Stary Żywiec

Stary Żywiec
zatopiona część miasta Żywca
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Powiat

żywiecki

Miasto

Żywiec

W granicach Żywca

9 listopada 1929[1] (zatopiony 1966)

Tablice rejestracyjne

SZY

Położenie na mapie Żywca
Mapa konturowa Żywca, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Stary Żywiec”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Stary Żywiec”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Stary Żywiec”
Położenie na mapie powiatu żywieckiego
Mapa konturowa powiatu żywieckiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Stary Żywiec”
Ziemia49°42′24″N 19°11′43″E/49,706557 19,195344

Stary Żywiec – nieistniejąca dzielnica miasta Żywiec, do 1929 roku osobna wieś będąca siedzibą gminy[2]. W 1966 roku zalana w związku z powstaniem Jeziora Żywieckiego.

Historia

Zdaniem historyków w miejscu istnienia późniejszej wsi Stary Żywiec znajdowało się początkowo miasto Żywiec w swojej pierwotnej fazie rozwoju. Już w I poł. XIV w. Żywiec jawi się w źródłach jako miasteczko zorganizowane i ukształtowane, co pozwala doszukiwać się jego początków w XIII wieku[3]. Najprawdopodobniej na przełomie XIV i XV wieku, ze względu na niekorzystne położenie miasta, mieszkańcy zaczęli stopniowo przenosić się początkowo na terytorium późniejszej Rudzy, a potem na obszar dzisiejszego Żywca (okolice Rynku)[4]. Sam proces lokowania, zasiedlania i przenoszenia miejscowości w najważniejszym źródle do dziejów Żywiecczyzny – Dziejopisie Komonieckiego – przedstawiony jest bardzo niejasno i pozostawia szerokie pole do snucia licznych teorii[5]. Pierwszej lokacji wsi Stary Żywiec w pobliżu opuszczonego miasta dokonali najprawdopodobniej książęta oświęcimscy w I poł. XV wieku[6]. Dokument lokacyjny nie zachował się jednak[7]. W 1477 r. Stary Żywiec został spalony przez wojska królewskie pod dowództwem Jakuba Dembińskiego[8], a w 1507 r. miejscowość została nawiedzona przez powódź. Prawdopodobnie w II poł. XVI wieku wieś została powtórnie lokowana przez kasztelana sądeckiego Krzysztofa Komorowskiego[8], który począwszy od 1566 roku przez wiele dziesięcioleci był właścicielem Żywiecczyzny[9].

Według Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z 1921 Stary Żywiec liczył 454 mieszkańców. Wszyscy byli wyznania rzymskokatolickiego i narodowości polskiej[10].

W 1921 roku powstał projekt przyłączenia do Żywca przyległych jednowioskowych gmin podmiejskich, co spotkało się z reakcją odmowną Wydziału Powiatowego oraz władz miasta[11]. Jednak ostatecznie 9 listopada 1929 roku Stary Żywiec, liczący 321 ha powierzchni, 84 domy i 720 mieszkańców (wszyscy wyznania rzymskokatolickiego i pracujący jako chłopi małorolni) został włączony w granice administracyjne miasta[1][12][13]. Rozwiązaniu uległy wówczas dawne rady gminne Żywca i Starego Żywca, w efekcie czego administrację nad obszarem powiększonego miasta objął zarząd tymczasowy. 29 sierpnia 1930 została utworzona nowa Rada Miejska[13].

W 1937 w Starym Żywcu została otwarta jednoklasowa szkoła powszechna[14].

W trakcie II wojny światowej zabudowa Starego Żywca została zniszczona w 90%[15]. Po zakończeniu wojny powstał Społeczny Komitet Budowy Szkoły, działający w celu wzniesienia siedziby dla działającej w dzielnicy szkoły podstawowej. Zajęcia w listopadzie 1946 prowadzone były w dwóch wyremontowanych salach urządzonych w znacznie uszkodzonym w czasie wojny obiekcie stanowiącym siedzibę tutejszej jednostki Ochotniczej Straży Pożarnej. Na cele powstania budynku szkoły z części rozparcelowanych dóbr Akademii Umiejętności, podarowanych instutucji przez Karola Stefana Habsburga, została przekazana działka o powierzchni 1 ha, na której mieścił się wcześniej budynek należący do Akademii[16]. Planowano tu początkowo wzniesienie szkoły czteroklasowej, jednak w 1951 zdecydowano o powstaniu placówki siedmioklasowej, natomiast w 1952 budowany obiekt dodatkowo powiększono. W wyniku braku środków finansowych na dokończenie prac Komitet Budowy Szkoły uległ rozwiązaniu, a nieukończona siedziba placówki została przejęta przez Zarząd Miejski[17].

