Szymon Rundstein

Szymon Rundstein

Data i miejsce urodzenia	24 listopada 1876 Warszawa
Data i miejsce śmierci	sierpień 1942 obóz zagłady w Treblince
Zawód, zajęcie	prawnik, adwokat, profesor
Odznaczenia

Szymon Rundstein (ur. 19 lub 24 listopada^[1] 1876 w Warszawie, zm. w sierpniu 1942 w obozie zagłady w Treblince)^[2] – polski prawnik, teoretyk i filozof prawa, znawca prawa cywilnego, prawa handlowego oraz prawa międzynarodowego, współtwórca polskiego prawa traktatowego, adwokat, nauczyciel akademicki Uniwersytetu Berlińskiego i profesor Wolnej Wszechnicy Polskiej, specjalista w zakresie prawa międzynarodowego. Wysoki urzędnik Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

Syn Markusa (Majera) Rundsteina (1851-1923)^[1], ławnika Zarządu Miejskiego m.st. Warszawy^[2] i Amelii z Wyszogrodów^[3]. Urodził się w zasymilowanej rodzinie żydowskiej. Miał młodszą siostrę Zofię (1879-1940), żonę Aleksandra Fryszmana (1874-1939), warszawskiego lekarza (szerzej w artykule A. Redzika^[1]).

W 1894 r. ukończył siedmioklasowe rosyjskie II Rządowe Gimnazjum Filologiczne, które mieściło się w gmachu przy Nowolipkach 11^[1]. W latach 1894–1898 odbył studia na Wydziale Prawa Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Ukończył je z najwyższym wyróżnieniem. Następnie studiował na uniwersytecie w Heidelbergu, gdzie w 1900 r. uzyskał stopień naukowy doktora praw^[1]. Następnie wyjechał do Berlina, gdzie pracował na uniwersytecie pod kierunkiem znanego niemieckiego profesora prawa Josefa Kohlera (1849-1919). Adam Redzik wskazuje, że:

„w 1902 r. Rundstein zdradzał jednak już znudzenie niemieckim mistrzem. W recenzji jednego z ważniejszych dzieł Kohlera (Einführung in die Rechtswissenschaft (Lipsk 1902), którą opublikował na łamach „Gazety Sądowej Warszawskiej” (nr 11, s. 140-141, nr 13, s. 170-171) zarzucił Kohlerowi, że jego dzieło dla teorii prawa niewiele wnosi i stwierdził, że niemiecki profesor powtarza „ogólniki przeżute”. Przeciwstawił mu polskiego uczonego wykładającego w Petersburgu – Leona Petrażyckiego, którego nowatorskie poglądy zyskiwały coraz większą popularność w świecie nauki. Niebezkrytycznie wskazywał, że – w przeciwieństwie do Kohlera – Petrażycki miał zapędy „fantazyjne i buńczuczno śmiałe”, co powodowało, że można było z nimi polemizować i „stanąć do walki”^[1].

W 1904 r. urodził mu się syn Jerzy^[1]. W 1906 powrócił do Warszawy. Został adwokatem. Zaangażował się w tworzenie zrębów polskiej państwowości^[1].

W 1913 był wraz z Karolem Lutostańskim, Stanisławem Posnerem i Zygmuntem Nagórskim współzałożycielem czasopisma „Themis Polska” (latach 1913–1915 pełnił funkcję jego redaktora naczelnego)^[2].

Był syjonistą oraz działaczem na rzecz niepodległości Polski. W październiku 1917 został zatrudniony w Departamencie Politycznym Tymczasowej Rady Stanu.

W trakcie wojny polsko-bolszewickiej był delegatem na rozmowy do Mińska (1920 r.), a następnie do Rygi (1921 r.)^[1]. Zabiegał o zwrot polskich dzieł kultury z Rosji^[1]. Szymon Rundstein był współautorem, a wg niektórych autorem polskiej ustawy o obywatelskie z 1920 r., za co spotykała go poważna krytyka ze strony organizacji żydowskich^[1].

Od 1918 do 1926 w charakterze radcy był naczelnikiem Wydziału Prawnego Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Był negocjatorem polskim w rokowaniach z innymi państwami (należał do grupy negocjacyjnej przy Traktacie Wersalskim i Traktacie Ryskim). Po 1926 działał jako „kontraktowy iuris consultus”^[2]

W latach 1923–1939 był członkiem Komisji do Stopniowej Kodyfikacji Prawa Międzynarodowego Ligi Narodów^[4].

Od 1927 był profesorem prawa międzynarodowego w Wolnej Wszechnicy Polskiej i kierownikiem Katedry Prawa Międzynarodowego. W 1928 i 1933 r. prowadził wykłady w elitarnej Akademii Prawa Międzynarodowego w Hadze^[2][1].

Działał w Towarzystwie Prawniczym w Warszawie, Towarzystwie Naukowym Warszawskim oraz w Polskim Oddziale Towarzystwa Prawa Międzynarodowego. Publikował w „Gazecie Sądowej Warszawskiej”, „Orzecznictwie Sądów Polskich”, „Palestrze”, „Przeglądzie Prawa Handlowego”^[2].

Był współtwórcą MSZ, a wraz z Julianem Makowskim byli w okresie II RP głównymi twórcami polskiego prawa i praktyki traktatowej^[1]. Miał ogromne zasługo w pracach nad kodyfikowaniem prawa międzynarodowego. W literaturze podnosi się, że dzięki Rundsteinowi Polska była „w awangardzie krajów europejskich w odniesieniu do regulacji bezpaństwowości” (Dorota Pudzianowska)^[1].

