Surdynka
 | |
| Klasyfikacja naukowa |
321.322-71 |
|---|---|
| Klasyfikacja praktyczna |
instrument smyczkowy |
Surdynka – dawny instrument muzyczny z rodziny skrzypiec, wykorzystywany w epoce baroku przez nauczycieli tańca.
Nazwa
Nazwa instrumentu związana jest ze sposobem jego przenoszenia, którym – w związku z niewielkimi rozmiarami i poręcznością – była kieszeń. W języku francuskim instrument nazywany był pochette (zdrobniale od pochet = kieszeń), w niemieckim – taschengeige (pol. „skrzypce kieszonkowe”, od tasche = kieszeń). Włoska i alternatywna francuska nazwy sordino oraz sourdine pochodzą od słów oznaczających głuchotę, co związane jest z nikłym natężeniem dźwięku tych skrzypiec[1]. Polska nazwa „surdynka” wydaje się pochodzić od dwóch ostatnich, ale muzykolog Stanisław Olędzki w tłumaczeniu Historii instrumentów muzycznych Sachsa niejednoznacznie zasugerował, że termin ten może pochodzić od kieszeni surduta[2]. Józef Reiss użył też nazw „gęśliczki” oraz „skrzypeczki kieszonkowe”[3].
Budowa
Surdynka ma wąski, podłużny korpus bez boczków, z wypukłym spodem i lekko wypukłą płytą rezonansową[4]. Forma korpusu bywa przyrównywana do kszatłtu łodzi[5][6]. Szyjka jest podobna do skrzypcowej. Surdynka występuje też w formie przypominającej miniaturowe skrzypce[6]. Początkowo miała trzy struny w stroju c1, g1, d1, później dodano czwartą (a2)[7]. W literaturze spotkać można również opisy instrumentów w strojach g1, d2, a2 oraz a1, e2, h2[5]. Niektóre egzemplarze oprócz czterech strun melodycznych miały kilka rezonansowych[4].
Historia
Angielski termin oznczający sudynkę po raz pierwszy, w powiązaniu z tańcem, pojawił się na początku XVI wieku[5] w moralitecie Interlude of the Four Elements Johna Rastella[8]. Później, na początku XVII wieku, instrument zilustrowany został przez Michaela Praetoriusa w Syntagma musicum[5]. Muzykolodzy wyjaśniają powstanie surdynki jako ewolucję średniowiecznych rebec[3][2][5].
Instrument był w użyciu od XVI do XVIII wieku[4], a szczególną popularność zyskał w wieku XVII[2]. Był wykorzystywany przy różnych okazjach, przez profesjonalnych muzyków oraz przez amatorów, włączając bawiące się nim dzieci. W 1611 Randle Cotgrave opisał go w słowniku Dictionarie of the French and English Tongues jako instrument francuskich nauczycieli tańca[8], i jako taki został utrwalony w innych publikacjach[3][2][5][7]. W niektórych miejscach surdynka była jeszcze sporadycznie spotykana w wieku XIX, po czym całkowicie wyszła z użycia[5].
Przypisy
- ↑ Remnant 2001 ↓, Terminology.
- 1 2 3 4 Sachs 2005 ↓, s. 264.
- 1 2 3 Reiss 1955 ↓, s. 35.
- 1 2 3 Chodkowski 2006 ↓, s. 852.
- 1 2 3 4 5 6 7 Riemann, Gurlitt i Eggebrecht 1967 ↓, s. 737.
- 1 2 Remnant 2001 ↓, lead.
- 1 2 Kusiak 1999 ↓, s. 155.
- 1 2 Remnant 2001 ↓, History.
Bibliografia
- Encyklopedia muzyki. Andrzej Chodkowski (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-13410-0.
- Jerzy Kusiak: Skrzypce od A do Z. Wyd. 2 uzup. Kraków: PWM, 1999. ISBN 83-224-0346-1. OCLC 830289846.
- Józef Władysław Reiss: Skrzypce i skrzypkowie. Zygmunt Szweykowski (red.). Wyd. I. Kraków: PWM, 1955. OCLC 69596258.
- Mary Remnant, Kit, [w:] Grove Music Online, Oxford University Press, 2001, DOI: 10.1093/gmo/9781561592630.article.15075 [dostęp 2025-01-23] (ang.).
- Hugo Riemann, Wilibald Gurlitt, Hans Heinrich Eggebrecht: Riemann Musik Lexikon. T. 3. Moguncja: B. Schott's Söhne, 1967.
- Curt Sachs: Historia instrumentów muzycznych. Stanisław Olędzki (tłum.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen, 2005. ISBN 83-7233-036-0.