W 1947 do Miejskiej Rady Narodowej przekazany został projekt utworzenia zbiornika wodnego poprzez budowę zapory w Tresnej, który został przygotowany przez Dyrekcję Dróg Wodnych. Został on negatywnie zaopiniowany przez Radę, która wskazywała, że jego utworzenie będzie miało niekorzystne skutki związane z blokadą możliwości rozbudowy miasta w jego dotychczasowych granicach[17].

W marcu 1956 doszło do zawalenia się będącego w stanie budowy nowego mostu na Sole w Starym Żywcu. Nie doszło do jego odbudowy w dotychczas planowanym kształcie z uwagi na plany przeznaczenia dzielnicy pod zalanie wodami nowego jeziora, w związku z czym został on zastąpiony przez tymczasową kładkę dla pieszych[18].

Zatopienie miejscowości

Jezioro Żywieckie znajdujące się od 1966 r. w miejscu m.in. Starego Żywca

W 1958 roku Żywiecczyznę nawiedziła powódź, która zniszczyła znaczną część Żywca i zerwała miejskie mosty na rzece Sole. W związku z tym postanowiono zapobiec dalszym powodziom poprzez regulację rzeki za pomocą zapór w Tresnej i Czańcu. Sztuczne Jezioro Żywieckie mające być wynikiem owej regulacji objęło swoim zasięgiem między innymi teren Starego Żywca[19]. W związku z przygotowaniem do jego budowy w 1959 ogłoszona została ekshumacja grobów na starożywieckim cmentarzu (zrealizowana w 1963 poprzez przeniesienie pochówków na Cmentarz Przemienienia Pańskiego) oraz zajęto się przygotowaniem dokumentacji prawnej w celu przeprowadzenia wywłaszczeń mieszkańców[20]. Następnie rozpoczęto akcję relokacji mieszkańców do sąsiednich miejscowości. Najwięcej osób ze Starego Żywca zostało przesiedlonych do miejscowości Kozy[19]. Odszkodowania, jakie wywłaszczani mieszkańcy otrzymywali wówczas od władz państwowych, miały być zdaniem niektórych niewspółmiernie niskie w stosunku do wartości rzeczywistej opuszczanych nieruchomości[21]. W 1960 rozpoczęła się budowa zbiornika, którą realizowało kilka przedsiębiorstw, a jego oddanie do użytkowania miało miejsce w 1967[20].

Stary Żywiec znalazł się pod wodami jeziora wraz z terenami bądź fragmentami terenów miejscowości: Zarzecza, Pietrzykowic, Rędziny i Zadziela[22]. W roku 2015, w czasie długiej suszy, poziom Jeziora Żywieckiego obniżono o kilka metrów, co spowodowało czasowe odsłonięcie fragmentów zatopionych miejscowości[21].

Parafia i kościół

Kościół Wszystkich Świętych, fotografia ze zbiorów Muzeum Miejskiego w Żywcu

W dzielnicy znajdował się kościółek pw. Wszystkich Świętych. Data wystawienia pierwszego kościoła jest nieznana, miejscowa parafia została po raz pierwszy wzmiankowana w spisie parafii płacących sześcioletnią dziesięcinę w dekanacie Oświęcim diecezji krakowskiej z 1326 jako Item Engbertus, plebanus ecclesie de Zivicz[23]. Następnie w kolejnych spisach świętopietrza z lat 1346–1358 pod nazwami Ziwcza, Zywcza, Ziwicz[24].

Kościół z drzewa cisowego istniał już w XIII wieku, spłonął jednak w roku 1477. Zniszczeniu uległ też kolejny kościół z 1507 roku, wybudowany z materiału po rozbiórce starszego kościoła zniszczonego przez powódź. Ten zabytkowy gotycki kościółek typu śląsko-małopolskiego otaczał kamienny mur. Wokół kościoła znajdował się cmentarz. Dokonano jedynie stosunkowo niewielkich zmian w jego wyglądzie. Świątynia w Starym Żywcu była pierwszą siedzibą parafii żywieckiej – okeślono ją w źródłach jako matrix ecclesiae parochialis in nova Żywiecz oppido – matkę kościoła parafialnego w Nowym Żywcu[25]. W czasie ostatniej restauracji około 1926 r. celem powiększenia wnętrza usunięto ścianę oddzielającą nawę od wieży. W centrum głównego ołtarza znajdował się obraz Matki Boskiej Częstochowskiej. Kościół posiadał wysoki spadzisty dach kryty gontami. Posiadał wiązania dachowe złożone z krokwiowych kozłów wiązarowych i pośrednich. Pomiędzy kozłami wiązarowymi znajdowała się kratownica z krzyżami św. Andrzeja. Podczas walk o wyzwolenie miasta kościół spalił się doszczętnie wraz z całym wyposażeniem wnętrza[25]. Pozostałości świątyni zostały zalane wraz z budową zapory w Tresnej. Przykościelny cmentarz został częściowo ekshumowany w 1963[21][26] W 2012 roku na brzegu Jeziora Żywieckiego odnaleziono wyrzucone przez jego wody drewniane tabernakulum. Zdaniem naukowców, którzy zbadali znalezisko, obiekt został stworzony w XIX wieku i najprawdopodobniej stanowił część wyposażenia kościoła Wszystkich Świętych[21][27].

