Sztos (określenie)

Sztos – określenie w języku polskim, występujące w socjolekcie młodzieżowym, gdzie oznacza „coś fajnego, niesamowitego, fantastycznego”[1]. Słowo to funkcjonuje również w kilku innych znaczeniach: używane jest m.in. jako slangowe określenie stosunku płciowego lub szkolnej oceny celującej[2][3].

Pochodzenie i obecność w słownikach

Wyraz stanowi zapożyczenie z języka niemieckiego, w którym miał formę Stoß[4][5]. Pierwotne niemieckojęzyczne znaczenie to „pchnięcie, uderzenie”[1]. W XIX wieku polską nazwą sztos (ang. stuss lub stoss, ros. штос) nazywano jedną z odmian faraona, hazardowej gry karcianej[6][7][8]. Na początku XX wieku wyraz „sztos” funkcjonował w żargonie przestępców i graczy[4]; w sztosa grywano nielegalnie w Warszawie w latach 20. XX wieku[9].

Słowo to zostało odnotowane w Słowniku języka polskiego Witolda Doroszewskiego wydawanym w latach 1955–1969, który podał, że w bilardzie oznaczało uderzenie kijem kuli bilardowej, a także funkcjonowało jako wulgarne określenie stosunku płciowego[8]. W 2. połowie XX wieku nie było jednak w powszechnym obiegu. W latach 90. przypomniane zostało w tytule polskiego filmu o cinkciarzach (komedia sensacyjna Sztos, reż. Olaf Lubaszenko, 1997)[1]. Wtedy oznaczało szybkie działanie lub coś zaskakującego. Łączyło się również ze środowiskiem złodziei samochodów[10].

Wydany w 2002 roku Praktyczny słownik języka polskiego odnotowuje słowo „sztos” jako jeden z potocznych synonimów aktu płciowego[2]. W 2013 roku dziennik „Rzeczpospolita” zwrócił uwagę, że wraz z powstaniem filmu Sztos 2 (2012), słowo nabrało nowych znaczeń, jednak jedno z nich zostało zachowane: stosunek seksualny z prostytutką[10].

Według redakcji PWN rosnąca popularność tego słowa widoczna była na przełomie 2014 i 2015 roku[1]. Wydany w 2016 roku Słowniczek współczesnej gwary uczniowskiej odnotowuje słowo jako synonim do pojęcia oceny celującej uzyskanej w szkole[3].

Odbiór

W 2016 roku „sztos” zwyciężył w konkursie na Młodzieżowe Słowo Roku zorganizowanym przez PWN, uzyskując 180 głosów wśród 3000 głosujących[4].

Redakcja PWN (2016) zwróciła uwagę na elastyczność tego wyrazu:

Słowo jest krótkie, określa coś pozytywnego i jest na tyle ogólne, że można je stosować do niemal dowolnej sytuacji. Doskonale nadaje się więc do komunikacji w internecie (często wzbogacane o takie emocje, jak: oznaczające OK lub oznaczający ogień), gdzie „sztosem” może być nowa płyta ulubionego wykonawcy, premierowy odcinek serialu czy selfie na portalu społecznościowym[4].

W kulturze

Oprócz filmów Olafa Lubaszenki wyraz „sztos” znalazł również inne odniesienia w kulturze. W 2015 roku zespół hip-hopowy Dwa Sławy wydał album pod tytułem Ludzie sztosy[11].

Zobacz też

  • dzban (Młodzieżowe Słowo Roku z 2018)

Przypisy

  1. 1 2 3 4 sztos – Ciekawostki językowe PWN. sjp.pwn.pl. [dostęp 2017-11-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-05-19)].
  2. 1 2 Małgorzata Karwatowska, Ostra jazda bez trzymanki, czyli seks w werbalizacjach licealistów, Bogusław Nowowiejski (red.), „Białostockie Archiwum Językowe”, 2010 (10), Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2010, s. 133–146, ISSN 1641-6961 [dostęp 2017-12-02] [zarchiwizowane z adresu 2017-12-01].
  3. 1 2 Monika Kresa i inni, Słowniczek współczesnej gwary uczniowskiej, Warszawa: Bel Studio, 2016, s. 42, ISBN 978-83-7798-192-4, OCLC 947207458 [dostęp 2017-12-01] [zarchiwizowane z adresu 2017-12-01].
  4. 1 2 3 4 Sztos, ogar, beka i masakra. Młodzieżowe słowa roku – tvp.info. tvp.info. [dostęp 2017-11-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-12-02)].
  5. ↑ Stoß. de.wiktionary.org. [dostęp 2025-03-26].
  6. ↑ Lauren G. Leighton: The esoteric tradition in Russian romantic literature: Decembrism and Freemasonry. University Park, Pa.: Pennsylvania State University Press, 1994, s. 65. ISBN 978-0-271-01024-3. [dostęp 2025-03-25].
  7. ↑ Sztos (gra w karty). wsjp.pl. [dostęp 2025-03-25].
  8. 1 2 publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać sztos [w:] W. Doroszewski (red.), Słownik języka polskiego [online], PWN [dostęp 2025-03-25].
  9. ↑ Tajemnica sali bilardowej w cukierni Leżajskiego. „Express Poranny”. Nr 23, s. 4, 9 maja 1923.
  10. 1 2 Jacek Cieślak: Sztos nie tylko z czasów trójmiejskiego Nikosia – Kultura – rp.pl. rp.pl. [dostęp 2017-11-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-12-01)].
  11. ↑ Krzysztof Nowak: Recenzja Dwa Sławy „Ludzie sztosy”: Produkty swagopodobne nie przejdą. interia.pl. [dostęp 2017-12-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-07)].
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.