Był rzecznikiem Polski w słynnym sporze z Niemcami o rozumiecie treści Traktatu Wersalskiego oraz umów dodatkowych w przedmiocie prawa do reprezentacji Wolnego Miasta Gdańska przed Międzynarodową Organizacją Pracy (dalej: MOP)^[1]. „Sprawa trafiła wówczas pod osąd Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej w Hadze, który po tygodniowej rozprawie uznał wyłączne uprawnienia Polski do reprezentowania Wolnego Miasta Gdańska za granicą oraz wyłącznego zastępowania go w MOP”^[1]. Z kolei w 1929 r. reprezentował Polskę w Madrycie w sporze z niemieckim ministrem spraw zagranicznych dotyczącym zarzutu łamania praw mniejszości niemieckiej^[1].

Po napaści w 1939 Niemiec na Polskę zrezygnował z wyjazdu za granicę (miał zaproszenie z uczelni brytyjskich i szwajcarskich). Po zburzeniu jego mieszkania w Warszawie przy ul. Tłomackie 6 w trakcie oblężenia stolicy we wrześniu 1939 znajdował się pod opieką dr. Stanisława Bukowieckiego. Wraz z rodziną został jednak przesiedlony do getta warszawskiego. W sierpniu 1942 został z żoną, córką oraz wnukiem (lub wnuczką) wywieziony do obozu zagłady w Treblince, gdzie wszyscy zostali zamordowani^[2][1]. Wojnę i okupację przeżył syn Jerzy^[1].

2 maja 1922 został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski^[5][6] - za zasługi dla obudowy Polski na forum międzynarodowym^[1].

W biogramie autorstwa Krzysztofa Pola zamieszonym w internetowym Leksykonie prawników polskich tak opisano jego dokonania: „W dziejach polskiej myśli prawniczej XIX i XX w. trudno znaleźć bardziej wszechstronnego uczonego niż Szymon Rundstein. Należał on bowiem do najwybitniejszych prawników europejskich i dogmatyków prawa w Polsce, a jego bogaty dorobek naukowy stawiano na równi z dorobkiem takich uczonych jak: L. Petrażycki, W. L. Jaworski, F. Zoll (mł.) czy S. Wróblewski. Potrafił przy tym zadziwiająco łączyć rozległą wiedzę uczonego z umiejętnościami prawnika-praktyka: adwokata-cywilisty, wybitnego znawcy i negocjatora traktatów międzynarodowych, kodyfikatora i legislatora w Lidze Narodów i Akademii Prawa Międzynarodowego oraz sędziego Stałego Trybunału Arbitrażu w Hadze.”^[3]

• Zadania ogólne teorii prawa (1899)
• Reforma kodeksu karnego w Niemczech (1902)
• Luki w prawie (1903)
• Zarys postępowania kartelowego (1903)
• O etycznie obojętnych przepisach prawa (1903)
• Sądy polubowne a prawo stanowione (1903)
• Das Recht der Kartelle (Berlin 1904).
• Die Tarifverträge im französischen Privatrecht (Leipzig 1905)
• Die Tarifverträge und die Moderne Rechtwiesenschaften: Eine Rechtsvergleichende Untersuchung (Leipzig 1906).
• Studya i szkice prawne (Lwów 1904).
• Umowa pracy w cywilistyce współczesnej (1907)
• Zasady i kierunki międzynarodowego prawa upadłościowego (1908)
• Orzecznictwo jako źródło prawa (1913),
• O socyologicznych podstawach wykładni prawa (1914)
• Wojna powietrzna wobec prawa (1915)
• Przyczynki do teorii deliktu międzynarodowego (1916)
• Wykładnia prawa i orzecznictwo (1916)
• Idea prawa narodów (1917)^[7]
• Drogi prawa narodów (1919)
• Obywatelstwo a opcja w traktacie rzymskim (1921)
• Zasady teorii prawa (1924)^[8]
• Ustawa o obywatelstwie Państwa Polskiego (Warszawa 1924, wyd. 2, Warszawa 1927).
• Polska ustawa o obywatelstwie i Traktat wersalski (1924)
• La loi polonaise de 1920 sur la nationalité et les traités de Versailles (1924)
• Arbitrage international en matière privée (1928)
• nowoczesnych tendencjach prawa konstytucyjnego (1931)
• Narodowo-socjalistyczna doktryna prawa narodów (1935)
• Międzynarodowe ujednostajnienie sądownictwa polubownego (1936)
• Zagadnienie teorii prawa w orzecznictwie cywilnym Sądu Najwyższego (1938)
• W poszukiwaniu prawa cywilnego (1939)^[4][9]

1. Maciej Marszał, „Idea prawa” w normatywistycznej teorii Szymona Rundsteina, „Przegląd Sejmowy” R. 28, nr 5 (2020), s. 83-95.
2. Mariusz Mohyluk, Szymon Rundstein o prawie radzieckim, „Miscellanea Historico-Iuridica” t. VI, 2008, s. 67-77.
3. Krzysztof Pol, Poczet prawników polskich XIX i XX wieku, wyd. 2, red. i uzup. A. Redzik, Warszawa: C.H. Beck 2011.
4. Adam Redzik, „Poczet Jurystów i Ekonomistów” (4): Szymon Rundstein – patron „Głosu Prawa” 2020, "Głos Prawa" 2020, t. 3, nr 1 (5), poz. 16, s. 208-221.

• Dzieła Szymona Rundsteina w bibliotece Polona