Stela Meszy

Fragment inskrypcji brzmi: „Ja jestem Mesza, syn Kemosz-bone, król Moabu, Dibonita. (...) Omri był królem Izraela i przez długi czas gnębił Moab, ponieważ Kamosz był rozgniewany na swój kraj. Następcą po nim został jego syn. On również powiedział: `Idź, zabierz Nebo od Izraela!` Poszedłem więc nocą i walczyłem przeciw nim od świtu aż do południa, zdobyłem miasto i wybiłem do nogi. (...) I wziąłem stamtąd sprzęty Jahwe, wlokąc je przed Kemosza”^[1].

Kamień Moabicki wskazuje na istotną rolę, jaką północne królestwo hebrajskie odgrywało w IX wieku przed Chrystusem.

Mesza przyznaje, że Izraelici przez czterdzieści lat panowali nad wieloma miastami w Moabie (po wschodniej stronie Jordanu), z kolei stela z Tel Dan (fragmenty odkryte w latach 1993 i 1994) wskazuje na walki izraelsko-aramejskie w okolicach miasta Dan (bitwa pod Abel?) na północy Izraela. Miasto Atarot wymienione przez Meszę jest oddalone o ok. 200 km od Dan oraz o ok. 100 km od Samarii, stolicy Izraela. Utrzymanie tak rozległego terytorium przez okres kilkudziesięciu lat byłoby niemożliwe bez licznej i dobrze wyszkolonej armii. Salmanasar III na steli z Kurh (BM 118884) twierdził, iż Achab z kraju Sir`ilaa (Isrilaa = Izrael?) wystawił przeciwko niemu 2000 rydwanów oraz 10000 żołnierzy.

Inskrypcja moabicka mówi także o 7000 Izraelitów zamieszkujących Nebo, których Mesza wymordował po zdobyciu miasta. Liczba ta obejmuje niewątpliwie mieszkańców okolicznych wiosek, którzy schronili się w twierdzy przed armią Moabu. Tym niemniej, jeżeli odległe miasto i otaczające je osiedla na pograniczu królestwa zamieszkiwało kilka tysięcy Hebrajczyków, to można przypuszczać, że okolice wielkich miast w głębi Izraela były znacznie bardziej zaludnione.

Wszystkie imiona z inskrypcji Meszy, z wyjątkiem Kemoszmeleka (ojca Meszy) oraz Asztar Kemosza (specyficzne określenie Kemosza różnie interpretowane) pojawiają się w Starym Testamencie.

Dawid = דודה

Występuje w linii 12 oraz, prawdopodobnie, 31, różnie tłumaczony. Biblijne imię Dawid (דָּוִד lub דויד) oznacza dosłownie umiłowany i pochodzi od słowa dode (דוד lub דד), które również oznacza umiłowany, bądź też wujek. Słowami pokrewnymi są doda (דודה), tj. ciotka oraz imię Dodo (דודו) o znaczeniu jego umiłowany. Stąd też sceptycy bardzo niechętnie odnoszą zwrot דודה ze Steli Meszy do biblijnego króla Dawida, gdyż do chwili obecnej toczą spór o historyczność tej postaci. Zamiast używać zwrotu ołtarz Dawida sceptyczni badacze często tłumaczą go jako ołtarz Dodo/Daduy (gdzie Dodo jest jakimś nieznanym bóstwem izraelskim), ołtarz jego umiłowanego (jako nawiązanie do JHWH, umiłowanego Izraelitów), bądź też ołtarz jego wujka.

Gad = גד

Wzmianka o biblijnym plemieniu Gad (גד) w linii 10 ma szczególne znaczenie. Po pierwsze, Mesza identyfikuje mężczyzn Gada jako stanowiących część Izraela. Po drugie, lokalizuje ich po wschodniej stronie Jordanu w okolicach Atarot zgodnie z opisem biblijnym (Liczb 32:34). Po trzecie, stwierdza, iż zamieszkiwali oni rejon Atarot od wieków. Innymi słowy, inskrypcja Meszy potwierdza plemienną strukturę narodu izraelskiego oraz fakt istnienia predynastycznego Izraela złożonego z kilku plemion na wiele wieków przed królem Omrim.

