Tetragonia

Tetragonia
Ilustracja
Tetragonia czterorożna
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

goździkopodobne

Rząd

goździkowce

Rodzina

pryszczyrnicowate

Rodzaj

tetragonia

Nazwa systematyczna
Tetragonia Linnaeus
Sp. Pl. 480. 1 Mai 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

T. fruticosa L.[3]

Synonimy
  • Ludolfia Adanson
  • Tetragonocarpos P. Miller[3]
Owoc tetragonii czterorożnej
Tetragonia decumbens
Tetragonia implexicoma

Tetragonia[4][5], trętwian[6] (Tetragonia L.) – rodzaj roślin z rodziny pryszczyrnicowatych (Aizoaceae). Obejmuje 51[7]–57[8] gatunków. Najwięcej z nich występuje w południowej Afryce[8] (ok. 40[9]), gdzie rosną głównie na suchych siedliskach. Poza tym zasięg rodzaju obejmuje inne kontynenty i wyspy półkuli południowej oraz wschodnią Azję w strefie tropikalnej i umiarkowanej ciepłej[8]. Liczne gatunki związane są z terenami piaszczystymi na brzegach mórz, ale są też i takie, które rosną na terenach skalistych[10]. Niektóre gatunki, np. T. decumbens w południowej Afryce, odgrywają znaczącą rolę w tworzeniu wydm i stabilizacji wybrzeża wydmowego[11].

Duże znaczenie użytkowe ma tetragonia czterorożna T. tetragonioides (zwana popularnie szpinakiem nowozelandzkim[6]) używana jako warzywo liściowe o podobnych walorach odżywczych i smakowych jak szpinak warzywny. Rozpowszechniona jest w uprawie w krajach o klimacie ciepłym i tropikalnym, gdzie szpinak nie rośnie[8]. W podobny sposób lokalnie spożywane bywają inne gatunki, np. T. decumbens[11]. Roślina ta wykorzystywana jest także jako lecznicza[12].

Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od słów greckich – tetra znaczącego „cztery” i gonía znaczącego „kąt”. Ustalona została z powodu kształtu owoców[13].

Morfologia

Pokrój
Rośliny zielne, rzadziej drewniejące u nasady półkrzewy, zarówno jednoroczne jak i byliny. Pędy zwykle pokładające się, gruboszowate, nagie, szczeciniaste lub brodawkowate[13]. Rośliny mają białawe, połyskujące komórki wydzielnicze[14].
Liście
Skrętoległe (u nasady pędu często naprzeciwległe[10]), ogonkowe, bez przylistków[13]. Blaszka mięsista[14], jajowata do równowąskiej[10], całobrzega, z płytkimi zatokami lub klapami[13], nierzadko z podwiniętymi brzegami[14], na szczycie zwykle tępa[10].
Kwiaty
Pojedyncze lub zebrane po 2–3 w pęczkach w kątach liści, siedzące lub szypułkowe, zawsze jednak przez przysadek. Zwykle niepozorne – do 5 mm średnicy, rzadziej do 10 mm, obupłciowe lub jednopłciowe. Działki kielicha zwykle w liczbie czterech lub pięciu, dzwonkowate, przytulone do zalążni, kanciaste na grzbiecie, czasem oskrzydlone lub wyciągnięte w cierń, z łatkami od zewnątrz zielonymi, od wewnątrz czasem żółtymi. Płatków korony brak. Pręcików jest od jednego do 20. Zalążnia dolna lub wpół dolna ma od trzech do 10 komór, w każdej komorze znajduje się pojedynczy zalążek. Szyjek słupka od trzech do 10[13].
Owoce
Orzechy zamknięte w trwałym okwiecie[14] (stąd podobne do pestkowców[13]). Często kanciaste lub oskrzydlone, nierzadko z cierniami[14].

Systematyka

Rodzaj z rodziny pryszczyrnicowatych (Aizoaceae), w obrębie której zaliczany jest wraz z czterema innymi do podrodziny Aizooideae Arnott[2]. W niektórych dawniejszych systemach podrodzina ta była podnoszona do rangi rodziny trętwianowatych Tetragoniaceae[6][2].

