Tolpis

Tolpis
	; Tolpis wąsatka
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Cichorioideae
Rodzaj	tolpis
	Nazwa systematyczna
	Tolpis Adans.; Fam. Pl. 2: 112 (1763)
	Typ nomenklatoryczny
	T. barbata (Linnaeus) J. Gaertner
Synonimy
	Aethonia D.Don; Calodonta Nutt.; Chatelania Neck.; Chlorocrepis Griseb.; Drepania Juss.; Schmidtia Moench; Swertia All.;
	Aethonia D.Don; Calodonta Nutt.; Chatelania Neck.; Chlorocrepis Griseb.; Drepania Juss.; Schmidtia Moench; Swertia All.;

Tolpis^[5], pępawnica^[6] (Tolpis Adans.) – rodzaj roślin zielnych, należący do rodziny astrowatych. Obejmuje 22 gatunki^[3]. Rośliny te występują naturalnie w basenie Morza Śródziemnego i w Europie Środkowej, na północ sięgając do Czech i Niemiec, na Bliskim Wschodzie, w Afryce Północnej oraz we wschodniej części tego kontynentu sięgając po jego południowy kraniec i Madagaskar^[3]. Centrum zróżnicowania stanowią wyspy Makaronezji, gdzie rośnie ich 15 gatunków^[7]. Szeroko rozprzestrzeniony poza pierwotny zasięg jest tolpis wąsatka Tolpis barbata introdukowany na Wyspy Brytyjskie, do Kalifornii, Wenezueli i Australii^[3].

Morfologia

Pokrój: Rośliny jednoroczne, rzadziej byliny i rośliny dwuletnie, osiągające od kilku do ponad 100 cm wysokości. Wytwarzają korzenie palowe. Pędy zwykle pojedyncze, czasem rozgałęziające się w górze, nagie lub owłosione^[8].
Liście: Odziomkowe i łodygowe, ogonkowe lub siedzące (w górze pędu zwykle siedzące). Blaszka jajowatolancetowata do równowąskiej, całobrzega, ząbkowana do pierzasto klapowanej, naga lub owłosiona^[8].
Kwiaty: Zebrane w koszyczki wyrastające pojedynczo lub w luźnych podbaldachach na szczycie pędu. Szypuły kwiatostanów cienkie (nierozdęte). Pod okrywami znajduje się 8–13 równowąskich lub nitkowatych listków. Okrywy są dzwonkowate, o średnicy od 5 do ponad 10 mm. Listki okrywy w liczbie ponad 20, w dwóch lub większej liczbie serii, równowąskie, na szczycie nitkowato zakończone, równej lub nierównej długości, często pajęczynowato owłosione. Dno koszyczka płaskie, dziurkowane, bez plewinek. Kwiaty w liczbie 30 do ponad 100, wszystkie języczkowate, zwykle żółte, często wewnętrzne fioletowate lub brązowe^[8].
Owoce: Brązowe lub czarne niełupki kształtu walcowatego, bez dzióbka, z 6–8 zazwyczaj wiązkami lub żeberkami, nagie lub owłosione. Na szczycie z trwałym, białawym puchem kielichowym^[8].

Rodzaj z podplemienia Cichoriinae, plemienia Cichorieae i podrodziny Cichorioideae w obrębie rodziny astrowatych Asteraceae^[9].

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2023-04-13] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2023-04-13] (ang.).
1 2 3 4 5 6 Tolpis Adans.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2023-04-13].
↑ Tolpis Adanson, [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [online], Smithsonian Institution [dostęp 2023-04-13] .
1 2 ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 193, ISBN 978-83-62975-45-7 .
1 2 Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 185. ISBN 978-83-925110-5-2.
↑ David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 927, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
1 2 3 4 John L.J.L. Strother John L.J.L., Tolpis Adanson, [w:] Flora of North America [online], eFloras.org [dostęp 2023-04-13] .
↑ Genus: Tolpis Adans.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2023-04-13].