JHWH = יהוה

Występuje w linii 18, zaś kontekst zdania (linie 17-18) jednoznacznie wskazuje, że chodzi o Jahwe, Boga Izraela. Tym samym Stela Meszy jest najstarszą znaną inskrypcją wymieniającą imię Boga Hebrajczyków. W Starym Testamencie słowo to w identycznej postaci zostało użyte 6828 razy w 5521 wersetach.

Kemosz = כמש

Jedyne lub przewodnie bóstwo Moabitów, w księgach Starego Testamentu jako כְּמוֹשׁ (Liczb 21:29; Sędziów 11:24; 1 Królewska 11:7.33; 2 Królewska 23:13; Jeremiasza 48:13.46) oraz כמיש (Jeremiasza 48:7). Na steli pojawia się w liniach 3, 5, 9, 12, 13, 14, 17, 18, 19, 32, 33.

Mesza = משע

Hebrajski odpowiednik מֵישַׁע pojawia się w 2 Królewskiej 3:4. Na szczególną uwagę zasługuje nie tylko zgodność z przekazem biblijnym, który umiejscawia bunt Meszy tuż po śmierci Achaba, syna Omriego (2 Królewska 1:1), prawdopodobnie jeszcze za rządów Ochozjasza i następnie za czasów jego brata, Jorama. Także wzmianka w królewskiej inskrypcji o hodowcach owiec (linie 30 i 31) wskazuje na szczególną troskę, którą Mesza darzył pasterzy i potwierdza tym samym unikalne stwierdzenie biblijne opisujące obcego władcę: Mesza, król Moabu, był hodowcą trzód i dostarczał królowi izraelskiemu sto tysięcy owiec i wełnę ze stu tysięcy baranów. (2 Księga Królewska 3:4)

Omri = עָמְרִי

Starotestamentowy zapis tego imienia jest identyczny i w odniesieniu do króla Izraela został użyty 12 razy w 1 Królewskiej 16:16-30 oraz pozostałe 3 razy w 2 Królewskiej 8:26, 2 Kronik 22:2 i Micheasza 6:16. Inskrypcja moabicka wspomina o nim w liniach 4-5 oraz 7 nazywając go królem Izraela, który panował za czasów ojca Meszy.

Większość miejsc i miejscowości wymienionych na steli (poza Kerchoh i Meharot) występuje także w księgach Starego Testamentu. Analiza tekstu pozwala zauważyć, iż w języku moabickim hebrajskim końcówkom liczby mnogiej rodzaju męskiego ימ- odpowiadała końcówka נ- (inaczej ן-). Ponadto użycie znaku ו (waw) było nierzadko opcjonalne w wyrazach, gdzie odpowiadał on głosce u lub o (cechę tę można zauważyć także w języku hebrajskim na podstawie różnych wariantów tych samych nazw).

Izrael = יִשְׂרָאֵל

Sposób zapisu słowa na steli jest identyczny z formą spotykaną w księgach Starego Testamentu. W inskrypcji Meszy wyraz ten został użyty 6-krotnie (linie 5, 7, 10-11, 14, 18, 26), zaś w hebrajskich rękopisach starotestamentowych występuje on 2505 razy.

Moab = מאב

W języku hebrajskim zapisywane jako מואב. Na steli występuje 6-krotnie (linie 1, 2, 5, 6, 12, 20), zaś w Starym Testamencie 181 razy.

Pozostałe nazwy przedstawiono w tabeli.

Legenda tabeli:

• nazwa – polskie tłumaczenie miejsca lub miejscowości
• linia – numery linii inskrypcji, w których pojawia się dane słowo
• stela – sposób zapisu nazwy na steli (za pomocą współczesnych liter hebrajskich odpowiadających danym znakom paleohebrajskim)
• Biblia – sposób zapisu nazwy w hebrajskich rękopisach Starego Testamentu
• wersety – starotestamentowe wersety, w których występuje dana nazwa

Uwagi:

Różnice pomiędzy zapisem moabickim a hebrajskim (najczęściej brakujące litery lub człony) zaznaczono kolorem czerwonym, przy czym:

• znak • oznacza brak danej litery w odpowiedniku hebrajskim
• znak _ oznacza brak odstępu w odpowiedniku hebrajskim