Przypisy

  1. 1 2 Krakowski Dziennik Wojewódzki. 1930, nr 24, poz. 235
  2. ↑ Żywiec Stary na mapie WIG z 1934 r.
  3. ↑ Rączka 1996 ↓, s. 5.
  4. ↑ Dyrlaga 2013 ↓, s. 42.
  5. ↑ Rączka 1996 ↓, s. 6–8.
  6. ↑ Dyrlaga 2013 ↓, s. 45.
  7. ↑ Dyrlaga 2013 ↓, s. 43.
  8. 1 2 Dyrlaga 2013 ↓, s. 44.
  9. ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 110.
  10. ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 i innych źródeł urzędowych, t. XII, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, 1925, s. 41.
  11. ↑ Rączka 2010 ↓, s. 133-137.
  12. ↑ Rączka 2010 ↓, s. 149.
  13. 1 2 Przemysław Dyrlaga, Obszar, granice i fazy rozwoju miasta Żywca od średniowiecza do współczesności. Zarys problematyki, [w:] Dorota Firlej, Przemysław Dyrlaga, Aleksandra Bura (red.), Żywiec. Studia i szkice z dziejów miasta, Żywiec: Muzeum Miejskie w Żywcu, 2018, s. 77, ISBN 978-83-951457-0-4.
  14. ↑ Rączka 2010 ↓, s. 169.
  15. ↑ Husar 2018 ↓, s. 271.
  16. ↑ Husar 2018 ↓, s. 275.
  17. 1 2 Husar 2018 ↓, s. 276.
  18. ↑ Husar 2018 ↓, s. 290.
  19. 1 2 Ewa Furtak, Kiedyś było tu życie. Wszystko zalano wodą, „bielskobiała.wyborcza.pl”, 10.03.2012 (dostęp 2019-02-25).
  20. 1 2 Husar 2018 ↓, s. 288.
  21. 1 2 3 4 50 lat temu powstało Jezioro Żywieckie. Historia i teraźniejszość [online], bbfan.pl [zarchiwizowane z adresu 2019-02-26]., „bbfan.pl”, Portal regionu Bielska-Białej, Żywca i Cieszyna, 17.04.2016 (dostęp 2019-02-25).
  22. ↑ „Zaginione wioski: Stary Żywiec i Zadziele” – wykład Roberta Słonki, „bielsko.ptt.org.pl – Oddział PTT w Bielsku-Białej”, 20.03.2014 (dostęp 2019-02-25).
  23. ↑ Monumenta Poloniae Vaticana T.1 Acta Camerae Apostolicae. Vol. 1, 1207-1344. Jan Ptaśnik (redakcja). Cracoviae: Sumpt. Academiae Litterarum Cracoviensis, 1913, s. 147–150.
  24. ↑ Monumenta Poloniae Vaticana T.2 Acta Camerae Apostolicae. Vol. 2, 1344-1374. Jan Ptaśnik (redakcja). Cracoviae: Sumpt. Academiae Litterarum Cracoviensis, 1913, s. 196, 205, 215, 225, 234, 252, 261, 268, 276, 284, 292, 299, 350, 398, 415.
  25. 1 2 Kościół pod wezwaniem Wszystkich Świętych w Starym Żywcu. zywiecinfo.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-09-27)]., „Żywiecinfo.pl”, 27.11.2011 (dostęp 2019-02-25).
  26. ↑ Czy wiecie że? Rok 1963. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-25]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  27. ↑ Nad brzegiem Jeziora Żywieckiego odnaleziono zabytkowe tabernakulum, „Nauka w Polsce”, 16.05.2012 (dostęp 2019-02-25).

Bibliografia

  • Przemysław Dyrlaga. Co wiemy o dziejach Starego Żywca w XV-XVI wieku?. „Gronie”. XIII, 2013. Żywiec: Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej. ISSN 1895-3549. 
  • Zofia Rączka: Żywiec. Rys historyczny od powstania miasta do 1918 r. Żywiec: Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej, 1996.
  • Zofia Rączka, Żywiec. Rys historyczny od powstania miasta do 1939 r., Żywiec: Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej, 2010, ISBN 978-83-60878-13-2.
  • Bożena Husar, Odbudowa i rozwój Żywca w latach 1945-1965, [w:] Dorota Firlej, Przemysław Dyrlaga, Aleksandra Bura (red.), Żywiec. Studia i szkice z dziejów miasta, Żywiec: Muzeum Miejskie w Żywcu, 2018, ISBN 978-83-951457-0-4.


Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.