Synagoga w Przedborzu

Synagoga w Przedborzu
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 łódzkie

Miejscowość

Przedbórz

Budulec

drewniana (modrzewiowa)

Data budowy

XVII wiek

Data zburzenia

3 września 1939

Tradycja

ortodoksyjna

Położenie na mapie Przedborza
Mapa konturowa Przedborza, w centrum znajduje się punkt z opisem „Synagoga w Przedborzu”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Synagoga w Przedborzu”
Położenie na mapie województwa łódzkiego
Mapa konturowa województwa łódzkiego, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Synagoga w Przedborzu”
Położenie na mapie powiatu radomszczańskiego
Mapa konturowa powiatu radomszczańskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Synagoga w Przedborzu”
Położenie na mapie gminy Przedbórz
Mapa konturowa gminy Przedbórz, po lewej znajduje się punkt z opisem „Synagoga w Przedborzu”
Ziemia51°05′14″N 19°52′20″E/51,087222 19,872222

Synagoga w Przedborzu – drewniana bożnica zbudowana w XVII wieku w Przedborzu – mieście w województwie łódzkim, w powiecie radomszczańskim, położone na Wyżynie Przedborskiej nad rzeką Pilicą.

Historia

Pierwsza wzmianka o bożnicy w Przeborzu pochodzi z 1638, w której jest szczegółowy opis bożnicy. Po zniszczeniach w trakcie pożaru w 1754 postawiono nowy budynek synagogi, który ukończono do 1760 (data podana na malowidłach ściennych)[1][2]. Remontowana w 1789 roku. Podczas pobytu Napoleona w Przedborzu, cesarz tak się zachwycił synagogą, że zszedł i zdjął ze swego konia derkę haftowaną złotem i podarował ją synagodze[3].

Hitlerowcy podpalili ją 3 września 1939[1][2]. Swoim niepowtarzalnym pięknem przyciągała turystów[4]. W przyszłości ma stanąć obelisk upamiętniający bożnicę.

W 2000 w na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkley, podjęto decyzję o budowie bożnicy na wzór przedborskiej[5]. Miała być wykonana z drewna cedrowego. Niestety z powodów finansowych nie będzie realizowana[4].

Architektura

Bożnica została wykonana z drewna modrzewiowego na kamiennym fundamencie. We wschodniej części znajdowała się podłużna sala główna o długości 14,20 m, w zachodniej przedsionek z izbą kahalną, a na piętrze babiniec. Bożnica wyróżniała się dekoracją drewnianego sklepienia kolebkowego, które pokryte było siatką giętych listew oraz desek wyciętych na kształt litery "S" układających się w motyw lunet i gwiazd. Do bożnicy prowadziły dwa wejścia, główne znajdowało się w północnej części. Synagoga posiadała niezwykle cenne skarby m.in. płaskorzeźby które podarowali Estera i Berek Joselewiczowie, jeden złoty i dwa srebrne bardzo zdobione kielichy podobne do chrześcijańskich, dwie kapy nabijane cekinami ze srebra, kapa ze sznurków jedwabiu nabijana cekinami ze złota oraz inne arcydzieła sztuki[4].

W środku znajdowała się trzykondygnacyjna bima z połowy XVIII wieku. Założona była na planie ośmioboku z kolumnami na postumentach, między którymi znajdowała się rzeźbiona balustrada. Nakrywała ją ażurowa dwustopniowa kopuła. Górną o mniejszej średnicy, podpierały ozdobne, wysokie pałąki. Całość wieńczył owoc granatu, szyszka i mała korona. Barokowy Aron ha-kodesz był wykonany z misternie rzeźbionego drewna z sylwetkami lwów, dekoracjami kwiatowymi i zwierzętami[1].

Wewnątrz ściany były pokryte niezwykle piękną polichromią snycerską i malowidłami. Misternie pomalowana menora, ilustracja Psalmu 137, przedstawiającą drzewa nad rzeką Babilonu z instrumentami muzycznymi zwisającymi z gałęzi, krajobrazy miast, teksty modlitw otoczone girlandami z liści i kwiatów oraz inne motywy. Wysoko na północnej ścianie namalowana legenda głosiła: „To dzieło rąk własnych Jehudy Leba, 1760” Boczne wejście było obramowane malowanym, okazałym portalem w stylu późnobarokowym. Występowały tu także, tablice Dekalogu oraz lwy podpierające kartusze z napisami, rzadziej znaki zodiaku[1].

W jednej z książek poświęconych żydowskim obywatelom Przedborza można znaleźć informacje dotyczące przedborskiej synagogi:

Zewnętrznie wyglądała skromnie, jedynym szczegółem dodającym budowli świetności był dekoracyjny ganek z wykuszem (miejsce chóru kobiecego) wsparty na dwóch murowanych słupach. Dach był dwuspadowy. Belki oraz wspierające je zastrzały były dekoracyjne i wnosiły pewne ożywienie architektoniczne. Wnętrze były skromne w planie, za to monumentalne i bogate w sprzęt o elementach zdobniczych. (…) Cała bóżnicza odznaczała się dyskrecją barw i tonacji, od których mocniej odcinały się jedynie białe tablice, które były najprawdopodobniej, nowszego pochodzenia[3].

Galeria

Przypisy

  1. 1 2 3 4 Maria Piechotka and Kazimierz Piechotka - Heaven's Gate: Wooden Synagogues in the Territory of the Former Polish-Lithuanian Commonwealth. Institute of Art, Polish Academy of Sciences, Wydawnnictwo Krupski I S-ka, Warsaw, 2004, p. 322-328, ISBN 978-8386117536
  2. 1 2 Shmuel Spector (Redaktor): The Encyclopedia of Jewish Life Before and During the Holocaust, Band 2, Jerusalem / New York 2001, S. 1462, ISBN 978-0-8147-9377-0
  3. 1 2 Dominik Flisiak, Antyżydowska zbrodnia w Przedborzu. Pytania, źródła, odpowiedzi, Chrzan 2024, s. 30-31.
  4. 1 2 3 Wooden Synagogue Project Abandoned. forward.com. [dostęp 2022-06-24].
  5. ↑ Berkeley Congregation Plans to Re-Create 17th Century Temple. www.latimes.com. [dostęp 2022-06-24].

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.