa 1922 ↓, s. 124.
  14. ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 125, 447.
  15. ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 121, 389.
  16. ↑ Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 17, 243.
  17. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 15 lutego 1923, s. 90.
  18. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 8 z 3 kwietnia 1929, s. 107.
  19. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 15 z 23 sierpnia 1929, s. 293.
  20. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 6 z 23 marca 1932, s. 253.
  21. ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 70, 907.
  22. ↑ Kolekcja ↓, s. 1, 2.
  23. 1 2 3 4 5 6 Kolekcja ↓, s. 3.
  24. 1 2 3 Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 302.
  25. ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 932.
  26. ↑ Głowacki 1986 ↓, s. 391.
  27. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Убиты в Катыни 2015 ↓, s. 344.
  28. 1 2 3 Banaszek, Roman i Sawicki 2000 ↓, s. 335.
  29. ↑ 20 lat temu otwarto Polski Cmentarz Wojenny w Katyniu - Redakcja Polska - polskieradio.pl [online], polskieradio.pl [dostęp 2025-05-26] (pol.).
  30. ↑ Księga Cmentarna Katynia 2000 ↓, s. LIII.
  31. ↑ Historia Zbrodni Katynskiej [online] [dostęp 2025-05-26] (pol.).
  32. ↑ Pierwsze ekshumacje w Katyniu. "Wszystko było przesiąknięte zapachem śmierci" - Historia [online], www.polskieradio.pl [dostęp 2025-05-26] (pol.).
  33. ↑ Instytut Pamięci Narodowej - Kraków, Niemcy w Katyniu w 1943 roku, „Instytut Pamięci Narodowej - Kraków” [dostęp 2025-05-26] [zarchiwizowane z adresu 2024-12-06] (pol.).
  34. 1 2 Auswärtiges Amt, „Amtliches Material zum Massenmord von Katyn“, 1943, s. 202 [dostęp 2025-05-26] (niem.).
  35. ↑ Katyń według źródeł niemieckich – 1943 r.. stankiewicze.com. [dostęp 2025-05-26].
  36. 1 2 Lista imienna zaginionych w ZSRR polskich jeńców wojennych z obozów Kozielsk - Ostaszków - Starobielsk, „Orzeł Biały. Polska walcząca o wolność.” (13 (351)), pbc.uw.edu.pl, 26 marca 1949, s. 4 [dostęp 2025-01-26] (pol.).
  37. 1 2 Mariusz Olczak (red.), Katyń. Listy ekshumacyjne i dokumenty Zarządu Głównego Polskiego Czerwonego Krzyża 1943–1944., koszalin.ap.gov.pl, s. 161, ISBN 83-89986-91-4 [dostęp 2025-05-26] (pol.).
  38. ↑ Убиты в Катыни 2015 ↓, s. 150.
  39. ↑ Decyzja Nr 439/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 5 października 2007 w sprawie mianowania oficerów Wojska Polskiego zamordowanych w Katyniu, Charkowie i Twerze na kolejne stopnie oficerskie. Decyzja nie została ogłoszona w Dzienniku Urzędowym MON.
  40. ↑ Zbrodnia katyńska, miedzy prawdą i kłamstwem [online], edukacja.ipn.gov.pl, 2008, s. 215 [dostęp 2025-05-26] (pol.).
  41. ↑ Lista osób zamordowanych w Katyniu, Charkowie, Twerze i Miednoje mianowanych pośmiertnie na kolejne stopnie. [online], web.archive.org, s. 66 [dostęp 2025-05-26] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-27] (pol.).
  42. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 41 z 6 grudnia 1921, s. 1606.
  43. ↑ M.P. z 1931 r. nr 87, poz. 137.
  44. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 8 z 11 listopada 1931, s. 370.
  45. ↑ Kolekcja ↓, s. 1 foto.
  46. ↑ Vilius Kavaliauskas: Symbole wolności bałtyckiej 1918–1940. Warszawa: Muzeum Łazienki Królewskie, 2020, s. 42. ISBN 978-83-64178-88-7.
  47. ↑ Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 17.
  48. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 12 z 6 sierpnia 1929, s. 242.
  49. ↑ Instytut Pamięci Narodowej, Posadzenie 20 Dębów Pamięci w ramach programu „Katyń... ocalić od zapomnienia” – Tomaszów Mazowiecki, 26 października 2011, „Instytut Pamięci Narodowej” [dostęp 2025-05-26] [zarchiwizowane z adresu 2025-04-04].
  50. ↑ Redakcja, Posadzą dęby, by uczcić pamięć o ofiarach zbrodni katyńskiej [online], Tomaszów Mazowiecki Nasze Miasto, 22 października 2011 [dostęp 2025-05-26].
  51. ↑ Cmentarz Parafialny św. Rodziny we Wrocławiu [online], mogily.pl [dostęp 2022-09-28].

Bibliografia

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.