Stara Synagoga w Oleśnicy

Stara Synagoga w Oleśnicy
Zabytek: nr rej. A/1348/972 z 8.04.1963[1]
Ilustracja
Widok na zachodnią stronę budynku
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Miejscowość

Oleśnica

Adres

ul. Łużycka 22, 56-400 Oleśnica

Budulec

cegła

Data budowy

koniec XIV wieku

Data likwidacji

1535

Data zburzenia

1730

Data odbudowy

1734, 1960, 1968

Tradycja

ortodoksyjna

Obecnie

kościół ewangelicko-augsburski,
zbór zielonoświątkowy

Położenie na mapie Oleśnicy
Mapa konturowa Oleśnicy, w centrum znajduje się punkt z opisem „Stara Synagoga w Oleśnicy”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Stara Synagoga w Oleśnicy”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Stara Synagoga w Oleśnicy”
Położenie na mapie powiatu oleśnickiego
Mapa konturowa powiatu oleśnickiego, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Stara Synagoga w Oleśnicy”
Ziemia51°12′40″N 17°22′44″E/51,211000 17,379000

Stara Synagoga w Oleśnicy – zabytkowy budynek, który powstał w drugiej połowie XIV w. lub w początkach XV w. jako synagoga, znajdujący się w Oleśnicy przy ul. Łużyckiej, obecnie jest kościołem zboru Kościoła zielonoświątkowego[2].

Po wypędzeniu Żydów z Oleśnicy w 1535 pełnił funkcję magazynu i arsenału[2]. W 1695 przejęty przez kościół ewangelicko-augsburski. Zniszczony podczas pożaru w 1730. W 1734 odbudowany w stylu barokowym. Na początku XVIII w. użytkowany przez wojsko, a od 1824 ponownie wykorzystywany w celach religijnych. W 1960 przeszedł remont, a dziesięć lat później stał się własnością diecezji ewangelicko-augsburskiej we Wrocławiu, a następnie zboru zielonoświątkowego.

Budynek jest jednym z najstarszych obiektów w Polsce, który w przeszłości pełnił funkcję synagogi[3][4].

Historia

W 1329 książę Konrad I wydał Żydom zgodę na osiedlenie się w Oleśnicy, a gmina żydowska została założona w 1389[3]. Nieznana jest data rozpoczęcia ani zakończenia budowy synagogi, ale prawdopodobnie powstała pod koniec XIV w. Natomiast pierwszy raz gotycka budowla wzmiankowana jest w dokumentach w 1417[5][6]. Synagoga powstała przy murach miejskich w okolicy tzw. furty żydowskiej[4]. W 1530 przeprowadzono remont budowli i dobudowano do niej przedsionek[7]. W tym też przedsionku lub dobudówce miała się mieścić drukarnia Chaima Schwarza[3][6].

W 1535 miasto nawiedził huragan, który zniszczył domy mieszczan oraz dach i wieżę synagogi. O sprawstwo tej katastrofy oskarżono oleśnickich Żydów, co doprowadziło do ich wypędzenia z miasta[3][8]. Budynek synagogi przekształcono na zbrojownię, a następnie na magazyn[8]. W momencie, kiedy budynek pełnił funkcję magazynu i zbrojowni w jego wschodniej ścianie i we wieży wykuto arkadowe otwory bramne, które zamurowano XVIII w.[2][4]. W 1685 pastor Beniamin Texter przy pomocy brata odnowił budynek i zaadaptował go na potrzeby kościoła ewangelickiego pod wezwaniem Zbawiciela[6][8].

