Tormięs
 Dawne zakłady mięsne Tormięs w Toruniu (ok. 2003 r.) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Siedziba | |
| Adres |
ul. Targowa 2/4 |
| Data założenia |
1884 |
| Data likwidacji |
1998 |
Położenie na mapie Torunia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  | |
 53°01′02″N 18°38′12″E/53,017222 18,636667 | |
Tormięs – zakład przemysłu mięsnego z siedzibą w Toruniu, który znajdował się na Jakubskim Przedmieściu, u zbiegu ulic Targowej i Lubickiej. Zlikwidowane po 1998 roku.
Historia
Zakłady wybudowano w latach 1883–1884[1], według projektu toruńskiego architekta Ernsta Schwartza[2]. Rzeźnia została otwarta 2 lipca 1884 roku[3]. Do końca 1884 roku wzniesiono: trójhalową ubojnię dla świń, bydła i nierogacizny, ubojnię koni, ubojnię chorych zwierząt, stajnię, powozownię, chlewnię oraz budynek administracyjny[2]. Po wybudowaniu rzeźni władze Torunia wprowadziły zakaz prowadzenia prywatnego uboju oraz suszenia i wyprawiania skór w centrum miasta[4]. W latach 1893–1894 wybudowano chłodnię z maszynownią, wieżę ciśnień i kotłownię[2]. Na początku XX wieku powstała hala przykryta pierwszym żelbetonowym stropem, według projektu architekta Reinharda Uebricka. Rzeźnię dwukrotnie rozbudowano i unowocześniano, w latach 1912 i 1928[5]. W latach 1911–1912 wybudowano budynek administracyjny. Do końca lat 20. XX wieku w skład rzeźni wchodziły: trzy hale, chłodnie, stajnie i składnica skór[6]. Obok produkcji mięsa w rzeźni prowadzono rytualny ubój zwierząt dla miejscowej gminy żydowskiej[4]. W 1936 roku uruchomiono bekoniarnię i fabrykę szynek, wówczas najnowocześniejszą w Polsce[7].
Podczas II wojny światowej w zakładach produkowano produkty dla Wehrmachtu[8]. 1 lipca 1949 roku rzeźnię przekształcono w przedsiębiorstwo państwowe „Zakłady Mięsne w Toruniu”. W okresie komunistycznym zakład eksportował bekon do Wielkiej Brytanii oraz łopatki i szynkę do Stanów Zjednoczonych[4].
W 1981 roku na murach ogradzających teren Tormięsu działacze NSZZ „Solidarność” napisali TV kłamie oraz Mięso i mydło dla narodu[8]. Autorem haseł był Stanisław Kuczorski, który 11 listopada 1981 roku otrzymał od Zarządu Regionu NSZZ „Solidarność” upoważnienie do namalowania haseł[9].
W połowie lat 90. Tormięs eksportował swoje towary do Niemiec i Wielkiej Brytanii[6]. W 1995 roku skarb państwa przekazał większość udziałów rzeźni Narodowemu Funduszowi Inwestycyjnemu Foksal[1]. Zakłady otrzymały nazwę Tormięs Narodowy Fundusz Inwestycyjny Foksal. Część udziałów kupiły również zakłady Sokołów[1]. W marcu 1998 roku podjęto decyzję o likwidacji Tormięsu. W chwili likwidacji w zakładach pracowało ok. 400 osób. Przedsiębiorstwo Sokolów ogłosiło, że na miejscu Tormięsu wybuduje nowy zakład, który zatrudni ok. 200 osób. Likwidacja Tormięsu wywołała niezadowolenie pracowników, którzy 3 kwietnia odbyli marsz protestacyjny w Toruniu. W obronie pracowników stanęli Tadeusz Rydzyk i posłanka Anna Sobecka. W październiku 1999 roku Narodowy Fundusz Inwestycyjny Foksal i Sokołów sprzedały akcje[6].
W maju 1999 roku nieruchomości przejęli małżeństwa Raczkierów i Sulikowskich, toczący spór administracyjny-prawny o prawo własności do tego terenu. Na mocy wyroku sądowego z dnia 23 października 2008 roku jedynymi właścicielami nieruchomości zostali Renata i Jacek Sulikowscy. Małżeństwo za 43 mln złotych sprzedało nieruchomość firmie Libra, planującej wybudować na miejscu centrum handlowo-rozrywkowe Brama Jakubska. Libra wycofała się z planów po uchwaleniu dnia 9 lipca 2009 roku planu zagospodarowania przestrzennego, zgodnie z którym na terenach po Tormięsie nie można było budować wielkopowierzchniowych obiektów handlowych[1].
W 2000 roku miejski konserwator zabytków próbował wpisać Tormięs do rejestru zabytków. W tym samym roku z planu zrezygnowano po zniszczeniu obiektów po Tormięsie w wyniku pożaru[4]. 26 września 2010 roku w wyniku kolejnego pożaru zawaliła się część magazynowa[6]. 15 grudnia 2012 roku Powiatowy Inspektorat Nadzoru Budowlanego rozpoczął rozbiórkę ruin[1].
1 kwietnia 2015 roku teren po rzeźni kupiła firma Willa Developer, planująca wybudować na tym obszarze osiedle mieszkaniowe[1][5]. W 2018 roku zawalił się komin dawnej rzeźni[3]. Budowa osiedla rozpoczęła się w 2018 roku[8].
W 2021 roku zburzono mur ogradzający teren Tormięsu[8].
Zobacz też
Przypisy
- 1 2 3 4 5 6 132 lata minęły, czyli historia pewnej nieruchomości na Jakubskim Przedmieściu w Toruniu. nowosci.com.pl, 2015-04-03. [dostęp 2022-07-05].
- 1 2 3 Hildebrandt-Fijorek 2019 ↓, s. 139.
- 1 2 Hildebrandt-Fijorek 2019 ↓, s. 137.
- 1 2 3 4 Toruń: rytualny ubój, czyli o rzeźni miejskiej słów kilka. ddtorun.pl, 2020-01-05. [dostęp 2022-07-05].
- 1 2 Szymon Spandowski: Tormięs. Burzliwe losy toruńskiej rzeźni [ZDJĘCIA]. nowosci.com.pl, 2016-10-11. [dostęp 2022-07-05].
- 1 2 3 4 Katarzyna Fus: Po Tormięsie zostały już tylko ślady. wiadomosci.onet.pl, 2012-10-14. [dostęp 2022-07-05].
- ↑ Kluczwajd 2017 ↓, s. 138.
- 1 2 3 4 Filip Sobczak: Runęły mury Tormięsu. Zniknęły historyczne napisy. ototorun.pl, 2021-02-15. [dostęp 2022-07-05].
- ↑ Szymon Spandowski: Napisy z czasów stanu wojennego przy toruńskim Dworcu Głównym trafiły do rejestru zabytków. nowosci.com.pl, 2020-12-27. [dostęp 2022-09-20].
Bibliografia
- Anna Hildebrandt-Fijorek, Świadomość zamieszkania w przestrzeni i czasie – teren dawnej Rzeźni Miejskiej w kontekście przemian, [w:] Katarzyna Kluczwajd, Michał Pszczółkowski (red.), Zabytki toruńskie młodszego pokolenia. Toruńskie miejsca do mieszkania i (za)pamiętania: domy, pomniki, cmentarze, Toruń: Stowarzyszenie Historyków Sztuki, 2019, ISBN 978-83-953155-4-1.
- Katarzyna Kluczwajd, Toruń, którego nie ma, Łódź: Księży Młyn Dom Wydawniczy, 2017, ISBN 978-83-7729-333-1.