Wykaz gatunków[7]
  • Tetragonia acanthocarpa Adamson
  • Tetragonia angustifolia Barnéoud
  • Tetragonia arbuscula Fenzl
  • Tetragonia caesia Adamson
  • Tetragonia calycina Fenzl
  • Tetragonia chenopodioides Eckl. & Zeyh.
  • Tetragonia copiapina Phil.
  • Tetragonia coronata Rye & Trudgen
  • Tetragonia cristata C.A.Gardner ex A.M.Prescott
  • Tetragonia crystallina L'Hér.
  • Tetragonia decumbens Mill.
  • Tetragonia diptera F.Muell.
  • Tetragonia distorta Fenzl
  • Tetragonia echinata Aiton
  • Tetragonia erecta Adamson
  • Tetragonia eremaea Ostenf.
  • Tetragonia espinosae Muñoz
  • Tetragonia fruticosa L.
  • Tetragonia galenioides Fenzl
  • Tetragonia glauca Fenzl
  • Tetragonia halimoides Fenzl
  • Tetragonia haworthii Fenzl
  • Tetragonia herbacea L.
  • Tetragonia hirsuta L.f.
  • Tetragonia implexicoma (Miq.) Hook.f.
  • Tetragonia lasiantha Adamson
  • Tetragonia macrocarpa Phil.
  • Tetragonia macroptera Pax
  • Tetragonia maritima Barnéoud
  • Tetragonia microcarpa Phil.
  • Tetragonia microptera Fenzl
  • Tetragonia moorei M.Gray
  • Tetragonia namaquensis Schltr.
  • Tetragonia nigrescens Eckl. & Zeyh.
  • Tetragonia ovata Phil.
  • Tetragonia pedunculata Phil.
  • Tetragonia pillansii Adamson
  • Tetragonia portulacoides Fenzl
  • Tetragonia rangeana Engl.
  • Tetragonia reduplicata Welw. ex Oliv.
  • Tetragonia robusta Fenzl
  • Tetragonia rosea Schltr.
  • Tetragonia saligna Fenzl
  • Tetragonia sarcophylla Fenzl
  • Tetragonia schenckii Schinz
  • Tetragonia sphaerocarpa Adamson
  • Tetragonia spicata L.f.
  • Tetragonia tetragonoides (Pall.) Kuntze – tetragonia czterorożna
  • Tetragonia verrucosa Fenzl
  • Tetragonia vestita I.M.Johnst.
  • Tetragonia virgata Schltr.

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. 1 2 3 Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-11-28] (ang.).
  3. 1 2 3 Tetragonia. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-11-28].
  4. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 191, ISBN 978-83-62975-45-7.
  5. ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 183. ISBN 978-83-925110-5-2.
  6. 1 2 3 Alicja i Jerzy Szweykowscy (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo "Wiedza Powszechna", 2003, s. 926. ISBN 83-214-1305-6.
  7. 1 2 Tetragonia L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-04-08].
  8. 1 2 3 4 David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 913, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  9. ↑ Hyde, M.A., Wursten, B.T., Ballings, P. & Coates Palgrave, M.: Tetragonia L.. [w:] Flora of Zimbabwe: Cultivated plants [on-line]. [dostęp 2019-11-29].
  10. 1 2 3 4 Heidrun E.K. Hartmann: Illustrated Handbook of Succulent Plants: Aizoaceae F-Z. Springer Science & Business Media, 2002, s. 316-317. ISBN 978-3-540-41723-1.
  11. 1 2 Jane Forrester: Tetragonia decumbens. [w:] PlantZAfrica [on-line]. South African Biodiversity Institute. [dostęp 2019-11-29].
  12. ↑ Tetragonia tetragonioides. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2019-11-28].
  13. 1 2 3 4 5 6 Nancy J. Vivrette: Tetragonia Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2019-11-28].
  14. 1 2 3 4 5 Tetragonia Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2019-11-28].
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.