W 1730 w Oleśnicy wybuchł pożar, który doprowadził do spalenia się kościoła i zawalenia się jego sklepienia[7]. W latach 1733–1734 przeprowadzono odbudowę kościoła ufundowaną przez Juliannę Sybillę Karolinę, żonę księcia Karola Fryderyka Wirtemberskiego. Wieża oraz dach otrzymały nowy dach, który przypomina chińską pagodę[7]. Wnętrzu nadano barokowy charakter oraz pozorne kolebkowe sklepienie z lunetami. Salę ozdobiły pilastry i gzymsy koronujące, które obiegają pomieszczenie dookoła. Wybudowano lożę (zachował się na niej kartusz z monogramem fundatorki[8]) oraz chór. Empora otrzymała faliste balustrady. Masywny i rzeźbiony ołtarz główny połączył funkcje ołtarza i ambony. Po zachodniej stronie wzniesiono przybudówkę w stylu barokowym. Po przebudowie pozostałościami po gotyckiej architekturze zostały ślady po zamurowanych wydłużonych oknach, zakończonych ostrołukiem w elewacji i wieży, a także nawa. Nowe okna otrzymały zakończenie w formie łuku koszowego[2][4].

Po odbudowie kościół nie był często użytkowany. W latach 1813–1824 z budynku korzystało wojsko, jednak nie wiadomo w jakim celu. W 1856 organy w kościele wykonał Johann Gottlieb Anders. Katastrofa budowlana podczas rozbudowy kościoła zamkowego w 1905 spowodowała, że kościół pod wezwaniem Zbawiciela zaczął być ponownie użytkowany przez wiernych[8][7].

W trakcie walk podczas II wojny światowej w kościele uszkodzono dach, okna i elewacje[4]. W 1960 przeprowadzono remont dachu, a w latach 1968–1969 budowlę odrestaurowano[7]. W 1970 przeszedł w ręce diecezji ewangelicko-augsburskiej we Wrocławiu. Kościół użytkowany jest przez oleśnicki zbór zielonoświątkowy[4].

Architektura

Obecny kościół jest murowanym budynkiem orientowanym z zakrystią w przybudówce od zachodniej strony. Ma ona szerokość równą szerokości jednokondygnacyjnej nawy. Pomiędzy zakrystią a nawą wzniesiona jest ścianka przesłaniająca arkady, które w przeszłości łączyły obie części budynku. Nawę obiega empora[4].

Nawa główna nakryta jest dachem dwuspadowym. Przybudówka od strony zachodniej oraz wieża przykryte są dachami mansardowymi[4].

Otwory okienne posiadają murowane nadproża i węgary. Okna w przybudówce i nawie umieszczone są w jednostronnie rozglifionych wnękach, zakończonych łukami koszowymi. Okna we wieży umieszczone są we wnękach zakończonych ostrołukiem. Na drugim piętrze wieży znajduje się wnęka zamurowanego okna z nierozglifionymi ościeżami i nadprożem w kształcie łuku odcinkowego[4].

Zachowały się trzy kamienne portale wejściowe do budynku (zakończone spłaszczonym łukiem), w nawie, we wieży i w przybudówce. Elewacje wieży, wschodnia, frontowa i południowa opięte dwuskokowymi skarpami[4].

Początkowo gotycka synagoga była budynkiem na planie prostokąta, halowym, dwunawowym z dwoma filarami, które podtrzymywały sześciopolowe sklepienie. Wymiary pomieszczenia, w którym się modlono, wynosiły 9,50 metra na 11,80 metrów[2]. Od północy do budowli przylegał przedsionek[5][6].

Nieznana jest data budowy czworobocznej wieży. Szacuje się, że miało to miejsce w XV lub XVI w. W wieży mieści się klatka schodowa[4].

Galeria

Przypisy

Bibliografia

  • Bożena Adamska, Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa – synagoga – ob. kościół ewangelicki p.w. Zbawiciela [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 1998 [dostęp 2024-10-02].
  • Maria i Kazimierz Piechotkowie, Bramy Nieba Bóżnice murowane na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej, wyd. I, Warszawa: Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata i Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, 2017, ISBN 978-83-942344-2-3.
  • Wojciech Mrozowicz, Przemysław Wiszewski, Oleśnica od czasów najdawniejszych po współczesność, Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT, 2006, ISBN 978-83-7432-164-8.
  • Marek Nienałtowski, Kościół Zielonoświątkowy [online], Urząd Miasta Oleśnicy [dostęp 2024-10-02].

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.